ინგილოური დიალექტი
ინგილოური დიალექტი — ქართული ენის დიალექტი. გავრცელებულია საინგილოში, რომელიც ამჟამად აზერბაიჯანის შემადგენლობაშია და მოიცავს კახის, ზაქათალისა და ბელაქნის რაიონებს. საქართველოს ფარგლებში ინგილოური დიალექტზე მეტყველებს დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოფელ სამთაწყაროს მოსახლეობა. X–XVII საუკუნეებში ეს მხარე ჰერეთის (XVII საუკუნეში კახეთ-ჰერეთის) შემადგენლობაში შედიოდა. XVIII საუკუნეში ჩნდება ტერმინი „ინგილო“. შესაბამისად, ინგილოთა სამოსახლოს ეწოდა „საინგილო“. ვარაუდობენ, რომ „ინგილო“ მიღებულია ძველ თურქული იანგილი ფორმიდან (ყანგილი → ყანგილო „ახალი → ახალმორჯულებული“).
ინგილოური დიალექტი იყოფა კაკურ და ალიაბადურ კილოკავებად. კაკურში გამოიყოფა ალიბეგლოური თქმა, ხოლო ალიაბადური იყოფა ალიაბადის, მოსულისა და ითითალის თქმებად. დაცულია ჴ ფონემა. არის ვ ფონემის წყვილბაგისმიერი უ̂ ვარიანტი. დასტურდება სუსტი ხმოვანი ჷ, რომელიც ა, ე, ი და ო ხმოვნების ალოფონია და უმლაუტიზებული ხმოვნები, რომლებიც ზოგჯერ ოპოზიციას ქმნიან ო და უ ხმოვნებთან და სიტყვათგანმასხვავებელ ფუნქციას იძენენ. ინგილოურ დიალექტში ქართული ენის მჟღერ ჯ და ძ აფრიკატებს ცვლის შესაბამისი მჟღერი სპირანტები: ჯ → ჟ (დაჟდა „დაჯდა“), ძ → ზ (ზმაჲ „ძმა“). დასტურდება ხმოვანთა ფშვინვიერი, მკვეთრი და იოტიზებული შემართვა. გვხვდება გემინირებული ბბ, მმ, შშ, რრ, ლლ, გგ, წწ თანხმოვნები. ინგილოურ დიალექტს ახასიათებს როგორც დამავალი, ასევე აღმავალი დიფთონგები. პრეფიქსულ მორფემათა მიჯნაზე ხდება ხმოვანთა კონტაქტური ასიმილაცია, ხოლო სუფიქსურ მორფემათა მიჯნაზე — ხმოვანთა დისიმილაცია.
ინგილოურ დიალექტში უცხო ენიდან ნასესხებია ზოგი ზმნიზედა, ნაწილაკი, კავშირი, შორისდებული და აფიქსები. შეინიშნება აზერბაიჯანული გავლენით წარმოქმნილი ფრაზეოლოგიური კალკები. საგრძნობია უცხო ენიდან ნასესხები ლექსიკის სიუხვე. დაცულია ძველი ქართულისეული ფენა.
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- ქართული ენა : ენციკლოპედია, 2008;
- ჯანაშვილი მ. საინგილო. ტფ., 1913;
- იმნაიშვილი გრ. ქართული ენის ინგილოური დიალექტის თავისებურებანი, თბ., 1966;
- ჩანგაშვილი გ. საინგილო, თბ., 1970;
- როსტიაშვილი ნ. ინგილოური ლექსიკონი, თბ., 1978;
- ღამბაშიძე რ., ქართული ენის ინგილოური კილოს ლექსიკონი, თბ., 1988.