ტრანსკრიფცია
ტრანსკრიფცია, ან ტრანსკრიბირება (ლათ. transcribere „წერილობით გადმოტანა“ — tran(s) „... იქიდან“ და scribere „(და)წერა“) — სიტყვებისა და ტექსტის ჩასაწერად სპეციალური გრაფიკული ნიშნების გამოყენება და მათი გამოთქმის გათვალისწინება.
ტრანსკრიფცია ორგვარია — მეცნიერული და პრაქტიკული. მეცნიერულ ტრანსკრიფციას იყენებენ საენათმეცნიერო გამოკვლევებში. იგი შეიძლება იყოს ფონეტიკური და ფონოლოგიური. ფონეტიკური ტრანსკრიფცია ზუსტად გადმოსცემს ბგერით შედგენილობას მათი პოზიციური ვარიანტებით.
ფონოლოგიური ტრანსკრიფცია კი — მხოლოდ ფონემებს პოზიციური ვარიანტების გაუთვალისწინებლად. ჩვეულებრივ მეცნიერული ტრანსკრიფცია ლათინურ ანბანს ემყარება, რომელსაც სპეციალური ასოები და დიაკრიტიკული ნიშნები აქვს დამატებული, ზოგჯერ იგი ეროვნულ ანბანსაც იყენებს.
პრაქტიკული ტრანსკრიფცია გულისხმობს უცხო სიტყვების, განსაკუთრებით საკუთარი სახელების, გვარების, გეოგრაფიული სახელებისა და სხვათა ჩაწერას ამა თუ იმ ეროვნული ანბანით. პრაქტიკულ ტრანსკრიფციაში არ გამოიყენება დამატებითი ასოები და ნიშნები, მაგ., ქართული გვარი ჯავახიშვილი სხვადასხვა ენებზე შემდეგნაირად გადმოიცემა:
- გერმანულად Ds(c)hawachischwili,
- ინგლისურად Javakhishvili,
- ფრანგულად Djavakhichvili,
- ხორვატულად Džavahišvili
ქართული გვარ-სახელების ევროპულ, - ლათინურ- და კირილურანბანიან ენებზე გადატანის წესები უკვე კარგა ხანია შემუშავებულია. იაპონურ, ჩინურ, კორეულ, ვიეტნამურ და სხვ. ენებზე გადატანის (და პირიქით გადმოტანის) დღემდე არსებული ტრადიცია რუსულ ტრანსკრიბირების ტრადიციას ეყრდნობოდა. დღეს შეიმჩნევა ევროპული (ინგლისური) ტრანსკრიფციების დამკვიდრების მცდელობა.
ქართული ტრანსკრიფციის ნიშნები
რედაქტირება
მთავარი სტატია: ქართული დამწერლობა.| ქართ. | ლათ. | შენიშვნა |
|---|---|---|
| ა | a | |
| ა̄ | ā | გრძელი ა |
| ა̃ | ã | ნაზალიზებული ა (აჼ) |
| აʿ | aʿ | ფარინგალიზებული (ა̣) |
| ა̈ | ä | პალატალიზებული ა |
| ა̆ | ă | მოკლე ღია ა |
| ა̄̈ | ā̈ | გრძელი პალატალიზებული ა |
| ა̄̃ | ā̃ | გრძელი ნაზალიზებული ა (ა̄ჼ) |
| ა̑ | â | მოკლე დახურული ა |
| ბ | b | |
| ბʿ | bʿ | ფარინგალიზებული ბ |
| გ | g | |
| გ˜ | g˜ | პალატალიზებული გ |
| გჿ | gჿ | ლაბიალიზებული გ |
| დ | d | |
| დჿ | dჿ | ლაბიალიზებული დ |
| დჾ | dჾ | მჟღერი ლატერალური აფრიკატი |
| ე | e | |
| ე̄ | ē | გრძელი ე |
| ე̃ | ẽ | ნაზალიზებული ე (ეჼ) |
| ეʿ | eʿ | ფარინგალიზებული ე |
| ე̄̃ | ē̃ | გრძელი ნაზალიზებული ე |
| ვ | v | |
| ზ | z | |
| ზჿ | zჿ | ლაბიალიზებული ზ |
| ზˊ | zˊ | სისინ-შიშინა (შუა სიბილანტური რიგის) ზ |
| ზˊჿ | zˊჿ | სისინ-შიშინა ლაბიალიზებული ზ |
| თ | ||
| თჾ | ინტენსიური თ | |
| თჿ | ლაბიალიზებული თ | |
| თ’ | პრერუპტივი თ | |
| ი | ||
| ი̄ | ī | გრძელი ი |
| ი̃ | ĩ | ნაზალიზებული ი |
| იʿ | iʿ | ფარინგალიზებული ი |
