ლიეტუვის ჰელსინკის ჯგუფი
ლიეტუვის ჰელსინკის ჯგუფი ( ლიეტ. Lietuvos Helsinkio grupė ) — პირველი ღია ადამიანის უფლებათა დაცვის ასოციაცია, რომელიც ჩამოყალიბდა ლიტვის სსრ-ში 1976 წლის ნოემბერში მოსკოვის ჰელსინკის ჯგუფის (MHG-) მოდელის მიხედვით.
მის შემადგენლობაში შედიოდნენ ლიეტუველი დისიდენტები: კათოლიკე მღვდელი კაროლის გარუკასი, ფიზიკოსი ეიტან ფინკელშტეინი, ყოფილი პოლიტპატიმრები ონ ლუკაუსკაიტ-პოსკინი, ვიქტორას პეტკუსი და პოეტი ტომას ვენკლოვა.
ლიეტუვის ჰელსინკის ჯგუფი აგროვებდა ინფორმაციას ლიეტუვაში ადამიანის უფლებების დარღვევის შესახებ, გამოაქვეყნა 30-ზე მეტი დოკუმენტი და მიმართვა (რამდენიმე მოსკოვის ჰელსინკის ჯგუფთან ერთად) .
1981 წელს, დაპატიმრებების შემდეგ, ჯგუფის მხოლოდ ერთი წევრი (ო. ლუკაუსკაიტე-პოშკენე) გადაურჩა დაჭერას. ჯგუფი აღადგინეს 1988 წელს და დღემდე აქტიურია.
ისტორია
რედაქტირებამოსკოვის ჰელსინკის ჯგუფის შთაგონებით, ლიეტუვის ჯგუფი დააარსა ხუთმა დისიდენტმა საზოგადოების სხვადასხვა სფეროდან: იეზუიტმა მღვდელმა კაროლის გარუკასმა, ებრაელმა „რეფუსნიკმა“ ეიტანას ფინკელშტეინმა, პოეტმა და დეპორტირებულმა ონა ლუკაუსკაიტე-პოსკიენემ, ორჯერ დაპატიმრებულმა კათოლიკე დისიდენტმა ვიქტორასმა და პოეტმა ტომას ვენკლოვამ [1] . ჯგუფის ფორმირების შესახებ ოფიციალურად გამოაცხადეს პრესკონფერენციაზე Reuters-ისა და Chicago Tribune-ის უცხოელი ჟურნალისტების წინაშე 1976 წლის 27 ნოემბერს ან 1 დეკემბერს იური ორლოვის ბინაში (ნატან შარანსკი ინგლისური ენის თარჯიმნის როლს ასრულებდა).[2][3] ჯგუფს არ ჰქონდა უფრო ფორმალური სტრუქტურა არ ჰყავდა გამოკვეთილი ლიდერი, თუმცა პეტკუსი იყო მისი არაფორმალური ლიდერი და მამოძრავებელი ძალა.[1][4]
დამფუძნებლების განსხვავებული წარმომავლობის მიზანს წარმოადგენდა, სამსახური გაეწიათ ინტერესების ფართო სპექტრისთვის. ჯგუფს არ სურდა გამხდარიყო კიდევ ერთი დამატებითი კათოლიკური ან ნაციონალისტური დისიდენტური ჯგუფი; ამის ნაცვლად, ის ცდილობდა ემუშავა ადამიანის ფუნდამენტურ და საყოველთაო უფლებებზე, რომლებიც მიიზიდავდა ინტელიგენციას, ქალაქების მცხოვრებლებს, არალიტველებს და სხვებს.[4] ჯგუფი არ შემოიფარგლებოდა თავისი მოხსენებით ლიეტუვაში ან ლიეტუველების შესახებ; მაგალითად, ის ყურადღებას ამახვილებდა სამი ესტონელის (მარტ ნიკლუსი, ერიკ უდამი და ენ ტარტო) დაპატიმრების, რადვილისკისში მცხოვრები ვოლგის გერმანელი ოჯახის 49 დისკრიმინაციის და ვილნიუსში მცხოვრებ რუს ორმოცდაათიანელთა შესახებ[5] . ჯგუფმა მოამზადა არა მხოლოდ ინდივიდუალური მოხსენებები, არამედ მოხსენებები უფრო ფართო საკითხებზე. 1977 წელს ჯგუფმა მოამზადა მოხსენებები ყოფილი პოლიტპატიმრების მდგომარეობის შესახებ, განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა ლიეტუვაში დაბრუნების აკრძალვას სასჯელის მოხდის შემდეგაც კი [5] და კათოლიკურ ეკლესიას. მან ასევე გაგზავნა ანგარიში ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კონფერენციის შემდგომ შეხვედრაზე ბელგრადში (1977 წლის 4 ოქტომბერი - 1978 წლის 8 მარტი) [6] .
