რევოლუცია პოლონეთის სამეფოში (1905–1907)
| რევოლუცია პოლონეთის სამეფოში | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| თარიღი | 1905–1907 | ||
| მდებარეობა | პოლონეთი | ||
| მიზეზი | უთანხმოება სხვადასხვა მიზეზის გამო | ||
| შედეგი | საიმპერატორო მთავრობის გამარჯვება | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
 რევოლუცია პოლონეთის სამეფოში ვიკისაწყობში | |||
1905 წლის რუსეთის რევოლუციის ძირითადი ნაწილი მოხდა დანაწევრებულ პოლონეთში, რომელიც გაგრძელდა 1907 წლამდე. ამ პერიოდის ერთ-ერთი მთავარი მოვლენა იყო ლოდში აჯანყება 1905 წლის ივნისში. მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში, ერთ მხარეს გლეხებსა და მუშებს შორის სხვა მცირე მანიფესტაციები, დემონსტრაციები და შეიარაღებული ბრძოლები, მეორე მხარეს კი მთავრობა. დემონსტრანტების მოთხოვნებში შედიოდა როგორც მშრომელთა საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესება, ასევე პოლიტიკური თავისუფლება, განსაკუთრებით პოლონეთის ავტონომიის გაზრდასთან დაკავშირებით. 1905 წელს პოლონეთი ახალი აჯანყების, რევოლუციის და სამოქალაქო ომის პირას იყო.[1][2] ზოგიერთი პოლონელი ისტორიკოსი იმ პერიოდის მოვლენებს პოლონეთის მეოთხე აჯანყებადაც კი მიიჩნევს რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ.[3]
რევოლუციის უკანა ფონი
რედაქტირება
ეკონომიკური პირობების გაუარესებამ (1901-1903 წლების რეცესია)[2] ხელი შეუწყო პოლიტიკური დაძაბულობის ზრდას რუსეთის იმპერიაში, მათ შორის პოლონეთში; პოლონეთის სამეფოს ეკონომიკა მნიშვნელოვნად განიცდიდა რუსეთ-იაპონიის ომის უარყოფით შედეგებს; 1904 წლის ბოლოს 100000-ზე მეტმა პოლონელმა მუშაკმა დაკარგა სამუშაო. რუსეთის ჯარში გაწვევამ და რუსულმა პოლიციამ კიდევ უფრო დაამძიმეს პოლონეთის მოსახლეობის ყოფა. 1905 წლის რუსეთის რევოლუციის შესახებ ახალი ამბები და დამოკიდებულება სწრაფად გავრცელდა სანქტ-პეტერბურგიდან (სადაც 22 იანვარს ხდებოდა დემონსტრანტების ხოცვა) რუსეთის იმპერიის მასშტაბით და რუსეთის მიერ კონტროლირებად პოლონეთში. ეს გამოიყენეს რუსეთისა და პოლონეთის ფრაქციებმა, რომელთაც მეტნაკლებად რადიკალური ცვლილებები სურდათ.[4] ამასობაში პოლონეთის პოლიტიკურ ლიდერებს შორის ორი დაჯგუფება დაუპირისპირდა ერთმანეთს. პოლონეთის სოციალისტური პარტიის ფრთა (Polska Partia Socjalistyczna, PPS), რომელიც ერთგული იყო იოზეფ პიუსუდსკისადმი, თვლიდა, რომ პოლონელებმა უნდა გამოავლინონ თავიანთი გადაწყვეტილება დამოუკიდებლობის აღსადგენად რუსების წინააღმდეგ აქტიური, ძალადობრივი პროტესტით.[5][6] ეს მოსაზრება არ გაიზიარა რომან დმოვსკის ეროვნულ-დემოკრატიულმა პარტიამ (endecja) და არც PPS– ის საკუთარმა „მემარცხენე“ (ან „ახალგაზრდა“) ფრთამ.[7] ნაციონალურ დემოკრატებს სჯეროდათ, რომ პოლონელებმა უნდა იმუშაონ რუსეთის ხელისუფლებასთან ერთად და გაზარდონ თავიანთი წარმომადგენლობა დუმაში (რუსეთის პარლამენტი), სოციალისტური საზოგადოება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე პოლონეთის დამოუკიდებლობა.
