თოვმას ნაზარბეკიანი
თოვმას ნაზარბეკიანი (სომხ. Թովմաս Նազարբէկեան; დ. 4 აპრილი, 1855 წელი, ტფილისი, რუსეთის იმპერია - გ. 19 თებერვალი, 1931 წელი, ტიფლისი, საბჭოთა კავშირი) — სომეხი გენერალი რუსეთის კავკასიის არმიაში და მოგვიანებით დაწინაურდა სომხეთის პირველი რესპუბლიკის მთავარსარდალად.
ადრეული ცხოვრება რედაქტირება
თოვმას (თომას) ნაზარბეკიანი დაიბადა ტფილისში, სომხური წარმოშობის მდიდარ კეთილშობილ ოჯახში. იგი სწავლობდა მოსკოვის სამხედრო აკადემიაში. მისი ადრეული სამხედრო საქმიანობა მოიცავს რუსეთ-თურქეთის ომს 1877–78 წლებში და რუსეთ-იაპონიის ომს 1904–05 წლებში.
ნაზარბეკიანს მიენიჭა წმინდა სტანისლავის ორდენი 1877-1878 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის დროს არდაჰანის ციხეზე შეტევაში შეტანილი წვლილისთვის. მას ასევე მიენიჭა წმინდა ანას ორდენი ერზრუმში წარმატებისათვის. 1902 წელს ის გახდა პოლკოვნიკი. წლების შემდეგ 1904-1905 წლებში რუსეთ-იაპონიის ომში, ნაზარბეკიანს მიენიჭა ოქროს ხმალი სიმამაცისათვის მუკდენის ბრძოლის დროს გამორჩეული სამსახურისთვის. ომის შემდეგ მან 1906 წელს მიიღო გენერალ-მაიორის წოდება.
პირველი მსოფლიო ომი რედაქტირება
პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ, იგი დაინიშნა გენერლად კავკასიაში საბრძოლველად. მისი სამხედრო მიღწევები მოიცავს გამარჯვებას დილმანის ბრძოლაში ხალილ ფაშაზე. ის ასევე მეთაურობდა იმ ძალებს, რომლებმაც აიღეს ბითლისი ზამთრის პერიოდში და თავისი არმია აღმოსავლეთ ანატოლიის მთების გავლით ჩამოიყვანეს მუშის დაბლობზე. ის ჩაერთო ოსმალეთის მე-3 არმიასთან მუშის ბრძოლაში და დაიპყრო ქალაქი მუში. მოგვიანებით ის ბითლისისკენ დაიძრა. ბითლისის ბრძოლაში წარმატებამ განაპირობა რუსეთის შემდგომი წინსვლა ანატოლიაში. ნაზარბეკიანმა მხარი დაუჭირა ბრიტანეთის მესოპოტამიის არმიას. მან ჩამოაყალიბა საგუშაგოები, რამაც შესაძლებელი გახადა ბრიტანელების შემდგომი წინსვლა მესოპოტამიის კამპანიაში. არმიის წინსვლის შემდეგ იგი მჭიდრო თანამშრომლობაში იყო ბრიტანელ გენერალ მარშალთან. გენერალი ნაზარბეკოვი, თავისი მიღწევებისთვის, საფრანგეთის მთავრობამ დააჯილდოვა.