| ი̄̃ | ī̃ | გრძელი ნაზალიზებული ი |
| კ | ||
| კჾ | ინტენსიური კ | |
| კ˜ | პალატალიზებული კ | |
| კჿ | ლაბიალიზებული კ | |
| ლ | ||
| ლ | მჟღერი ლატერალური სპირანტი | |
| ლˤ | არაინტენსიური ყრუ ლატერალური სპირანტი | |
| ლˤჾ | ინტენსიური ყრუ ლატერალური სპირანტი | |
| ლꞌ | არაინტენსიური ყრუ ლატერალური აფრიკატი | |
| ლꞌჾ | ინტენსიური ყრუ ლატერალური აფრიკატი | |
| ლ˜ | პალატალიზებული (რბილი) ლ | |
| .ლˤ | აბრუპტიული ლატერალური სპირანტი | |
| ლჾ | ინტენსიური ლ | |
| მ | m | |
| მʿ | ფარინგალიზებული მ | |
| ნ | n | |
| ნ˜ | პალატალიზებული (რბილი) ნ | |
| ჲ | j | |
| ო | o | |
| ო̄ | ō | გრძელი ო |
| ო̃ | õ | ნაზალიზებული ო |
| ოʿ | oʿ | ფარინგალიზებული ო |
| ო̈ | ö | პალატალიზებული ო |
| ო̄̈ | ō̈ | გრძელი პალატალიზებული ო |
| ო̑ | ô | მოკლე დახურული ო |
| ო̆ | ŏ | მოკლე ღია ო |
| პ | p | |
| პʿ | pʿ | ფარინგალიზებული პ |
| პჿ | pჿ | ლაბიალიზებული პ |
| ჟ | ||
| ჟჾ | ველარიზებული ჟ | |
| ჟ˜ | პალატალიზებული ჟ | |
| ჟჿ | ლაბიალიზებული ჟ | |
| რ | r | |
| რჾ | ინტენსიური რ | |
| რˊ | ||
| ს | ||
| სჾ | ინტენსიური ს | |
| სˊ | სისინ-შიშინა (შუა სიბილანტური რიგის) ს | |
| სˊჿ | სისინ-შიშინა ლაბიალიზებული ს | |
| ს̣ˊ | ||
| ტ | ||
| ტʿ | არაინტენსიური გლოტალიზებული ლატერალური აფრიკატი | |
| ტˊჾ | ინტენსიური გლოტალიზებული ლატერალური აფრიკატი | |
| ტჿ | ლაბიალიზებული ტ | |
| უ | ||
| უ̄ | ū | გრძელი უ |
| უ̃ | ნაზალიზებული უ | |
| უʿ | uʿ | ფარინგალიზებული უ |
| უ̈ | პალატალიზებული უ | |
| უ̄̃ | ū̃ | გრძელი ნაზალიზებული უ |
| უ̄̈ | გრძელი პალატალიზებული უ | |
| უ̂ | w | |
| უ̂ˊ | wˊ | |
| ფ | ||
| ფჾ | ინტენსიური ფ | |
| ფˊ | ||
| ფʿ | ფარინგალიზებული ფ | |
| ფ’ | პრერუპტივი ფ | |
| ქ | ||
| ქჾ | ინტენსიური ქ | |
| ქʿ | ფარინგალიზებული ქ | |
| ქ˜ | პალატალიზებული ქ | |
| ქ˜ჾ | ინტენსიური პალატალიზებული ქ | |
| ქჿ | ლაბიალიზებული ქ | |
| ქჾჿ | ინტენსიური ლაბიალიზებული ქ | |
| ღ | ||
| ჹ | მჟღერი უვულარული აფრიკატი | |
| ღ˜ | მჟღერი წინაველარული სპირანტი (პალატალიზებული ღ) | |
| ღʿ | ფარინგალიზებული ღ | |
| ლაბიალიზებული ფარანგალური ღ | ||
| ყ | ||
| ინტენსიური გლოტალიზებული აფრიკატი უველარული რიგისა | ||
| ყ˜ | პალატალიზებული ყ | |
| ყჿ | ლაბიალიზებული ყ | |
| ყʿ | ფარინგალიზებული ყ | |
| ყჿʿ | ლაბიალიზებული ფარინგალური ყ | |
| შ | ||
| შჾ | ინტენსიური ყრუ ალვეულარული სპირანტი | |
| შჿ | ლაბიალიზებული შ | |
| შ˜ | პალატალიზებული შ | |
| ჩ | ||
| ინტენსიური ყრუ არაგლოტალიზებული ალვეულარული აფრიკატი | ||
| ჩჾ | ინტენსიური ჩ | |
| ჩჾ | ||
| ჩჿ | ლაბიალიზებული ჩ | |
| ჩ˜ | პალატალიზებული ჩ | |
| ც | ||
| ცჾ | ინტენსიური ყრუ არაგლოტალიზებული პოსტდენტალური (სისინა) აფრიკატი ც | |
| ცჿ | ლაბიალიზებული ც | |
| ცˊ | სისინ-შიშინა (შუა სიბილანტური რიგის) ც | |
