ოსმალური მინიატურა

ოსმალეთის მინიატურა ( თურქ. Osmanlı minyatürü ) ან თურქული მინიატურა იყო თურქული ხელოვნების ნიმუში ოსმალეთის იმპერიაში. იგი სათავეს იღებს სპარსული მინიატურული ტრადიციიდან, ასევე, განიცდის ძლიერ ჩინურ მხატვრულ გავლენას. ეს იყო ოსმალეთის წიგნის კულტურის ნაწილი - ილუსტრაციასთან ( ტეზიპი ), კალიგრაფიასთან ( ქუდი ), მარმარილოს ქაღალდთან ( ებრუ ) და წიგნისათვის საჭირო მასალასთან (ციტი) ერთად. სიტყვები "ტასვირი" ან "ნაკიში" მინიატურული მხატვრობის მნიშვნელობით გამოყენებულ იქნა თვით ოსმალეთიში. სახელოსნოებს, სადაც მხატვრები მუშაობდნენ, "ნახკასანეს" უწოდებდნენ.

ოსმალი მხატვარი-მინიატურისტები

ორიგინალური პროცედურა

მინიატურებს, როგორც წესი, ხელს არ აწერდნენ, ალბათ ინდივიდუალიზმის უარყოფის გამო, მაგრამ ასევე იმიტომ, რომ ნამუშევრები მხოლოდ ერთი ადამიანი არ ქმნიდა; მთავარი მხატვარი ქმნიდა სცენის კომპოზიციას , ხოლო მისი შეგირდები შავი ან ფერადი მელნით ხატავდნენ კონტურებს (რომლებსაც თაჰრირს უწოდებდნენ ), შემდეგ კი მინიატურას ხატავდნენ მესამე განზომილების ილუზიის შექმნის გარეშე. მთავარი მხატვარი და უფრო მეტად კი ტექსტის მწიგნობარი ნამდვილად იყო დასახელებული და გამოსახული ზოგიერთ ხელნაწერში. პერსპექტივის გაგება განსხვავდებოდა ახლომდებარე ევროპული რენესანსის მხატვრობის ტრადიციისგან და ასახული სცენა ხშირად ერთ სურათში სხვადასხვა დროის პერიოდს და სივრცეს მოიცავდა. მინიატურები ყურადღებით ადევნებდნენ თვალყურს წიგნის კონტექსტს, რომელშიც ისინი იყვნენ ჩართულნი და უფრო მეტად მოგვაგონებდა ილუსტრაციებს, ვიდრე ცალკეული ხელოვნების ნიმუშებს.

მინიატურისთვის ფერებს ამზადებდნენ დაფქვილი ფხვნილის პიგმენტებით, რომლებიც შერეულია კვერცხის ცილასთან და მოგვიანებით, აზავებდნენ არაბულ გუმთან. წარმოებული ფერები იყო ნათელი. თბილი ფერის გვერდიგვერდ გამოყენებული კონტრასტული ფერები, რაც კიდევ უფრო ხაზს უსვამს მათ ხარისხს. ოსმალეთის მინიატურებში ყველაზე ხშირად გამოყენებული ფერებია ნათელი ფერის წითელი, ალისფერი, მწვანე და ლურჯი ფერის სხვადასხვა ვარიაციები.

ოსმალეთის მინიატურული მხატვრობის მსოფლმხედველობა ასევე განსხვავდებოდა ევროპული რენესანსის ტრადიციისგან. აქ მხატვრების ძირითად მიზანს არ წარმოადგენდა ადამიანისა და სხვა ცოცხალი თუ არაცოცხალი არსების რეალისტურად გამოსახვა. თუმცა მზარდი რეალიზმი გვხვდება XVI საუკუნიდან მოყოლებული. პლატონის მსგავსად, ოსმალეთის ტრადიცია უარყოფდა მიმესისებს. მიმესისი წარმოადგენს რეალობის ხელოვნურ იმიტაციას. სუფიზმის მსოფლმხედველობის თანახმად კი (ოსმალეთის იმპერიაში ფართოდ გავრცელებული ისლამის პოპულარული მისტიკური ფორმა), ამქვეყნიური არსებების გამოჩენა არ იყო მუდმივი და სჭირდებოდა ძალისხმევა, რის შედეგადაც იქმნებოდა სტილიზებული და აბსტრაქტული ილუსტრაციები.

