ნილო-საჰარული ენები
ნილო-საჰარული ენები — აფრიკის ენების ოჯახი, რომელზეც დაახლოებით 50 მილიონი ადამიანი საუბრობს. მათგან უმეტესობა მდინარეების ნილოსის და შარის ზემოწელში, ისტორიული ნუბიის ტერიტორიაზე ცხოვრობს. ენათა ოჯახი გავრცელებულია 17 ერში.
ნილო-საჰარული ენების ზოგიერთი ჯგუფი თარიღდება ნეოლითის ხანით. აღმოსავლეთსუდანური ენების სავარაუდო ასაკი ჩვენს წელთაღრიცხვამდე V საუკუნეა.[1]
ოჯახში შემავალი მსხვილი ენები
რედაქტირება2009 წლის მონაცემებით ნილო-საჰარული ენების ოჯახის ყველაზე ხალხმრავალი წევრებია:
- დოლუო (4.4 მილიონი). დოლუო არის კენიის სიდიდით მესამე ეთნიკური ჯდუფის ლუოს ხალხის სასაუბრო ენა.
- კანური (4.0 მილიონი). კანურები წარმოადგენს ჩადის ტბის უმსხვილეს ეთნიკურ ჯგუფს.
- სონგაი (3.2 მილიონი). საუბრობენ მდინარე ნიგერის გასწვრივ მცხოვრები ხალხები, ისტორიული სონგაის იმპერიის ენა.
- ტესო (1.9 მილიონი). ახლოს არის მასაის ენასთან.
- ნუბიური (1.7 მილიონი). ნუბიის ენები, გავრცელებულია ძირითადად სამხრეთ ეგვიპტესა და ჩრდილოეთ სუდანში.
- ლუგბარა (1.7 მილიონი). ცენტრალური საჰარის მთავარი ენა.
- კალენჯინი (1.6 მილიონი). გავრცელებულია კენიაში.
- ლანგო (1.5 მილიონი). უგანდის ერთ ერთი უმსხვილესი ენა.
- დინკა (1.4 მილიონი). სამხრეთი სუდანის უმსხვილესი ეთნიკური ჯგუფის ენა.
- აჩოლი (1.2 მილიონი). უგანდის ენა.
- მასაი (1.0 მილიონი). მასაების სასაუბრო ენა.[2]
- ნგამბაი (1.0 მილიონი). გავრცელებულია ძირითადად სამხრეთ ჩადიში.
- ნუერი (800,000, 1982 წელს). ნუერების ენა, სამხრეთი სუდანის ეთნიკური ჯგუფი.
- ფური (500,000 in 1983 წელს). დარფურში გავრცელებული ენა.
- ტუბუ (350,000 – 400,000) ერთ–ერთი ყველაზე ჩრდილოეთით მყოფი ნილო-საჰარული ენა. ტობუზე მოსაუბრეთა უმეტესობა ცხოვრობს ჩრდილოეთ ჩადიში, ტიბესტისს მთებთან ახლოს.
გრენბერგის კლასიფიკაცი (1963)
რედაქტირება
ენათა ოჯახს დასახელება ჯოსეფ გრინბერგმა მისცა, მან 1963 წელს გამოსცა წიგნი აფრიკის ენები სადაც ის ამ ენების ნათესაობას ამტკიცებდა. გრინბერგის მიხედვით ნილო-საჰარული ენების სქემა შემდეგნაირად გამოიყურება:
| ნილო‑საჰარული |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
სტრუქტურის ცვლილება და კიდევ უფრო დაკონკრეტება მოხდა ჯერ 2000 წელს ბენდერის, ხოლო 2010 წელს ბლენჩის მიერ.
ლიტერატურა
რედაქტირება- Lionel Bender, 1996. The Nilo-Saharan languages: a comparative essay. Munich: Lincom Europa.
- Lionel Bender, 2000. "Nilo-Saharan". In Bernd Heine and Derek Nurse, eds., African Languages: An Introduction. Cambridge University Press.
- Roger Blench and Colleen Ahland, 2010. "The Classification of Gumuz and Koman Languages",[1] დაარქივებული 2012-03-16 საიტზე Wayback Machine. presented at the Language Isolates in Africa workshop, Lyons, December 4
- Gerrit Dimmendaal, 2008. "Language Ecology and Linguistic Diversity on the African Continent", Language and Linguistics Compass 2/5:842.
- Christopher Ehret, 2001. A Historical-Comparative Reconstruction of Nilo-Saharan. Köln.
- Joseph Greenberg, 1963. The Languages of Africa (International Journal of American Linguistics 29.1). Bloomington, IN: Indiana University Press.
- Pertti Mikkola, 1999. "Nilo-Saharan revisited: some observations concerning the best etymologies". Nordic Journal of African Studies, 8(2):108–138.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- Nilo-Saharan Trees in the MultiTree Project at the LINGUIST List დაარქივებული 2013-04-13 საიტზე Wayback Machine.
- Roger Blench: Nilo-Saharan
- Nilo-Saharan list (Blench 2012)
- Nilo-Saharan Newsletter დაარქივებული 2012-07-16 საიტზე Wayback Machine.
- Map of Nilo-Saharan