პოლიცის რესპუბლიკა

პოლიცის რესპუბლიკა ან სამთავრო (ხორ. Poljička republika; ძველი ფორმით Poljička knežija) — ავტონომიური ერთეული, რომელიც არსებობდა გვიან შუა საუკუნეებში და ადრეულ თანამედროვე პერიოდში ცენტრალურ დალმაციაში, თანამედროვე ომიშის მახლობლად, ხორვატიაში.

იგი ორგანიზებული იყო როგორც „გლეხთა რესპუბლიკა“ და ყველაზე ცნობილია პოლიცის წესდების გამო.

ეტიმოლოგია

სახელწოდება poljica მომდინარეობს სიტყვიდან polje, რომელიც ნიშნავს „ველს“, კერძოდ, კარსტული პოლიე, რომელიც საერთო გეოგრაფიული მახასიათებელია ამ ტერიტორიაზე. პოლიცის რეგიონს პირველად უწოდა „რესპუბლიკა“ ვენეციელმა მწერალმა ალბერტო ფორტისმა 1774 წელს. იგი ასევე ცნობილი იყო, როგორც პოგლიცა (იტალიურად).

სასამართლო სისტემა

პოლიცა ყველაზე ცნობილია XV საუკუნის პოლიცის წესდებით. უძველესი შემონახული რევიზია 1440 წლით თარიღდება, შემდგომ გადაიხედა 1485, 1515, 1665 წლებში და რამდენჯერმე XIX საუკუნემდე. იგი შეიცავს 116 მუხლს. ის დღეს ინახება ომიშის მუზეუმში. ეს დოკუმენტი შეიცავს პოლიცის საერთო სამართლისა და მისი მმართველობის სისტემის აღწერას და არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ხორვატიის ისტორიული სამართლებრივი დებულება (1288 წლის ვინოდოლის კოდექსთან ერთად), დაწერილი ჩაკავური და შტოკავური დიალექტების ნაზავით და კირილიცაზე. (სახელი ჩანს 1655 წლის პოლიცის წესდების დანართში) (poljičica და poljička azbukvica).

პოლიცის წესდების ერთ-ერთ პუნქტში ნათქვამია, რომ „ყველას აქვს სიცოცხლის უფლება“, ეს ეწინააღმდეგება შუა საუკუნეების პოლიცაში ევროპულ კანონს, რომელებიც სავსეა სიკვდილით დასჯითა და წამებით.

რესპუბლიკის შესახებ XII და XVII საუკუნეებით დათარიღებული რიგი სხვა დოკუმენტებია შემორჩენილი, როგორიცაა Poljički molitvenik (1614) და Statut poljičke bratovštine Sv.Kuzme i Damjana (1619).

გეოგრაფია

პოლიცის რესპუბლიკის ტერიტორიები ძირითადად მდებარეობდა სამხრეთ-აღმოსავლეთის კრალში, რომელიც იქმენბა მდინარე ცეტინის მიერ, სანამ ის ადრიატიკას შეუერთდება ომიშში. ის ასევე მოიცავდა მოსორის მთის (1370 მ.) სიმაგრეს და 16 კმ-ს სანაპიროს ნაყოფიერ ზოლს ომიშიდან სტობრეჩამდე.

პოლიცა დაყოფილია სამ ზონად: ზემო პოლიცა (ზაგორსკა), მოსორის უკან, ყველაზე შორს არის ადრიატიკის ზღვიდან და მდებარეობს მოსორის შიდა მხარეში; შუა პოლიცა (ზავრსკა), პოლიცის უდიდესი ნაწილი (50%) ვრცელდება მდინარე ჟრნოვნიცადან მდინარე ცეტინამდე ზადვარჯეზე; ქვედა პოლიცა (პრიმორსკა), აგებულია ძველი ბერძნული კოლონიის ეკეტიუმის ნარჩენებზე, რომელიც ვრცელდება ზღვის გასწვრივ, ომიშიდან სოფელ სტობრეჩამდე.