ისტორია და განვითარება

წარმოშობა

მეჰმედ II- ის დროის მხატვრის პორტრეტი

მეჰმედ II-ის მეფობის დროს, სტამბოლში თოფქაფის სასახლიეში ფუნქციონირებდა "Nakkashane-i Rum", რომელიც დაარსდა, როგორც აკადემია. მისი მიზანი იყო - შეექმნა სულთნისა და მისი კარისკაცებისათვის ხელნაწერები ნათელი სურათებით.

XVI საუკუნის დასაწყისში, სპარსული მინიატურის ჰერათის სახელოსნო დაიხურა და მისი სახელგანთქმული ოსტატი ქემალ ად-დინ ბეჰზადი (ან ბიჰზადი) გადავიდა თავრიზში. მას შემდეგ, რაც 1514 წელს ოსმალეთის იმპერატორმა სელიმ I- მა დაიპყრო თავრიზი და მრავალი ხელნაწერი გადაიტანა სტამბოლში, თოფქაფის სასახლეში დაარსდა "ნახკასანე-ი ირანი" (სპარსული მხატვრობის აკადემია), სასახლეში გადმოყვანილი სპარსელი მხატვრებისთვის. ფერწერის ამ ორი აკადემიის მხატვრებმა ჩამოაყალიბეს ფერწერის ორი განსხვავებული სკოლა:

ნახკასანე-რუმში მხატვრები იყვნენ დაოსტატებული ოფიციალური ისტორიული დოკუმენტური წიგნების შექმნაში, როგორიცაა მაგ: "შაჰინშაჰნამე", რომელიც ასახავს მმართველთა საზოგადოებრივ და გარკვეულწილად მათ პირად ცხოვრებას, მათ პორტრეტებს და ისტორიულ მოვლენებს. შემაილი ალი ოსმანი - მმართველთა პორტრეტები; ფამილია - ქორწილების და განსაკუთრებით წინადაცვეთის დღესასწაულების ამსახველი სურათები; "შექაათნამე" - ომები, რომლებსაც მეთაურობდნენ ფაშები.

ნახკასანე-ირანში კი მხატვრებმა შექმნეს სპეციალიზებული ტრადიციული სპარსული პოეტური შემოქმედების სკოლა - მინიატურები, როგორიცაა "შაჰ-ნამე", ნიზამის "ხემსე" (ხუთწიგნეული), რომელიც შეიცავს ლეილი და მეჯნუნის სიყვარულის ისტორიას, ისკანდერნამეს ან ალექსანდრეს რომანს, "ჰუმაიონნამეს", ცხოველთა იგავებს და ანთოლოგიებს. ასევე, შექმნეს სამეცნიერო წიგნები - ბოტანიკისა და ცხოველების, ალქიმიის, კოსმოგრაფიისა და მედიცინის შესახებ; ტექნიკური წიგნები; სასიყვარულო წერილები; წიგნები ასტროლოგიის და სიზმრების ახსნის შესახებ; .

ოქროს ხანა

ტოფქაფის სასახლე სელიმ I- ის დროს

ტოფქაფის სასახლე სელიმ I- ის დროს

სულეიმან ბრწყინვალის (1520–1566) და განსაკუთრებით სელიმ II (1566–1574) მეფობა XVI საუკუნის მეორე ნახევარი თავისი მახასიათებლებით და ავთენტური თვისებებით ოსმალეთის მინიატურის ოქროს ხანა იყო. ამ პერიოდის ყველაზე ცნობილი ოსტატები იყვნენ ნაკაშ ოსმანი (რომელსაც ხშირად უწოდებენ მინიატურისტ (მხატვარ) ოსმანს), ასევე, ნიგარი, რომელმაც შექმნა პორტრეტული მხატვრობა.

მატრაცი ნასუჰი ასევე იყო ცნობილი მინიატურისტი სელიმ I- სა და სულეიმან ბრწყინვალის დროს . მან შექმნა მხატვრობის ახალი ჟანრი - ტოპოგრაფიული მხატვრობა. ის ხატავდა ქალაქებს, პორტებს, ციხესიმაგრეებს ყოველგვარი ადამიანური ფიგურების გარეშე და აერთიანებს სცენებს, სხვადასხვა კუთხით დაკვირვების თვალსაზრისით.

სელიმ II (1566–1574) და მურატ III (1574–1595) მეფობის დროს შეიქმნა ოსმალური მინიატურის კლასიკური სტილი. იმ პერიოდის ცნობილი მინიატურისტები იყვნენ ნაკაშ ოსმანი, ალი ჩელები, მოლა კასამი, ჰასან ფაშა და ლუთფი აბდულა.

