ვიკიპედია

პარაცეტამოლი

პარაცეტამოლი, ასევე ცნობილი როგორც აცეტამინოფენი ან APAP — მედიკამენტი, რომელიც ძირითადად გამოიყენება მაღალი სიცხის დროს.

პარაცეტამოლი
პარაცეტამოლი: ქიმიური ფორმულა
პარაცეტამოლი: მოლეკულის ხედი
ზოგადი
ქიმიური ფორმულაC8H9NO2
მოლური მასა151.163 გ/მოლი
ფიზიკური თვისებები
სიმკვრივე1.263 გ/სმ³
თერმული თვისებები
დნობის ტემპერატურა169 °C
დუღილის ტემპერატურა420 °C

პარაცეტამოლი არ არის საშიში როდესაც დოზა რეკომენდებულია მაქსიმალური დღიური დოზა ზრდასრული ადამიანისათვის შეადგენს 3 ან 4 გრამს.[1][2] მაღალი დოზა სახიფათოა ღვიძლისათვის.

პირველად პარაცეტამოლი მიიღეს 1877 წელს.[3]

სამედიცინო გამოყენება

რედაქტირება

პარაცეტამოლი წარმოადგენს ეფექტურ სიცხის დამწევ საშუალებას ყველა ასაკის ადამიანისათვის.[4] ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ რეკომენდებულია, რომ პარაცეტამოლი ბავშვების შემთხვევაში გამოყენებული უნდა იქნას მაშინ, როდესაც სხეულის ტემპერატურა 38,5 °C-ზე მაღალია.[5]

პარაცეტამოლი ასევე გამოიყენება ტკივილგამაყუჩებლად, ოსტეოართრიტის, წელის და თავის ტკივილის დროს

სინთეზი

რედაქტირება
ფენოლისგან პარაცეტამოლის სინთეზი

პარაცეტამოლის მისაღებად საწყისი პროდუქტია ფენოლი, რომელიც ნატრიუმის ნიტრატთან წარმოქმნის ორ იზომერ პროდუქტს — 2-ნიტროფენოლს და 4-ნიტროფენოლს. 4-ნიტროფენოლის გამოყოფა ნარევიდან მარტივად ხდება დისტილაციით 279 °C-ზე. 4-ნიტროფენოლისაგან ხდება 4-ამინოფენოლის მიღება ნატრიუმის ბოროჰიდრიდის თანაობისას, მაგრამ ეს მხოლოდ ლაბორატორიაში. ინდუსტრიაში მიღებულია 4-ნიტროფენოლის ჰიდრირება.[6] საბოლოოდ ამ უკანასკნელს უმატებენ ძმარმჟავა ანჰიდრიდს.[7]

მწვანე სინთეზი

„მწვანე სინთეზი“ არის პარაცეტამოლის სინთეზის ალტერნატიული ინდუსტრიული მეთოდი. მოიცავს უშუალოდ ფენოლის აცილაციას პირველ ეტაპზე. ფენოლს უმატებენ ძმარმჟავა ანჰიდრიდს, ხოლო კატალიზატორად გამოყენებულია ფთორწყალბადი. მიღებულ პროდუტს უმატებენ ჰიდროქსილამინს,, შემდეგ რეაქცია მიმდინარეობს კატალიზური მჟავების თანაობისას და მიიღება ამიდი.

2014 წელს პარაცეტამოლის მიღება მოხდა ჰიდროქუინონისაგან; ჰიდროქუინონის, ამონიუმის აცეტატისა და ძმარმჟავას ნარევის გაცხელებით არგონის არეში 230 °C-ზე. ნარევი ამ ტემპერატურაზე დატოვეს 15 საათის მანძილზე,ხოლო გაცივების შემდეგ ძმარმჟავა იქნა გამოძევებული. პროდუტი გარეცხეს წყლით და გაშრობის შემდეგ მიიღეს მყარი თეთრი ფერის პარაცეტამოლი.[8][9]

გვერდითი მოვლენები

რედაქტირება

ჯამრთელი მოზარდისთვის რეგულარული დოზა პარაცეტამოლის 4000 მგ-მდე დღეში. არის მცირედ ტოქსიკური და იწვევს ღვიძლის ფუნქციების დაქვეითებას.[10][11]

ღვიძლის დაზიანება

რედაქტირება

პარაცეტამოლს შეუძლია გამოიწვიოს ღვიძლის უკმარისობა. აშშ-ის კვებისა და მედიკამენტების ადმინისტრაციამ გამოაქვეყნა გაფრთხილება, რომ სახიფათოა დოზაზე მეტი აცეტამინოფენის მოხმარება.[12][13][14]. 2011 წელს, FDA-ის განცხადებით, გაფრთხილებული იყვნენ მწარმოებლები, რათა პროდუქტში არ ყოფილიყო 325 მილიგრამზე მეტი აცეტამინოფენი, რათა ამას არ გამოეწვია ღვიძლის მწვავე უკმარისობა.[15][16][17]

ღვიძლის დაავადების რისკს ასევე ზრდის ალკოჰოლის სისტემატიური მოხმარება. პარაცეტამოლი ღვიძლში მეტაბოლიზდება, ჰეპატოქსიურია და მეტად ტოქსიკური ხდება სხვადასხვა ალკოჰოლთან კომბინაციის დროს, მით უმეტეს, თუ ადამიანს ღვიძლის პრობლემები აქვს.[18][19] ამ შემთხვევებში ღვიძლის დაზიანების მთავარი მიზეზი პარაცეტამოლის დოზის გადაჭარბებული მიღებაა.[20].