ისტორია

პოლიცის მოსახლეობამ მოაწყო და დააარსა „სამრევლო კომუნა“, რომელშიც მათ შეეძლოთ ეცხოვრათ საკუთარი კანონების მიხედვით. სამრევლო კომუნა დაყოფილი იყო თორმეტ სოფელად (კატუნი), რომელებს მათ პოლიცის თორმეტი დიდი სოფლის სახელი უწოდეს:

• (ზედა) გორნია პოლიცა: სრიანე, დოლაც დონი და გორნიე პოლიე
• (შუა) სრიდნია პოლიცა: კოსტანიე, ზვეჩანიე, ჩიშლა, გატა, დუბრავა, სიტნო და სრინინე
• (ქვედა) დონია პოლიცა: დუჩე, იესენიცე და პოდსტრანა

თორმეტი სოფლიდან ხუთი დიდად იყო დასახლებული სპლიტური წარმოშობის თავისუფალი გლეხებით და ამიტომ უწოდებენ თავისუფალ გლეხთა სოფლებს. სხვა სოფლები დასახლებული იყო სამი ძმის შთამომავლებით (ისინი იყვნენ პოლიცის დამაარსებლები). თორმეტი სოფლიდან თითოეულმა აირჩია უფროსი, ან პატარა მთავარი (კნეზი). თავისუფალი გლეხების სოფლების პატარა მთავრები არ იზიარებდნენ იმავე უფლებებს, როგორც სხვა სოფლების პატარა მთავრები, მათ შეეძლოთ ხმის მიცემა, მაგრამ არ შეეძლოთ კენჭი ეყარათ პოლიცის მთავრობაში მოსახვედრათ სპლიტთან კავშირების გამო.

XV საუკუნით დათარიღებულ დოკუმენტებში მოხსენიებულია სამი ძმა, როგორც პოლიცის სამრევლო კომუნის დამფუძნებლები. ტრადიციის თანახმად, ტიშიმირი, კრეშიმირი და ელემი, ხორვატიის მეფის მიროსლავის ვაჟები, ბოსნიიდან პოლიცაში გაიქცნენ. თითოეული ძმის შთამომავლები XV საუკუნის შუა ხანებში ზემო, შუა და ქვემო პოლიცა დაეუფლა.

მოსახლეობა ცხოვრობდა მიმოფანტულ სოფლებში, თითოეულს თავისი გრაფი მართავდა და ყველას ერთად მართავდა უზენაესი გრაფი. ეს ოფიცრები, სამ მოსამართლესთან ერთად, ყოველთვის „კეთილშობილური“ წარმოშობისა იყვნენ, თუმცა ირჩეოდნენ მოქალაქეთა მთელი კრების მიერ. არსებობდა დიდებულთა ორი ორდენი: „ვლასტელა“ იყვნენ დიდებულები, რომლებიც ჩამოვიდნენ ხორვატია-უნგრეთის სამეფოს სხვა ნაწილებიდან, რადგან ორივე „კეთილშობილურ“ ჯგუფად ითვლებოდა, და, რათა განესხვავებინათ ისინი „დიდიჩისგან“, თავდაპირველად მათ მიიღეს მეტსახელი „უგრიჩიჩი“, მას შემდეგ, რაც ისინი უნგრეთის კონტროლის ქვეშ მყოფი ტერიტორიებიდან მოვიდნენ. დიდიჩებო იყვნენ თავდაპირველი დიდებულები და ლეგენდების თანახმად, ხორვატიის მეფის მიროსლავის შთამომავლები. დიდიჩები იყვნენ „კოლიენოვიჩი“ და მათ აქვთ დიდოვინა (უფლებები მიწებზე). ვლასტელას შეეძლო გამხდარიყო პოლიცის საბჭოს წევრი, მაგრამ მათ სჭირდებოდათ პოლიცის დიდებულთა კრების მიერ უფლებამოსილების მინიჭება. თანამდებობის მფლობელთა შთამომავლებს უფლება ჰქონდათ ესარგებლათ მთავრისა და გრაფის ტიტულებით. მათზე დაბლა ფენა არიან „უბრალოები“ და ყმები. ძალიან ადრეულ პერიოდში, პოლიცის მეომარი მაღალმთიანები გახდნენ ომიშის კორსარების მეგობრები და მოკავშირეები, ამგვარად მათ საშუალება მიეცათ შეევიწროვებინათ თავიანთი მეზობლების საზღვაო ვაჭრობები საფრთხისა და ხმელეთიდან მოულოდნელი თავდასხმის გარეშე.