მიიღეთ, როგორც ხელოვნება და არა ფუნქცია

მე -16 საუკუნის ბოლოს და მე -17 საუკუნის დასაწყისში, განსაკუთრებით აჰმედ I- ის დროს, პოპულარული იყო ერთგვერდიანი მინიატურები, რომლებიც ალბომებში ე.წ. მურაკებში აგროვებდნენ. მურაკები ჯერ კიდევ მურატ III- ის დროიდან არსებობდა, რომელმაც პირველად შულვეთა ასეთი ალბომი მხატვარ ველიჯანს. მე -17 საუკუნეში მინიატურული მხატვრობა ასევე პოპულარული იყო სტამბოლის მოქალაქეებშიც. მხატვრებს, რომლებიც ცნობილი იყვნენ "ბაზრის მხატვრების" სახელით ( თურქ. Çarşı Ressamları ) სხვა ხელოსნების მსგავსად მუშაობდნენ მოქალაქეთა მოთხოვნით სტამბოლის ბაზრებში.

ახალი კულტურული ჟანრი, რომელიც ოსმალეთის ისტორიაში ტიტების პერიოდის სახელით არის ცნობილი, აჰმედ III– ის დროს დაემთხვა. ზოგიერთი ხელოვნებათმცოდნე ამ პერიოდს უკავშირებს ოსმალური ხელოვნების უნიკალური სტილის - "ოსმალეთის ბაროკოს" - დაბადებას. ამ პერიოდის ხასიათში იგრძნობა ფრანგული ბაროკოს გავლენა. ამ პერიოდში მოეწყო აჰმედ III– ის ვაჟების წინადაცვეთის რიტუალის დიდი ფესტივალი. ფესტივალს შეუერთდნენ ხელოსნები, თეატრალური ჯგუფები, ჯამბაზები, მუსიკოსები, ტრაპეზის მოცეკვავეები და მოქალაქეები. ამ ფესტივალის შესახებ გვიამბობს წიგნი, სახელად "ფამილია -ი-ვეჰბი". წიგნი მოხატა აბდუსელილ ლევნიმ. სახელი ლევნი უკავშირდება არაბულ სიტყვას levn ("ფერი"), რომელიც მხატვარს მიენიჭა მისი და მისი შეგირდების ნახატების ფერადი ხასიათის გამო. მისი მხატვრობის სტილზე გავლენა მოახდინა დასავლურმა მხატვრობამ და ძალიან განსხვავდება ადრეული მინიატურული ტილოებისგან.

კარგავს ფუნქციას

ლევნის შემდეგ გაგრძელდა ოსმალეთის კულტურის ვესტერნიზაცია. სტამბის და უფრო მოგვიანებით ფოტოგრაფიის გამოჩენასთან ერთად გაქრა მინიატურების კულტურა. ამ დროიდან ოსმალეთში პოპულარული გახდა კედლის ნახატები ან ზეთის ფერწერა. ამრიგად, მინიატურულმა ნახატმა დაკარგა თავისი ფუნქცია.

თანამედროვე თურქული მინიატურა

მე -20 საუკუნის დასაწყისში ოსმალეთის იმპერიის კრიზისული პერიოდის შემდეგ, ახლადდაარსებული თურქეთის რესპუბლიკის ინტელექტუალების მიერ მინიატურული მხატვრობა აღიარებული იქნა როგორც "დეკორატიული ხელოვნება". 1936 წელს აკადემიაში შეიქმნა "თურქეთის დეკორატიული ხელოვნების" განყოფილება. სტამბოლში გამოყენებითი ხელოვნება შეიცავდა მინიატურულ მხატვრობას ოსმალური წიგნის ხელოვნების სხვა დარგებთან ერთად. ისტორიკოსმა და ავტორმა სუჰეილ ინვერმა აღზარდა მხატვართა არაერთი თაობა, რომლებიც ოსმალური წიგნის ხელოვნების ტრადიციას მისდევს.

თანამედროვე მინიატურისტ მხატვრთა შორის არიან ომერ ფარუკ ათაბეკი, საჰინ ინალოზი, კაჰიდე ქეშქინერი, გიულბუნ მესარა, ნურ ნევინ აკიაზიჩი, ახმეტ იაკუპოღლუ, ნუსრეტ ჩოლფანი, ორჰან დაღლი და მრავალი სხვა ახალი თაობის წარმომადგენელი. ისინი მინიატურულ ფერწერას განიხილავენ არა "დეკორატიულ ხელოვნებად", არამედ სახვით ხელოვნებად. ძველი ტრადიციული ოსტატებისგან განსხვავებით, ისინი მუშაობენ ინდივიდუალურად, ხელს აწერენ თავიანთ ნამუშევრებს. თანამედროვე მინიატურები არ წარმოადგენს წიგნის ილუსტრაციებს, როგორც ეს იყო ორიგინალური ოსმალური მინიატურების შემთხვევაში. თანამედროვე თურქი მხატვრების მინიტურები გამოფენილია სახვითი ხელოვნების გალერეებში.