1979 წლის იანვარში ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კომისიამ ნობელის მშვიდობის პრემიაზე წარადგინა საბჭოთა კავშირის ჰელსინკის ჯგუფები, მათ შორის ლიტვური ჯგუფი.[7] პეტკუსი იმედოვნებდა, რომ შეექმნა უფრო ფართო ბალტიური ორგანიზაცია, რომელიც წარმოადგენდა სამივე ბალტიის სახელმწიფოს, მაგრამ ეს გეგმები ჩაიშალა 1977 წლის აგვისტოში მისი დაპატიმრების შემდეგ [1] . პეტკუსის დაკავების შემდეგ ჯგუფის საქმიანობაში სიმშვიდემ დაისადგურა. ის კვლავ გააქტიურდა 1979 წლის დასაწყისში და გამოაქვეყნა დამატებითი ნაშრომები, რომლებიც ძირითადად აპროტესტებდა სხვადასხვა დისიდენტების, მათ შორის ანტანას ტერლეცკას დაპატიმრებებს და ჩეხოსლოვაკიის მთავრობის კრიტიკულ განცხადებებს და საბჭოთა-ავღანეთის ომის. თუმცა, ოთხი სხვა წევრის დაპატიმრებამ ფაქტობრივად დაასრულა ლიეტუვის ჰელსინკის ჯგუფის საქმიანობა.[1]
ჯგუფი ხელახლა დაარსდა 1988 წელს, როდესაც გლასნოსტისა და პერესტროიკის პოლიტიკის შდეგად პოლიტიკური აზრების უფრო თავისუფალი გამოხატვის საშუალება გახდა შესაძლებელი. .1988 წლის 20 ნოემბერს ჯგუფმა მიიღო სამი ახალი წევრი ბალის გაიაუსკასი, კაზიმირას კრიჟევიჩიუსი და ნიჟოლე სადუნაიტი. ჯგუფი შეუერთდა დამოუკიდებლობის მოძრაობას და გამოაქვეყნა მრავალი მოხსენება და დოკუმენტი (მხოლოდ 1991 წელს დაახლოებით 100 დოკუმენტი) [8] . დოკუმენტები შეაგროვა და გამოიცა ორ ტომად ლიეტუვის გენოციდისა და წინააღმდეგობის კვლევის ცენტრის მიერ 1999 წელს და ლიეტუვის ადამიანის უფლებათა ასოციაციის მიერ 2006 წელს. ჯგუფის მრავალი წევრი, მათ შორის ვიქტორას პეტკუსი, შეუერთდა ლიტვის ადამიანის უფლებათა ასოციაციას, პირველ ოფიციალურ უფლებადამცველ ორგანიზაციას, რომელიც შეიქმნა 1989 წელს [9] . ჰელსინკის ჯგუფი კვლავ რჩება ოფიციალურ ჯგუფად ; 2014 წლის მარტში ის გახდა ლიტვის ადამიანის უფლებათა საკოორდინაციო ცენტრის თანადამფუძნებელი ( ლიეტ. Lietuvos žmogaus teisių koordinavimo centras ) [10] .
