იგაპო
იგაპო (წარმოდგება ძვ. ტუპის ენიდან: „ფესვების ტყე“) − ტერმინი, რომლითაც ბრაზილიაში ამაზონის ბიომის მდინარეების წყლით დატბორილი ტყეები აღინიშნება. მსგავსი ტყეები და ჭაობიანი ტყეები სეზონურად მტკნარი წყლით ივსება. იგაპო ჩვეულებრივ ქვედა დონის მდინარეებისა და მტკნარი ტბების ირგვლივ წარმოიქმნება. მტკნარი წყლის ჭაობის ტყეები სხვადასხვა კლიმატურ ზონაში გვხვდება: დაწყებული სუბარქტიკული სარტყლიდან, დამთავრებული სუბტროპიკებითა და ტროპიკებით. ბრაზილიის ამაზონის დაბლობის სეზონურ მტკნარი წყლით დატბორილ ტყეებს ვარზეას უწოდებენ, რომელიც ბევრი რამით იგაპოს წააგავს. ორ ჰაბიტატს შორის მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი წყლის ნაკადებია.[1]
დახასიათება რედაქტირება
იგაპო უმთავრესად სეზონური უხვი წვიმების შედეგად წარმოიქმნება. ზოგიერთ სივრცეში ხეები წელიწადში 6 თვის მანძილზე წყალშია მოქცეული.[2] იგაპოს ეკოსისტემები უმთავრესად ღიაა და საშუალოდ 30% 20-25 მეტრის სიმაღლის წარაფებითაა დაფარული. იგაპოს ხეები მრავალფეროვანია. მტკნარი წყლის ჭაობის ტყეების ხეების განვითარება მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული მიკროტოპოგრაფიასა და დატბორვის ინტენსივობაზე. ჭაობიან ტყეებს გარემოსთვის ზიანის მიყენებაც შეუძლია და მხოლოდ მცირე სახეობის ხეებს შეუძლიათ სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნება და სხვა სახეობის ხეებზე დომინირება. იგაპოს ეკოსისტემაში ყველაზე ხშირად პარკოსნები გვხდება, ზოგიერთი ჭაობიანი ტყე კი მხოლოდ პარკოსნებითაა შექმნილი. ერთი სახეობის პარკოსნებით შექმნილ იგაპო უხვი აზოტიფიკაციით გამოირჩევა.[3]
მტკნარი წყლის ჭაობიანი ტყეები ჭარბტენიანი ტერიტორიების ორ კატეგორიად იყოფა: მუდმივ და პერიოდულ ტყეებად. ამ კატეგორიებად დაყოფას მაღალი მიკროტოპოგრაფიული ვარიაცია განაპირობებს. ტოპოგრაფიული განსხვავების გამო ხეების გავრცელების სივრცე შეზღუდულია და მცირე ტერიტორიაზეა გავრცელებული.[3]
იგაპოს ეკოსისტემაში ფრინველების, ძუძუმწოვრების, რეპტილიების, ამფიბიების, თევზებისა და უხერხემლოების მრავალი სახეობა ბინადრობს. ჭაობიანი ტერიტორიებისა და სახეობებით მდიდარი ჭაობიანი ტყეების ბიომრავალფეროვნება განსხვავდება და ბოლომდე არ არის ცნობილი. სამხრეთ ამერიკის სხვა ტყეებისგან განსხვავებით იგაპოს ეკოსისტემა ხეების სახეობებით არ გამოირჩევა.[3]
ნიადაგი რედაქტირება
იგაპოს ეკოსისტემა ნიუტრიენტების მცირე შემცველობით გამოირჩევა. წყლის შეფერილობა და მჟავიანობა მჟვური ორგანული ნივთიერებებისგანაა განპირობებული. იგაპოს ტყეები ვარზეას ტყეებთან შედარებით ნუტრიენტებით უფრო ღარიბია.[2] საერთო ჯამში, იგაპოს ბუნება სახეობათა მრავალფეროვნების და ცხოველთა ბიომასის ნაკლებობით გამოირჩევა. ვარზეას ტყეებში ნუტრიენტების მაღალი შემცველობა თეთრი წყლის მდინარეებიდან ჩატანილი ნალექითაა განპირობებული. სამხრეთ ამერიკის სხვა ტყეებისგან განსხვავებით იგაპოს ტყეები ფოსფორის მაღალი კონცენტრაციით გამოირჩევა.[2]
ფაუნა რედაქტირება
ხმელეთის ცხოველებისა და თევზების მრავალფეროვნება დიდადაა დატბორვაზე დამოკიდებული. დიდი რაოდენობის წყლის სახეობები საკვების საძიებლად დატბორილი ტყეებისკენ გადაადგილდებიან. ამაზონის მდინარის დელფინები და გიგანტური წავები თევზის პოპულაციით მდიდარი სივრცეებისკენ გადაადგილდებიან.[4][5] დიდი ზომის ხმელეთის ძუძუმწოვრები წყალდიდობასთან გასამკლავებლად სხვადასხვა სტრატეგიას მიმართავენ: წითელი მაზამა (Mazama americana) და საყელოიანი პეკარა (Pecari tajacu) კუნძულებისკენ გადაადგილდებიან და მცენარეებითა და ხილით იკვებებიან. თეთრტუჩა პეკარებსა და ტაპირებზე სეზონური წყალდიდობა მნიშვნელოვან გავლენას არ ახდენს.[6]
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Fresh water flooded forests
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Haugaasen, Torbjørn and Peres, Carlos Augusto. Floristic, edaphic and structural characteristics of flooded and unflooded forests in the lower Rio Purús region of central Amazonia, Brazil. Acta Amaz. [online]. 2006, vol.36, n.1, pp. 25-35 <http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0044-59672006000100005&lng=en&nrm=iso>.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Koponen, Piia, Pekka Nygren, et al. "Tree Species Diversity and Forest Structure in Relation to Microtopography in a Tropical Freshwater Swamp Forest in French Guiana." Plant Ecology. 173.1 (2004): 17-32. <https://www.jstor.org/stable/20146617.>.
- ↑ Kubitzki, Klaus, and Albrecht Ziburski. "Seed Dispersal in Flood Plain Forests of Amazonia." Biotropica. 26.1 (1994): 30-43. <https://www.jstor.org/stable/2389108>.
- ↑ Fleagle, J. G.; Janson, Charles; and Reed, Kaye. Primate Communities. Cambridge University Press, 1999. Cambridge Books Online. doi:10.1017/CBO9780511542381
- ↑ Bodmer, Richard E. "Responses of Ungulates to Seasonal Inundations in the Amazon Floodplain." Journal of Tropical Ecology. 6.2 (1990): 191-201. <https://www.jstor.org/stable/2559266>.