გალერეა

• 
  ოსმალო ასტრონომები მუშაობდნენ თაგი ალ-დინის გარშემო სტამბულის ობსერვატორიაში
• 
  იანიჩარები როდოსის ალყის დროს იცავენ წმინდა იოანეს ორდენის რაინდებს (1522)
• 
  ქალაქი მანისა. სულთან მურად II- ის მიერ აშენებული მანისას სასახლით.
• 
  მუსიკალური შეკრება, ოსმალეთი, მე -18 საუკუნე
• 
  მასიდი ალ-ჰარამი მექაში, რომელიც გამოსახულია Kitāb-i Menāsik-i Hajj- ში (1646)
• 
  ოსმალური ხელნაწერი 1801წ.
• 
  უბედური ცოლი უჩივის ყადისთან ქმარს იმპოტენციის გამო
• 
  სულთანმა აყარა ოქროს მონეტები. (XVI ს.)
• 
  რამაზან ფაშა, ბეგლარბეგი, ოსმალეთის ალჟირი.(მე -16 ს)
• 
  ოსმალი ჩინოვნიკი, თურქეთი, სტამბოლი, გ. 1650 წ
• 
  წინადაცვეთა, (ქირურგია ჯანმრთელობისთვის), ავტორი შარაფედდინ საბუნცუოღლუ(დაახლ. 1450)
• 
  სიგეტვარის (უნგრეთი) ალყა (1566)
• 
  ქალი მუსიკოები (დაახლ. 1720)
• 
  ბუდას აღება.(1526)
• 
  კერესტესის ბრძოლა (1596)
• 
  სამხედრო საბჭო ვენაში წარუმატებელი პირველი ალყის შემდეგ.(1529)
• 
  ტახტზე ადის სელიმ II.
• 
  ტახტზე ადის სელიმ II.
• 
  მურად II- ის დაკრძალვა
• 
  სულეიმან I ჩადის ბელგრადში. სელიმ II ელოდება მას.
• 
  სულეიმან I ჩადის ბელგრადში. სელიმ II ელოდება მას.
• 
  ოსმალეთის არმია ქალაქ ტუნისში 1569 წელს]]
• 
  სულთანი მურად III წიგნში „ფელიტის წიგნი“. (1582)
• 
  ესტერგომის ალყა. (1543)

წყაროები

• Aybey, Neşe (May 1979). "XX Yuzyilda Türk Minyatur Sanatı" [The Art of the Turkish Miniature in the 20th Century]. Sanat Dünyamız (in Turkish). Vol. 6 no. 16. Yapi Kredi Publications. pp. 37–42. Archived from the original (PDF) on 5 April 2017. Retrieved 6 June 2017.
• Mesara, Gülbün. "TÜRK TEZHİP VE MİNYATÜR SANATI" (in Turkish). pp. 9–21. Archived from the original (PDF) on 3 April 2017. Retrieved 6 June 2017.

ლიტერატურა

• ოსმანლი რეზიმ სანატი ( ოსმალეთის მოხატული ხელოვნება ), სერპილ ბაღჩი, ფილიზ კაგმანი, გუნსელ რენდა, ზეერნ ტანინდი
• Aşk Estetiği ( ღვთიური სიყვარულის ესთეტიკა ), ბეშირ აივაზოღლუ
• თურქეთის მინიატურული მხატვრობა, ნურჰან ათასოი, ფილიზ ჩაღმანი
• თურქეთის მინიატურები: მე-13-დან მე -18 საუკუნემდე, რ. ეტინგჰაუზენი
• ოსმალეთის მინიატურები და მათი დაცემა ნობელის პრემიის ლაურეატის, თურქი ავტორის ორჰან ფამუქის 1998 წლის რომანი „მე მქვია წითელი“ თემას წარმოადგენს.

გარე ბმულები

• მინიატურის გალერეა დაარქივებული 2008-03-02 საიტზე Wayback Machine. ლევნისგან და სხვა ცნობილი მხატვრებისგან
• გვარის შესახებ i Vehbi
• მინიატურები თოფქაფის მუზეუმიდან