წევრები
რედაქტირებაცნობილი საბჭოთა მწერლის, ანტანას ვენკლოვას ვაჟს, თომას ვენკლოვას, ჯგუფის დაარსებიდან მხოლოდ ორი თვის შემდეგ მიეცა ემიგრაციის საშუალება შეერთებულ შტატებში [1] . ვიქტორას პეტკუსი დააპატიმრეს 1977 წლის 23 აგვისტოს. 1978 წელს სასამართლო პროცესის შემდეგ მას მიესაჯა 10 წლით თავისუფლების აღკვეთა და 5 წლით გადასახლება [6] . იგი გაათავისუფლეს 1988 წელს გლასნოსტის შემოღების შემდეგ. კაროლის გარუკასი გარდაიცვალა სიმსივნით 1979 წლის 5 აპრილს; ლუკაუსკაიტე-პოსკიენე გარდაიცვალა 1983 წლის 4 დეკემბერს. ეიტან ფინკელშტეინმა ჯგუფი დატოვა 1979 წელს და 1983 წლის დეკემბერში მას უფლება მიეცა ემიგრაციაში წასულიყო ისრაელში [1] . მან ასევე გაგზავნა ანგარიში ბელგრადში ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კონფერენციის შემდგომ შეხვედრაზე (1977 წლის 4 ოქტომბერი - 1978 წლის 8 მარტი).
ხუთი დამფუძნებელი წევრის გარდა, ჯგუფს შეუერთდა კიდევ ექვსი [1] . ბრონიუს ლაურინავიჩიუსი, კათოლიკე მღვდელი, მიიღეს 1979 წლის იანვარში, მაგრამ 1981 წლის 25 ნოემბერს იგი გარდაიცვალა საეჭვო ავტოსაგზაო შემთხვევის დროს. იურევიჩიუსი, ყოფილი ლიტველი პარტიზანი. ჯგუფს შეუერთდა გეოლოგიის პროფესორი ვიტაუტას სკუოდისიც, მაგრამ დააპატიმრეს 1979 წლის ნოემბერში 300 გვერდიანი ხელნაწერის სათაურით "ლიტვის სულიერი გენოციდი." [11] 1980 წლის 14 თებერვალს სტატკევიჩიუსი დააპატიმრეს და გადაიყვანეს ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში. ჯგუფმა გააპროტესტა დაპატიმრებები და სურდა მუშა ვიტაუტას ვაიციუნასის მიღება, მაგრამ იურევიჩიუსი და ვაიციუნასი დააპატიმრეს 1981 წლის 25 მარტს. ამიტომ 1981 წლის დასაწყისში ჯგუფის ერთადერთი წევრი ლუკაუსკაიტე-პოსკიენე იყო, მაგრამ ჯანმრთელობის გაუარესების გამო მან ვერ შეძლო ჯგუფის საქმიანობის გაგრძელება.[1]
1980-იანი წლების ბოლოს და 1990-იანი წლების დასაწყისში აღდგენილ ჯგუფს მრავალი ახალი წევრი დაემატა. საერთო ჯამში, ჯგუფს ჰყავდა 41 ოფიციალური წევრი პლუს დაახლოებით 84 არაოფიციალური წევრი.[12] მათ შორის იყვნენ ვიტაუტას ბოგუშისი, გინტაუტას იეშმანტასი, ნიოლე სადუნაიტი და კაზის საია.[13]
დაპატიმრებული წევრები
რედაქტირებაჯგუფის შემდეგი წევრები დააპატიმრა და გაასამართლა საბჭოთა ხელისუფლებამ:[14]
- ვიქტორას პეტკუსს მიუსაჯეს 1978 წლის 13 ივლისს. სამი წლით თავისუფლების აღკვეთა, შვიდი წლით სპეციალური რეჟიმის ბანაკებში და ხუთი წლით გადასახლებაში „ანტისაბჭოთა აგიტაციისა და პროპაგანდის“ გამო;
- ალგირდას სტატკევიჩიუსს 1980 წლის 11 აგვისტოს მიესაჯა იძულებითი ფსიქიატრიული მკურნალობა 1980 წლის 14 თებერვალს დაპატიმრების შემდეგ, გავრცელებული ინფორმაციით, "ანტისაბჭოთა საქმიანობისთვის";
- ვიტაუტას სკუოდისს მიუსაჯეს 1980 წლის 22 დეკემბერს. შვიდ წლამდე მკაცრი რეჟიმის ბანაკებში და ხუთ წლამდე ემიგრაციაში „ანტისაბჭოთა აგიტაციისა და პროპაგანდის“ გამო;
- მეჩისლოვას იურევიჩიუსს 1981 წლის 25 ივნისს მიუსაჯეს. სამ წლამდე მკაცრი რეჟიმის ბანაკებში „რელიგიური მსვლელობის ორგანიზებისთვის“;
- ვიტაუტას ვაიციუნასს 1981 წლის 25 ივნისს მიესაჯა ორწელიწადნახევარი ზოგადი რეჟიმის ბანაკებში „რელიგიური მსვლელობის ორგანიზებისთვის“.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Girnius, Saulius (Summer 1984). "The Demise of the Lithuanian Helsinki Group დაარქივებული 2021-02-27 საიტზე Wayback Machine. ". Lituanus. 30 (2). ISSN 0024-5089.