| ცˊ | სისინ-შიშინა ლაბიალიზებული ც | |
| ც’ | პრერუპტივი ც | |
| ძ | ||
| ძჿ | ლაბიალიზებული ძ | |
| ძˊ | სისინ-შიშნა (შუა სიბილანტური რიგის) ძ | |
| წ | ||
| წჾ | ინტენსიური გლოტალიზებული პოსტდენტალური (სისინა) აფრიკატი წ | |
| წჿ | ლაბიალიზებული წ | |
| წˊ | სისინ-შიშინა (შუა სიბილანტური რიგის) წ | |
| ჭ | ||
| ჭჾ | ინტენსიური გლოტალიზებული ალვეოლარული აფრიკატი ჭ | |
| ლაბიალიზებული ჭ | ||
| ჭ˜ | პალატიზებული ჭ | |
| ხ | ||
| ხჾ | ინტენსიური უვალარული სპირანტი | |
| ხ˜ | არაინტენსიური წინაველარული სპირანტი (პალატიზებული ხ) | |
| ხ˜ჾ | ინტენსიური წინაველარული სპირანტი | |
| ლაბიალიზებული ხ | ||
| ʿ | ფარინგალური არაპალატიზებური სპირანტი | |
| ʿ | ფარინგალურ ლაბიალიზებული სპირანტი | |
| ჴ | ||
| ინტენსიური არაგლოტალიზებული უვულარული აფრიკატი | ||
| ლაბიალიზებული ჴ | ||
| ჴ˜ | პალატალიზებული ჴ | |
| ჴʿ | ფარინგალიზებული ჴ | |
| ჴʿ | ლაბიალიზებული ფარინგალური ჴ | |
| ჯ | ||
| ჯჾ | ველარიზებული ჯ | |
| ჯ˜ | პალატალიზებული ჯ | |
| ლაბიალიზებული ჯ | ||
| ჰ | ||
| ჰ̣ | ყრუ ფარინგალური სპირანტი | |
| ჰჿ | ლაბიალიზებული ჰ | |
| ჵ | ||
| ჵჿ | ლაბიალიზებული ჵ | |
| ჸ | ||
| ჸჿ | ყრუ ხორხისმიერი მსკდომი ლაბიალიზებული ჸ | |
| ჷ | უკანა წარმოების არალაბიალური ვიწრო ხმოვანი | |
| ჷ̄ | ə̄ | გრძელი ჷ |
| ჶ | ყრულაბიალური სპირანტი | |
| ჶʿ | ფარინგალიზებული ჶ | |
| f | ყრუ კბილბაგისმიერი მკვეთრი სპირანტი. |
ლიტერატურა
რედაქტირება- DuBois, John / Schuetze-Coburn, Stephan / Cumming, Susanne / Paolino, Danae (1992): Outline of Discourse Transcription. In: Edwards/Lampert (1992), 45-89.
- Ehlich, K. (1992). HIAT - a Transcription System for Discourse Data. In: Edwards, Jane / Lampert, Martin (eds.): Talking Data – Transcription and Coding in Discourse Research. Hillsdale: Erlbaum, 123-148.
- Ehlich, K. & Rehbein, J. (1976) Halbinterpretative Arbeitstranskriptionen (HIAT). In: Linguistische Berichte (45), 21-41.
- Jenks, C.J. (2011) Transcribing Talk and Interaction: Issues in the Representation of Communication Data. Amsterdam: John Benjamins.
- MacWhinney, Brian (2000): The CHILDES project: tools for analyzing talk. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
- მ. ქურდიანი, „იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების საფუძვლები“, თსუ, 2007, გვ. 73-82
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- Transcription in Action - website from UC Santa Barbara
- Documentation and examples for the HIAT transcription system
- Transcription - a website with resources for transcription in conversation analysis
- Turn your text into fənɛ́tɪks (IPA / American)
- Professional transcription services for professionals