ჭინჭრაქასებრნი

ჭინჭრაქასებრნი (ლათ. Troglodytidae) — ფრინველთა ოჯახი ბეღურასნაირთა რიგისა.

ჭინჭრაქასებრნი
ჭინჭრაქა (Troglodytes troglodytes)
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  ცხოველები ტიპი:  ქორდიანები კლასი:  ფრინველები რიგი:  ბეღურასნაირნი ოჯახი:  ჭინჭრაქასებრნი
ლათინური სახელი
Troglodytidae (Swainson, 1832)
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში ITIS   178539 EOL   1602 FW   290117

აღწერა

მათი სხეულის სიგრძეა 8–22 სმ. სხეულის აგებულება მკვრივია; ფრთები მოკლე, ბლაგვი. ბოლო (კუდი) მოკლე ან საშუალო სიგრძისაა, მომრგვალებული ან საფეხუროვანი. ფეხები ძლიერია, გალო და თითები გრძელი; ბრჭყალები ბასრი და მოღუნული. ნისკარტი სწორი, ზოგჯერ ქვედა მხარეს მოღუნული, სიგანეში ვიწრო, იშვიათად მასიურია. შებუმბვლა ფაფუკი და ხშირია. შეფერილობაში ჭარბობს მურა, ჟანგმიწოვანი ან რუხი ტონები. მომქნევ და საჭის ბუმბულებს ხშირად მუქი ფერის განივი ზოლები გასდევს; რამდენიმე სახეობას ყელი, მკერდი ან მთლიანი ქვედა მხარე ღია ერთფეროვანი აქვს. სქესობრივი და ასაკობრივი დიმორფიზმი ჩვეულებრივ არ არის გამოხატული. ჭინჭრაქასებრნი ფრენენ სწრაფად, როგორც წესი მოკლე მანძლზე. აგზნებული ფრინველი კუდს ვერტიკალურად სწევს, ატოკებს მას და ჩაჯდომებს აკეთებს.

გავრცელება

ჩვეულებრივი კაქტუსის ჭინჭრაქა

ოჯახი აერთიანებს 20-მდე გვარის დაახლ. 80 სახეობას. გავრცელებული არიან ახალი სამყაროს ტერიტორიაზე: ალასკიდან ცეცხლოვან მიწამდე. ჩვეულებრივი ჭინჭრაქა (Troglodytes troglodytes) ევრაზიასა და ჩრდილოეთ აფრიკაშიც აღწევს, საქართველოში იგი ჩვეულებრივ მობინადრე ფრინველის სახით გვხვდება. ყველაზე მეტად მრავალფეროვანი ჭინჭრაქები სამხრეთ ამერიკის ტროპიკებში გვხვდება; მთებში ბუდობენ ზღვის დონიდან 4600 მეტრ სიმაღლემდე. სახეობათა უმრავლესობა ტყის ქვედა იარუსებზე სახლობს; არიან ლერწმის ბარდებში და სხვა წყლის სიახლოვეს არსებულ მაღალ ბალახში (Cistothorus-ის გვარი), ზღვის კლდოვან სანაპიროებზე, არიდულ მთებსა და ცხელ უდაბნოებში (კაქტუსის ჭინჭრაქა, Campylorhynchus) მცხოვრები სახეობები. ბევრ მათგანს მალული ცხოვრების ნირი ახასიათებს, თავს ააშკარავებს თავისი უჩვეულოდ მაღალი, ჩვეულებრივ მელოდიური გალობით; ზოგიერთი სახეობის დედალიც გალობს.

კვება

უმთავრესად იკვებება მცირე ზომის უხერხემლოებით, ობობებით, ზოგჯერ კენკრითა და თესლებით.

გამრავლება

ჭინჭრაქებს შორის არიან პოლიგამებიც და მონოგამებიც. მამალი აგებს რამდენიმე (ცალკეულ შემთხვევაში 30-მდე) სქელკედლიან, დახურულ, სფეროსებრი ფორმის ბუდეს (ზოგჯერ საბუდრად ფუღუროებსაც იყენებენ), საიდანაც ერთ-ერთში დედალი დებს 2–10 (ხშირად 2–5) კვერცხს; ინკუბაცია 12–20 (ჩვეულებრივ 14–18) დღე-ღამე გრძელდება. ბარტყებს ორივე მშობელი კვებავს 14–19 დღის განმავლობაში. რიგი სახეობები წელიწადში ორ თაობას ჩეკს.

დაცვა

IUCN-ის წითელი წიგნის მიხედვით, 2 სახეობა გადაშენების კრიტიკული საფრთხის წინაშე იმყოფება, 2 — საფრთხის ქვეშ, 4 მოწყვლადი სახეობაა, ხოლო კიდევ 4 სახეობა გადაშენების საფრთესთან ახლოს იმყოფება.

ლიტერატურა

• ლოსკოტი ვ. მ., ჭინჭრაქასებრნი დაარქივებული 2019-05-28 საიტზე Wayback Machine. // დიდი რუსული ენციკლოპედია [35 ტომად], მთ. რედ. ოსიპოვი ი. ს., მოსკ.: გამომც. დიდი რუსული ენციკლოპედია, 2004–2017.