ომიშმა მიიღო ქარტია უნგრეთის ანდრაშ II-ისგან 1207 წელს და დარჩა უნგრეთის ნომინალური მფარველობის ქვეშ 1444 წლამდე, როდესაც ომიშმა და პოლიცამ მიიღეს ვენეციის მფარველობა და შეინარჩუნეს შიდა თავისუფლება.

ბოსნიის, ისევე როგორც ოსმალეთის იმპერიის ოკუპაციამ სერიოზულად იმოქმედა პოლიცის რესპუბლიკაზე. 1530 და 1686 წლებში თურქების წინააღმდეგ მნიშვნელოვანი ბრძოლები გაიმართა და ორივე შემთხვევაში ოსმალეთის არმია მოიგერიეს ადგილობრივმა შეიარაღებულმა ძალებმა და მებრძოლებმა. ადგილობრივი ახალგაზრდა ქალი, სახელად მილა გოისალიჩი, გახდა გმირი მას შემდეგ, რაც თავი შესწირა პოლიცას თემის სასიკეთოდ თურქებთან ერთ-ერთ კონფლიქტში, მან შეაღწია თურქულ ბანაკში და ააფეთქა საბრძოლო მასალის მარაგი. პოლიცაში დგას ივან მეშტროვიჩის მილა გოისალიჩის ქანდაკება, რომელიც გადაჰყურებს ცეტინას. ამ ამბავზე ასევე დაიდგა თეატრალური სპექტაკლი.

1797 წელს ვენეციის რესპუბლიკის დაცემის შემდეგ, პოლიცა ავსტრიამ დაიპყრო. პოლიცის მოსახლეობა 1806 წელს შეადგენდა 6566 ადამიანს. თუმცა მომდევნო წელს რესპუბლიკის დაპირისპირება ნაპოლეონთან გამოიწვია დალმაციაში რუსებისა და მონტენეგროელების დახმარების გაწევამ პოლიცის მხრიდან. ამას მოჰყვა პოლიცაში საფრანგეთის ჯარების შეჭრა, რომლებმაც გაძარცვეს მისი სოფლები, დახოცეს მისი მოსახლეობა და საბოლოოდ ჩამოართვეს მას დამოუკიდებლობა.

ნაპოლეონის ეპოქის შემდეგ პოლიცა ავსტრიამ მიიერთა.

მემკვიდრეობა

პოლიცის რაიონი ასევე მნიშვნელოვანი იყო ხორვატიის ეროვნული აღორძინებისთვის ხორვატიის სამხრეთში, რადგან პოლიცას ხმებმა დიდი წვლილი შეიტანა სახალხო პარტიის (Narodna stranka, ხორვატიის უნიონისტური პარტია) გამარჯვებაში 1882 წელს სპლიტის საგრაფოში ჩატარებულ არჩევნებზე, რამაც გამოიწვია პროხორვატული ძალების მმართველობის დონეზე განწესება.

მას შემდეგ იგი გადავიდა იუგოსლავიაში, ხოლო 1912 წელს პოლიცის რეგიონი ერთიან მუნიციპალიტეტად გადაკეთდა. 1945 წელს ის კვლავ გაიყო რამდენიმე მუნიციპალიტეტს შორის და ასე დარჩა დღემდე, პოლიცის სოფლები ომიშის, პოდსტრანას, დუგი რატისა და სპლიტის მუნიციპალიტეტებშია განაწილებული. დღეს ეს ტერიტორია დაახლოებით 250 კმ²-ია და დასახლებულია დაახლოებით 20 000 ადამიანით.

ბოლო დროს რესპუბლიკა კულტურულ ორგანიზაციად აღადგინეს. მმართველი მთავარი (veliki knez) ირჩევა წელიწადში ერთხელ.

პოლიცის სამთავროს მმართველები

პოლიცის სამთავროს მმართველთა ტიტული თავიდან იყო ჟუპანი (გრაფი), მოგვიანებით შეიცვალა კნეზი (მთავარი) და ბოლოს ველიკი კნეზი (დიდი მთავარი).