1917 წელს, რუსეთის რევოლუციით გამოწვეულმა ქაოსმა შეაჩერა რუსული სამხედრო ოპერაციები და რეგულარულმა რუსულმა პოლკებმა დატოვეს ფრონტის ხაზი. The Tiflis-მა (აღმოსავლეთ სომხების სომხური კონგრესი, რომელიც გაერთიანდა სომხეთის ეროვნულ საბჭოებთან) შეაგროვა 50,000 ჯარისკაცი ნაზარბეკიანის მეთაურობით. 1917 წლის 5 დეკემბერს, სპეციალურმა ამიერკავკასიის კომიტეტმა მოლაპარაკება გამართა მე-3 არმიასთან, რითაც შეჩერდა კონფლიქტები 1918 წლის 7 თებერვლამდე. 7 თებერვლამდე სომხური კორპუსის პოლკები დაუყოვნებლივ განლაგდნენ ფრონტზე. ქრისტიანი მეზობლების დახმარებით, სომხური ძალები გაიზარდა. 1918 წლის იანვრის ბოლოსთვის ნაზარბეკიანის დივიზიებმა დაიკავეს ძირითადი პოზიციები ერევნიდან ვანამდე და ერზინჯანამდე. მომდევნო კონფლიქტებში ის 1918 წლის მაისში უკან დააბრუნეს დილიჯანში. თუმცა, ყარაყილისას ბრძოლაში მან ოსმალეთის მე-3 არმია რამდენიმე დღით უკან დაიხია და სომხურ ძალებს დრო მისცა სარდაბადის ბრძოლისთვის მოსამზადებლად.[1]
სომხეთის პირველი რესპუბლიკა რედაქტირება
ნაზარბეკიანი დაინიშნა სომხეთის პირველი რესპუბლიკის შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის პირველ უფროსად. მან გამოიყენა თავისი ცოდნა და გამოცდილება სომხური რეგულარული არმიის შესაქმნელად. 1919 წლის 25 მარტს იგი დაინიშნა სომხეთის სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარედ, ხოლო 1919 წლის 15 ივლისს მიენიჭა გენერალ-ლეიტენანტის წოდება. ნაზარბეკიანი დარჩა პოლიტიკურად ნეიტრალური პირველი რესპუბლიკის წლებში.[2]
სომხეთის გასაბჭოების დროს იგი დააპატიმრეს სხვა სომეხ ოფიცრებთან ერთად 1921 წლის იანვარში, მაგრამ გაათავისუფლეს ოთხი თვის შემდეგ. ის დასახლდა თავის მშობლიურ ქალაქ ტფილისში, სადაც ის მშვიდად ცხოვრობდა და დაწერა მოგონებების სერია კავკასიის კამპანიის ომის შესახებ 1914-1918 წლებში. ნაზარბეკიანი დარჩა ტფილისში 1931 წელს მის გარდაცვალებამდე.[3]
ჯილდოები რედაქტირება
წმინდა სტანისლავის ორდენი, მე-3 კლასის ხმლებით, ,,ციხე არდაჰანის შტურმში ბრწყინვალებისთვის" (1877)- წმინდა ანას ორდენი, მე-3 კლასის ხმლებით, ,,ერზრუმში გამორჩეული სამსახურისთვის" (1878)
- წმინდა ანას ორდენი, მე-2 კლასის მშვილდით, ,,25 წლიანი სამსახური" (1878)
- ოქროს ხმალი სიმამაცისთვის (1906 წლის 18 ივნისი)[4]
- წმინდა ვლადიმირის ორდენი, მე-3 კლასის ხმლებით (1905)
- წმინდა სტანისლავის ორდენი, 1-ლი კლასის ხმლებით (1915)
- წმინდა ანას ორდენი, 1-ლი კლასი (1915)
- წმინდა გიორგის ორდენი, მე-4 კლასი (7 January 1916)
- წმინდა ვლადიმირის ორდენი, მე-2 კლასის ხმლებით (1916)
- ოქროს ხმალი სიმამაცისთვის
- მედალი ,,რომანოვების მეფობის 300 წლის იუბილესთან დაკავშირებით"
ლიტერატურა რედაქტირება
- R. O. Sahakyan. Lieutenant-General Tovmas Nazarbekyan's role in military operations of the Russian army against the Turkish genocidal forces (1914-1916). Dedicated to the 160th birth anniversary of Tovmas Nazarbekyan http://www.fundamentalarmenology.am/datas/pdfs/270.pdf
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Richard G Hovannisian. Palgrave Macmillan. The Armenian people from ancient to modern times (p. 229) ISBN 0-312-10168-6
- ↑ Grigoris Palakʻean (2009). Armenian Golgotha: A Memoir of the Armenian Genocide, 1915-1918. Vintage Books, გვ. 446, 447. ISBN 978-1-4000-9677-0.
- ↑ Tovmas Nazarbekian - Foma Nazarbekov en-US (2006-04-04). ციტირების თარიღი: 2021-10-10
- ↑ Razvedchik Journal, page 819, 4 July 1916