შვედური ლიტერატურა

შვედური ლიტერატურა — შვედურ ენაზე ან შვედი მწერლების მიერ შექმნილი ლიტერატურა. ძირითადად იქმნება და ვითარდება შვედურ ენაზე.

ისტორია

უძველესი შვედური ლიტერატურული ძეგლები შემორჩენილია ქვაზე რუნების სახით. X-XI სს ფეოდალიზმის ჩამოყალიბებასა და ქრისტიანობის გავრცელებასთან დაკავშირებით წარმოიშვა რელიგიური ლიტერატურა ლათინურ ენაზე. იქმნებოდა ისტორიული ქრონიკები და კურტუაზული პოეზია, პარალელურად — ხალხური ბალადები და სიმღერები. XV საუკუნეში პოპულარული იყო პატრიოტული პოეზია. XVI საუკუნეში ევროპული აღორძინებისა და რეფორმაციის გავლენით განმტკიცდა ჰუმანისტური პრინციპები. დიდი ისტორიულ-ლიტერატურული მნიშვნელობა მოიპოვა შვედური რეფორმაციის ბელადის, თანამედროვე შვედური ლიტერატურის ფუძემდებლის ოლაუს პეტრის (1493-1552) ნაწარმოებებმა. XVII ს. ი. მესინიუსმა (1579-1636) დასაბამი მისცა შვედურ დრამატურგიას. ამავე საუკუნეში წარმოიშვა ლირიკული პოეზია. აღორძინების იდეოლოგია წარმოჩნდა გ. შარნიელმის (1598-1672) შემოქმედებაში. საუკუნის დასასრულს ბაროკოს გავლენით შეიქმნა პასტორული ნაწარმოებები. XVIII ს ჩამოყალიბდა განმანათლებლური ლიტერატურა, რომლის უდიდესი წარმომადგენელი იყო უ. დალინი (1708-1763). პირველი შვედი რომანისტი იყო ი.ჰ. მერკი. ამ პერიოდის პოეზია წარმოდგენილია ლიტერატურული ჯგუფის „აზრის მშენებელთა“ შემოქმედებით. გვიანდელი განმანათლებლობის უდიდესი მოღვაწე ი. ჰ. ჩელგრენი მიჰყვებოდა კლასიციზმის პრინციპებს. პოეზიის დემოკრატიულ ტრადიციებს ავითარებდა კ. მ. ბელმანი (1740-95). კლასიციზმის ეპიგონებისა და განმანათლებლური ილუზიების წინააღმდეგ ბრძოლა დაასრულეს რომანტიკოსებმა. ეროვნული პოეტის ე. ტეგნერის პოემამ „ფრიტიოფის საგამ“ დიდი როლი შეასრულა შვედური პოეზიის ენისა და სტილის დახვეწაში. სოციალურ-კრიტიკული პრობლემატიკა გამოჩნდა კ. ი. ლ. ალმკვისტის შემოქმედებაში, რომელმაც გეზი მისცა რეალიზმს.

XIX საუკუნე

30-50-იან წლებში იწერებოდა ყოფითი რომანები. 40-იანი წლების პოეზიაში თავი იჩინა სოციალურმა და პოლიტიკურმა მოტივებმა. 70-80-იანი წლების მიჯნაზე აშკარად გამოიკვეთა კრიტიკული რეალიზმის ტენდენციები. ახალი თაობის ანუ „90-იანი წლების რომანტიკოსების“ ბელადი იყო ვ. ფონ ჰეიდენსტამი (1859-1940).

XX საუკუნე

XX საუკუნის დამდეგს შეიქმნა მუშათა კლასის ცხოვრების ამსახველი პირველი ნაწარმოებები (მ. კოკი 1882-1940; დ. ანდერსონი 1882-1920; მ. სანდელი 1870-1927). პირველი მსოფლიო ომის პერიოდში შიშის, დაბნეულობისა და შეშფოთების განწყობილება აისახა პერ ლაგერკვისტის და ბ. შებერგის შემოქმედებაში.

1929 წელს ე.წ. პრიმიტივიზმისა და ვიტალიზმის პროგრამით გამოვიდა ჯგუფი „ხუთი ახალგაზრდა“ (ა. ლუნდკვისტი, ჰ. მარტინსონი , ე. ასკლუნდი, ი. ჩელგრენი, გ. სანდგრენი). სოციალური რეალიზმის მამამთავარი გახდა ი. ჩელგრენი. 30-იან წლებში ინტენსიურად ვითარდებოდა რეალისტურ-სოციალისტური რომანი. განსაკუთრებული სიმწვავით დაისვა სოციალური პრობლემები ე.წ. სტატორის სკოლის წარმომადგენელთა ნაწარმოებებში. ამ პერიოდის პოეზია მეტწილად ექსპრესიონისტული ხასიათისა იყო. გარდა ამისა, ასპარეზზე გამოვიდა ლეგენდარული ასტრიდ ლინდგრენი, რომლის შემოქმედებაც ბევრად შორს გასცდა მშობლიური შვედეთის საზღვრებს. ასტრიდი საბავშვო მწერალი იყო, ამიტომ თავისი ნაწარმოებების გამო პოლიტიკურ ნომენკლატურასთან პრობლემები არ შექმნია. მეორე მსოფლიო ომის წინა პერიოდში ანტიფაშისტური ლიტერატურის ნიმუშები შეიქმნა. ომის წლებში ფეხი მოიკიდა ეგზისტენციალისტურმა იდეებმა. რეალიზმის განვითარებას დიდი ბიძგი მისცა ი. ლუ-იოჰანსონის რომანებმა. 50-60-იან წლებში მაღალ საფეხურზე ავიდა სატირული ლიტერატურა და ინტელექტუალური რომანი. 60-იან წლებში პოეზიაში გაჩნდა ორი მიმართულება — კონკრეტიზმი და „ახალი სისადავე“. დიდი რეზონანსი მოიპოვა დოკუმენტურმა პროზამ. რეალისტურ ტრადიციებს ავითარებენ ი. პალმი (1931) გ. ჰოკანსონი (1937) და სხვა. 70-იანი წლებიდან ძირითადად ვითარდება აქტუალური პოლიტიკური თემატიკა.

შვედ მწერალთა ინტერესებს იცავს 1893 წელს შექმნილი შვედეთის მწერალთა კავშირი.

XXI საუკუნე

XX საუკუნეში შვედურმა მხატვრულმა ლიტერატურამ ე.წ. ამერიკული სტილი შეიძინა და ძირითადად თრილერებსა და ფენტეზიზე გადაერთო. ამ პერიოდის ლოგიკური გაგრძელებაა XXI საუკუნის შვედური მწერლობაც, რომლის თვალსაჩინო წარმომადგენლებად თანამედროვე შვედი კალმოსნები კატარინა მასეტი, სტიგ ლარსონი და იუნას გარდელი გვევლინებიან.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია ტ. 10, გვ. 738-739, თბ. 1986

რესურსები ინტერნეტში

• Project Runeberg პროექტი, რომელიც უფასოდ ხელმისაწვდომ სკანდინავიურ ლიტერატურას აქვეყნებს ელექტრონულად.
• swedishpoetry.net დაარქივებული 2010-02-17 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links კარგადცნობილი შვედური პოემების ინგლისური თარგმანები.