ჟუპანი (გრაფები)

• დალიციო (დალიში), 1070 წელი
• ვისენი (უისონო), 1076, 1078 წელი
• ვრატინა (ურატინა), 1088 წელი
• კაჩიჩი, XII საუკუნე
• გრეგორ ივანიშევიჩი, 1120 წელი
• დომასო, პაპალი, 1144 წელი
• ალბერტი, 1145 წელი
• მიჩიელ ფრანჩესკო ივანჩიჩიო, 1146 წელი
• კომული პეტრაკა, 1148 წელი
• ლოვრეტიჩი, 1149 წელი
• ივანე პაპალი, 1200 წელი

კნეზი (მთავრები)

• ტოლენი, 1239 წელი
• გრაფი შუბიჩი,მე-13 საუკუნის ბოლოს პოლიციკას მართავდა.
• ბრიბირის მლადენ II შუბიჩი, 1322 წელი
• გრეგორ იურინიჩი, 1328 წელი
• იურე რაიჩიჩი, 1342-1350 წლებში
• დრაჟოე, კამენგრადის მბრძანებელი 1350 წელი

ველიკი კნეზი (დიდი მთავრები) 1444–1482 წლებში

• გრისოგონო
• სინდრო
• ალბერტი
• პეტრაკა
• დუჟამ პაპალიჩი, (პაპალი)

ველიკი კნეზი (დიდი მთავრები)

• არნერიო ლოვრეტიჩი, 1451 წელი
• ჟანე ჟანიჩი, 1454 წელი
• მიჯო პოკოლიჩი, (ასევე ცნობილი როგორც კულიშიჩი) 1458 წელი
• მატია ტუსჩევიჩ სკინსიჩი, 1459 წელი
• კომულა ვიტკოვიჩი, 1461 წელი
• დუჟამ პაპალიჩი, 1468 წელი
• სტიპან მიკულიჩი, გ. 1469 წელი
• დუჟამ მარიჩიჩი, 1479 წელი
• დუჟამ პაპალიჩი, 1482 – 1483 წწ.
• ივან პეტროვიჩი, 1499 წლის ოქტომბერი – 1500 მარტი
• მარიან გრეგოლიჩი, 1500 წ
• ავგუსტინ მარიჩიჩი, 1503 წლის 15 თებერვალი – 1504 წლის იანვარი ან თებერვალი
• ივან იოვანოვიჩი, 1504 – 1511 წწ.
• ივანიშ ნენადა დრაჟოევიჩი, 1511 – 1546 წწ.
• ივან ავგუსტინოვიჩი, (დრაჟოევიჩი) ველიკი კნეზ ხუთჯერ 1512 – 1537 წლებში.
• იურე პავიჩი, 1537 წლის მარტი
• რადოშ სლადოევიჩი, 1541 წელი
• ივან ავგუსტინოვიჩი, (დრაჟოევიჩი) 1546 – 1567 წ
• ავგუსტინ მარიჩიჩი, 1555 წელი
• ნიკოლა სუდგიჩი, 1567 - 1581 წწ.
• სტიპან მიკულიჩი, (ნიკოლიჩი, დრაჟოევიჩი) 1581 – 1605 წ.
• პავო პავიჩი, 1596 წელი
• იურე პავიჩი, 1607 – 1609 წწ.
• რადოშ სუდგიჩი, 1609 – 1626 წწ.
• ნიკოლა გოჯაკოვიჩი, 1619 წელი
• ივან სიკიჩი, 1620 წელი
• იურე სინოვიჩი, 1626 – 1628 წწ.
• პავო სუდგიჩი, 1628 – 1632 წწ.
• იურე პავიჩი, 1632 – 1655 წწ.
• სტიპან ბობეტიჩი, 1652 წლის 8 მარტი
• იურე სინოვიჩი, 1655 – 1676 წწ.
• პავო სუჩიჩი, 1676 – 1678 წწ.
• ივანიშ ნოვაკოვიჩი, 1678 - 1684 წწ.
• ლუკა სინოვიჩი, 1684 – 1701 წწ.
• მარკო ბარიჩი, 1701 – 1704 წწ.
• მარკო სინოვიჩი, 1704 – 1708 წწ.
• ივან სინოვიჩი, 1706 წლის 14 სექტემბერი
• იურე ნოვაკოვიჩი, 1707 წლის 24 ნოემბერი
• მარკო ბარიჩი, 1708 – 1710 წწ.
• ივან ბარიჩი, 1710 – 1712 წწ.
• პეტარ ბარიჩი, 1711 წლის 11 აგვისტო
• მარკო ბარიჩი, 1712 – 1716 წწ.
• ივან სინოვიჩი, 1716 – 1717 წწ.
• ივან ბარიჩი, 1717 - 1721 წწ.
• ივან ნოვაკოვიჩი, 1721 – 1732 წწ.
• პავო პავიჩი, 1728 წლის 28 ოქტომბერი
• პეტარ სინოვიჩი, 1732 – 1740 წწ.
• მარკო ბარიჩი, 1740 – 1742 წწ.
• ივან ნოვაკოვიჩი, 1742 - 1747 წწ.
• მარკო ბარიჩი, 1747 – 1760 წწ.
• ივან პავიჩი, 1756 წლის 20 ივლისი
• იურე ნოვაკოვიჩი, 1760 – 1768 წწ.
• ფრანო პავიჩი, 1766 – 1768 წწ.
• ივან ჯერონჩიჩი, 1768 - 1771 წწ.
• ფრანო პავიჩი, 1770 – 1777 წწ.
• ივან ჯერონჩიჩი, 1777 – 1778 წწ.
• ანდრია ბარიჩი, 1778 – 1783 წწ.
• იურე ნოვაკოვიჩი, 1783 – 1789 წწ.
• ივან სიჩიჩი, 1789 წელი
• მატია კრუჟიჩევიჩი, 1793 წელი
• ფრანო პავიჩი, 1796 წლის 9 სექტემბერი
• ფრანო გოისელიჩი, 1796 წლის 24 თებერვალი