ქრონიკულად მაღალი დოზის მიღება მკვეთრად ზრდის კუჭის სისხლდენის რისკს და იწვევს ნაწლავების დაზიანებას.[21]

კანის დაზიანება

რედაქტირება

არსებობს კანის დაავადების რისკი თუ ადამიანი ალერგიულია აცეტამინოფენზე. იწვევს კანის გაღიზიანებას.

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Paracetamol for adults: painkiller to treat aches, pains and fever - NHS.UK en-GB. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 22, 2017. ციტირების თარიღი: 2017-08-22
  2. ↑ What are the recommended maximum daily dosages of acetaminophen in adults and children?. ციტირების თარიღი: 19 December 2018.
  3. ↑ Mangus, Brent C.; Miller, Michael G. (2005) Pharmacology application in athletic training. Philadelphia, Pennsylvania: F.A. Davis, გვ. 39. ISBN 9780803620278. 
  4. ↑ Acetaminophen. The American Society of Health-System Pharmacists. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 March 2011. ციტირების თარიღი: 3 April 2011.
  5. ↑ „Baby paracetamol asthma concern“. BBC News. September 19, 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 20, 2008. ციტირების თარიღი: September 19, 2008.
  6. ↑ Travis, Anthony S. (2007). „Manufacture and uses of the anilines: A vast array of processes and products“, რედ. Zvi Rappoport: The chemistry of Anilines Part 1. Wiley, გვ. 764. ISBN 978-0-470-87171-3. 
  7. ↑ Ellis, Frank (2002). Paracetamol: a curriculum resource. Cambridge: Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0-85404-375-0. 
  8. ↑ Joncour, Roxan; Duguet, Nicolas; Métay, Estelle; Ferreira, Amadéo; Lemaire, Marc (2014). „Amidation of phenol derivatives: a direct synthesis of paracetamol (acetaminophen) from Hydroquinone“. Green Chem. 16 (6): 2997–3002. doi:10.1039/C4GC00166D.
  9. ↑ Joncour, Roxan; Duguet, Nicolas; Métay, Estelle; Ferreira, Amadéo; Lemaire, Marc. „Supplementary Information Amidation of phenol derivatives: a direct synthesis of paracetamol (acetaminophen) from hydroquinone“ (PDF). დაარქივებულია (PDF) ორიგინალიდან — 2015-09-24.
  10. ↑ Saragiotto, BT; Machado, GC; Ferreira, ML; Pinheiro, MB; Abdel Shaheed, C; Maher, CG (June 2016). „Paracetamol for low back pain“. Cochrane Database of Systematic Reviews (Systematic Review & Meta-Analysis). 6 (6): CD012230. doi:10.1002/14651858.CD012230. PMID 27271789.
  11. ↑ Machado GC, Maher CG, Ferreira PH, Pinheiro MB, Lin CW, Day RO, McLachlan AJ, Ferreira ML (March 2015). „Efficacy and safety of paracetamol for spinal pain and osteoarthritis: systematic review and meta-analysis of randomised placebo controlled trials“. BMJ. 350: h1225. doi:10.1136/bmj.h1225. PMC 4381278. PMID 25828856.
  12. ↑ U.S. Food and Drug Administration (FDA). Page Last Updated: January 16, 2014. Acetaminophen Information დაარქივებული 2014-02-16 საიტზე Wayback Machine. Page accessed February 23, 2014
  13. ↑ U.S. Food and Drug Administration (FDA). Page updated August 6, 2013 Acetaminophen Toxicity Page accessed February 23, 2014
  14. ↑ U.S. Food and Drug Administration Page updated November 19, 2013 Using Acetaminophen and Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs Safely დაარქივებული 2009-07-14 საიტზე Wayback Machine. Page accessed February 23, 2014
  15. ↑ U.S. Food and Drug Administration (FDA). January 13, 2011 FDA limits acetaminophen in prescription combination products; requires liver toxicity warnings დაარქივებული 2011-01-15 საიტზე Wayback Machine. Page accessed February 23, 2014
  16. ↑ Research, Center for Drug Evaluation and. Drug Safety and Availability - FDA Drug Safety Communication: Prescription Acetaminophen Products to be Limited to 325 mg Per Dosage Unit; Boxed Warning Will Highlight Potential for Severe Liver Failure. U.S. Food and Drug Administration. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 1, 2016. ციტირების თარიღი: February 27, 2016
  17. ↑ „FDA: Acetaminophen doses over 325 mg may lead to liver damage“. CNN. January 16, 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 16, 2014. ციტირების თარიღი: 2014-02-18.
  18. ↑ Hughes, John (2008). Pain Management: From Basics to Clinical Practice. Elsevier Health Sciences. ISBN 9780443103360. 
  19. ↑ Dukes, MNG (2000). Meyler's Side Effects of Drugs, Vol XIV. Elsevier. ISBN 9780444500939. 
  20. ↑ „Painkillers 'cause kidney damage'“. BBC News. November 23, 2003. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 26, 2010. ციტირების თარიღი: March 27, 2010.
  21. ↑ García Rodríguez LA, Hernández-Díaz S (December 15, 2000). „The risk of upper gastrointestinal complications associated with nonsteroidal anti-inflammatory drugs, glucocorticoids, acetaminophen, and combinations of these agents“. Arthritis Research & Therapy. 3 (2): 98–101. doi:10.1186/ar146. PMC 128885. PMID 11178116.
პორტალი ქიმია
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=პარაცეტამოლი&oldid=4464283“-დან