რევოლუცია
რედაქტირება
28 იანვარს PPS– მა და პოლონეთის სამეფოს სოციალ – დემოკრატიამ გამოაცხადა საყოველთაო გაფიცვა. 400000-ზე მეტი მუშა ჩაერთო გაფიცვებში პოლონეთის მასშტაბით, ოთხი კვირის განმავლობაში.[2][4] ეს იყო მხოლოდ პრელუდია გაფიცვების კიდევ უფრო დიდი სერიისა, რომელიც მომავალი წლის განმავლობაში განვითარდა პოლონეთში. 1905-1906 წლებში მოხდა 7000-მდე გაფიცვა და სხვა სამუშაო შეჩერებები, რომელშიც მონაწილეობდა 1.3 მილიონი პოლონელი.[4] მომიტინგეები მოითხოვდნენ როგორც მუშათა გაუმჯობესებულ პირობებს, ასევე პოლონელებისთვის მეტ პოლიტიკურ თავისუფლებას.[2][1] თებერვლისთვის პოლონეთის უნივერსიტეტების სტუდენტები შეუერთდნენ დემონსტრანტებს, რომლებიც აპროტესტებდნენ რუსიფიკაციას და მოითხოვდნენ პოლონურ ენაზე სწავლის უფლებას. მათ შეუერთდნენ საშუალო სკოლის მოსწავლეები და დაწყებითი სკოლების ნაწილიც კი.[1] მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთის მთავრობა ნებდებოდა და ეთანხმებოდა გარკვეულ დათმობებს პოლონური ნაციონალისტური მოძრაობის მიმართ (მოხსნა გარკვეული შეზღუდვები საკლასო ოთახებში პოლონური ენის გამოყენებასთან დაკავშირებით), ბევრი - განსაკუთრებით მუშები - კვლავ უკმაყოფილონი იყვნენ. პოლონეთის ზოგიერთ ადგილას სასკოლო გაფიცვა სამ წლამდე გაგრძელდა.[4] ძირითადი დემონსტრაციები მოხდა 1 მაისს (შრომის დღე) და ვარშავაში ჩატარებული დემონსტრაციების დროს 30 ადამიანი დახვრიტეს.[6] იმავე თვის ბოლოს, ვარშავაში საზოგადოებრივი წესრიგი დაიშალა გარკვეული პერიოდის განმავლობაში სპონტანური კამპანიის დროს, როგორც კრიმინალური ელემენტების, ასევე რუსი თანამშრომლების წინააღმდეგ.
1905 წლის რევოლუცია პოლონურ ნახატებში
რედაქტირება-
ვიტოლდ ვოიტკევიჩის ქუჩის დემონსტრაცია -
კაზაკთა პატრულირება თინეიჯერი მეამბოხეების თანხლებით. -
ქუჩის დემონსტრაცია 1905 წელს
.jpg)
ლიტერატურა
რედაქტირება- Robert Blobaum, The Revolution of 1905-1907 and the Crisis of Polish Catholicism, Slavic Review, Vol. 47, No. 4 (Winter, 1988), pp. 667–686, JSTOR
- Richard D Lewis, Revolution in the countryside : Russian Poland, 1905-1906, Center for Russian and East European Studies, University of Pittsburgh, 1986
- Miaso J., he Struggle for National School in the Kingdom of Poland in the Years 1905-1907 (A Centenary of the School Strike), Rozprawy z Dziejow Oswiaty (Studies in the History of Education), year: 2005, vol: 44, number:, pages: 75-103,
- Andrew Stanislaus John Pomykalski, The Polish Insurrection of 1905 during the Russian Revolution of 1905, Thesis (M.A.)--San Jose State University, 1982.
- Scott Ury, Barricades and Banners: The Revolution of 1905 and the Transformation of Warsaw Jewry, Stanford University Press, 2012. ISBN 978-0-804763-83-7
- Stanisław Wiech (ed.), Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, KOBD, 2005
- Andrew Kier Wise, Aleksander Lednicki : a Pole among Russians, a Russian among Poles : Polish-Russian reconciliation in the Revolution of 1905, Columbia University Press, 2003
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- Rewolucja 1905 დაარქივებული 2023-03-31 საიტზე Wayback Machine. – ვებგვერდი პოლონეთის სამეფოში განხორციელებული რევოლუციის შესახე
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 1.2 Abraham Ascher, The Revolution of 1905: Russia in Disarray, Stanford University Press, 1994, ISBN 0-8047-2327-3, Google Print, p.157-158
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim დაარქივებული 2017-07-28 საიტზე Wayback Machine. , WIEM Encyklopedia, Retrieved on 9 October 2007
- ↑ REWOLUCJA 1905-07 NA ZIEMIACH POLSKICH, Encyklopedia Interia, retrieved on 8 April 2008
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Norman Davies, Gods Playground: A History of Poland, Columbia University Press, 2005, ISBN 0-231-12819-3, Print, p.273-278
- ↑ Zamoyski, Adam The Polish Way A Thousand-Year History of the Poles and their Culture, London: John Murray Ltd, 1987 ISBN 0-7195-4674-5., p.330
- ↑ 6.0 6.1 Bohdan Urbankowski, Józef Piłsudski: marzyciel i strateg, (Józef Piłsudski: Dreamer and Strategist), Tom pierwszy (first tome), Wydawnictwo ALFA, Warsaw, 1997, ISBN 83-7001-914-5, p. 118
- ↑ PIŁSUDSKI JÓZEF დაარქივებული 2008-05-03 საიტზე Wayback Machine. by Andrzej Chojnowski. Entry in Polish PWN Encyclopedia