- ↑ Snyder, Sarah B. (2011). Human Rights Activism and the End of the Cold War: A Transnational History of the Helsinki Network. Cambridge University Press. p. 67. ISBN 9781139498920.
- ↑ Donskis, Leonidas (2005). Loyalty, Dissent, and Betrayal: Modern Lithuania and East-Central European Moral Imagination. Rodopi. p. 51. ISBN 9789042017276.
- ↑ 4.0 4.1 Gustaitis, Rolandas (2011-12-23). "Lietuvos Helsinkio grupė ir vienas iš jos įkvepėjų – E. Finkelšteinas" [Lithuanian Helsinki Group and one of its inspirers- E. Finkelstein] (in Lithuanian). Bernardinai.lt. Retrieved 2014-12-21.
- ↑ 5.0 5.1 "The Lithuanian Helsinki Group". Хроника Текущих событий. Amnesty International Publications. 54: 53–54. 1978. ISBN 9780900058776.
- ↑ 6.0 6.1 Jakubčionis, Algirdas (2005). "Antisovietinis pasipriešinimas ir kova dėl žmogaus teisių". In Anušauskas, Arvydas; et al. (eds.). Lietuva, 1940–1990 (in Lithuanian). Vilnius: Lietuvos gyventojų genocido ir rezistencijos tyrimo centras. pp. 529–530. ISBN 9986-757-65-7.
- ↑ "Congressional Group Renominates Helsinki Monitors for Nobel დაარქივებული 2021-07-14 საიტზე Wayback Machine. " (PDF). The Ukrainian Weekly. LXXXVI (33). February 11, 1979. ISSN 0273-9348.
- ↑ Juozevičiūtė, Vilma. "Lietuvos Helsinkio grupė" [Lithuanian Helsinki Group]. Lietuvos gyventojų genocido ir rezistencijos tyrimo centras. Retrieved 2014-12-21.
- ↑ Budnikas, Vytautas, ed. (2008). "Pratarmė". Lietuva ir žmogaus teisės [Lithuania and human rights] (PDF) (in Lithuanian). Vol. 1. Lietuvos žmogaus teisių asociacija. p. 15. ISBN 978-9955-9972-2-1.
- ↑ "Lietuvos žmogaus teisių koordinavimo centro (LŽTKC) steigimo jungtinės veiklos sutartis" [Agreement on Joint Activities for the Establishment of the Lithuanian Human Rights Coordination Center (LHRC)] (in Lithuanian). Lithuanian Human Rights Association. 11 March 2014. Retrieved 2016-01-02.
- ↑ Misiunas, Romuald J.; Taagepera, Rein (1983). The Baltic States, Years of Dependence, 1940-1980. University of California Press. p. 249. ISBN 9780520046252.
- ↑ Vagrienė, Birutė. "Trumpai apie Lietuvos Helsinkio grupę" [Briefly about the Lithuanian Helsinki Group] (in Lithuanian). Vilniaus memorialinių muziejų direkcija. Retrieved 2014-12-21.
- ↑ Budnikas, Vytautas, ed. (2008). "Lietuvos Helsinkio grupei - 20". Lietuva ir žmogaus teisės [Lithuania and human rights] (PDF) (in Lithuanian). Vol. 1. Lietuvos žmogaus teisių asociacija. p. 819. ISBN 978-9955-9972-2-1.
- ↑ "Appendix B. Imprisoned members of the Helsinki monitoring groups in the USSR and Lithuania". Implementation of the Final Act of the Conference on Security and Cooperation in Europe: findings and recommendations seven years after Helsinki. Report submitted to the Congress of the United States by the Commission on Security and Cooperation in Europe. November 1982. Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. 1982. pp. 251–252. Archived from the original (PDF, immediate download) on 22 December 2015. Retrieved 22 December 2015.