დიდი მთავრები ავსტრიის მიერ დალმაციის ოკუპაციის პერიოდში

• მარკო ჟულიევიჩი, 1797 წლის 18 ნოემბერი – 1798 წლის 25 მარტი
• მატია მიანოვიჩი, 1799 წლის 21 მაისი – 1801 წლის 1 დეკემბერი
• ივან ჩოვიჩი, 23 აპრილი 1803 – 1806 წ

დიდი მთავრები დალმაციის საფრანგეთის ოკუპაციის პერიოდში

• ივან ჩოვიჩი, 1807 წლის 10 ივნისამდე, სანამ ფრანგებმა გააუქმეს პოლიცის სამთავრო.

ლიტერატურა

• დომლიანი, ჟარკო (რედ); ომიში და პოლიცა, Naklada Ljevak, ზაგრები, 2006.ISBN 953-178-733-6
• მიმიკა, ბოჟე ; ომიშკას მხარე პოლიცის საზღვაო სანაპირო. ანტიკური ხანიდან 1918 წლამდე, რიეკა, 2003 წ.ISBN 953-6059-62-2;953-6059-62-2
• 1911 წლის ენციკლოპედია ბრიტანიკა, თავის მხრივ, იძლევა შემდეგ ცნობებს:
  • ანუარო დალმაციკო 1885 წელს (გამოქვეყნებულია ზადარში)
  • ფორტისი, ა; მოგზაურობა დალმაციაში, ლონდონი, 1778 წ.
• ალფონს პავიჩი, ვ. პფაუენტალი, წვლილი სპალატოში პოლიცას რესპუბლიკის ისტორიაში, განსაკუთრებული მითითებით დიდი კნეზის (სახელმწიფოს მეთაურების) ორდენზე, სამეცნიერო კომუნიკაციებში ბოსნიასა და ჰერცეგოვინაში. მორიზ ჰოერნესი (რედ.), ვენა, 1907, გვ. 156–345 წწ.

რესურსები ინტერნეტში

• პოლიცის რესპუბლიკის ისტორია
• პოლიცის რესპუბლიკის რუკა