ენობრივი პოლიტიკა ლატვიაში
ლატვიის კონსტიტუციის მე-4 და 114-ე მუხლები ქმნის საფუძველს ლატვიის ენობრივი პოლიტიკის შესახებ, ლატვიის ოფიციალურ სახელმწიფო ენად გამოცხადებს, ეთნიკური უმცირესობების უფლებების დამტკიცება მათი ენების შენარჩუნებისა და განვითარების შესახებ.[1] ლივონური ენა ოფიციალურად კანონში აღიარებულია, როგორც „ადგილობრივი (ავტოქტონი) მოსახლეობის ენა“, მაგრამ ლატგალური წერილობითი ენა დაცულია, როგორც „ლატვიური ენის ისტორიული ვარიანტი“. ყველა სხვა ენა უცხოურ ენად ითვლება სახელმწიფო ენის შესახებ კანონით (ოფიციალური ენის კანონი სხვა თარგმანებში).[2] ლატვია უზრუნველყოფს ეროვნული უმცირესობების საგანმანათლებლო პროგრამებს რუსულ ენაზე (პირველი ენა მოსახლეობის ერთი მეოთხედისთვის),[3] პოლონური, ებრაული, უკრაინული, ესტონური, ლიეტუვური და ბელარუსული.[4]
| ენობრივი პოლიტიკა ლატვიაში | |
|---|---|
 | |
| კონსტიტუცია | პრეზიდენტი |
| დაიწყო | 1998 |
| რაოდენობა სწავლებაში | 194,230 |
| ენა | ლატვიური ენა |
სამართლებრივი ჩარჩო რედაქტირება
.png)
ოფიციალური ენა ლატვიაში არის ლატვიური; ეს სტატუსი განისაზღვრა 1988 წელს.[5] 1989 წლის „ენების შესახებ“ კანონში შესწორებებმა გააძლიერა ლატვიური ენა. ყველა სხვა ენა, მათ შორის მშობლიური ლივონიური ენა, განისაზღვრება როგორც უცხო ენა 1999 წლის ოფიციალური ენის შესახებ კანონის მე-5 ნაწილში. 3.3 პუნქტი ადგენს, რომ „სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ლატვიური ჟესტების ენის განვითარება და გამოყენება ხალხთან ურთიერთობისთვის. სმენის დაქვეითებით'“.
1998 წლიდან ლატვიური ენის ოფიციალური სტატუსი იწერება კონსტიტუციაში (მუხლი 4); კონსტიტუციის თავში ადამიანის უფლებები, 2002 წლიდან მითითებულია ლატვიურ ენაზე ხელისუფლებისგან პასუხის მიღების უფლება (104-ე მუხლი). მოქმედი ოფიციალური კანონის შესახებ კანონში ცვლილებები არ შეიტანეს მისი მიღების შემდეგ, 1999 წელს (2017 წლის მდგომარეობით). 1995 წელს ლატვიამ ხელი მოაწერა, ხოლო 2005 წელს დაამტკიცა ევროპის საბჭოს ეროვნული უმცირესობების დაცვის ჩარჩოს კონვენცია. მისი რატიფიცირებისას, ლატვიის საიმამ (პარლამენტმა) გააკეთა ორი განცხადება (რეზერვირებად), რაც შეზღუდავს მე-10 და მე-11 მუხლების შესრულებას. 2008 წლისთვის ლატვია არ აპირებდა რეგიონალური ან უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის ხელმოწერას.[6]
ენობრივი პოლიტიკა ხორციელდება მრავალი ინსტიტუტის მიერ: ენის სახელმწიფო კომისია (პრეზიდენტის დაქვემდებარებაში მყოფი) ამზადებს წინადადებებს ამ სფეროში; სახელმწიფო ენის ცენტრი (იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში) ახორციელებს კონტროლს, აწესებს ჯარიმებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებისთვის და თარგმნის საერთაშორისო მნიშვნელობის დოკუმენტებს, ლატვიის ენის სააგენტო (განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს დაქვემდებარებაში) უზრუნველყოფს კონსულტაციებს და შესაძლებლობებს ლატვიური ენის შესწავლისთვის, აანალიზებს ენობრივ მდგომარეობას.
საერთაშორისო რეკომენდაციები რედაქტირება
1999 წელს ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციამ ეროვნული უმცირესობების საკითხთა უმაღლესმა კომისარმა დაადგინა, რომ ლატვიის ახალი ენის კანონი „არსებითად შეესაბამება ლატვიის საერთაშორისო ვალდებულებებსა და ვალდებულებებს“.[7] 2000 წელს მან განაცხადა, რომ მთავრობის რეგულაციები „არსებითად შეესატყვისებოდა კანონს და ლატვიის საერთაშორისო ვალდებულებებს“, მაგრამ რომ „კონკრეტული საკითხების გადახედვა მოხდება ლატვიის მიერ ეროვნული უმცირესობების დაცვის ჩარჩო კონვენციის რატიფიცირების საფუძველზე“.[8] რატიფიცირება მოხდა 2005 წელს.
განათლება რედაქტირება
გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისიდან შეიქმნა პოლონურენოვანი სკოლები, გარდა არსებული სკოლებისა, ლატვიური და რუსული ენებით. გარკვეულ სკოლებში (მაგ., რიგა დუბნოვის ებრაული საშუალო სკოლა, რომელიც დაარსდა 1989 წელს[9] და რიგის უკრაინის საშუალო სკოლა, დაარსდა 1991 წელს[10], რომლებიც თავდაპირველად იყენებდნენ უკრაინულს, მაგრამ 1993/1994 წლებში ლატვიურ ენაზე გადავიდნენ[11]) ახალ სასწავლო გეგმაში შედის შესაბამისი უმცირესობების ენების გაკვეთილები. რუსული სკოლების რაოდენობა მცირდება,[12] ნაწილობრივ ბუნებრივი დემოგრაფიული ვარდნის და ნაწილობრივ ემიგრაციის გამო, როგორც ეს ცხრილში ჩანს, რომ ზოგიერთ სკოლაში აშკარა სიცოცხლისუნარიანობა დახურულია.[13]
| სტუდენტების რაოდენობა სასწავლო ენის მიხედვით (განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო)[14] | |||||||||
| წლები | 95–96 | 99-00 | 00-01 | 01-02 | 02-03 | 03-04 | 04-05 | 05-06 | 06-07 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ლატვიური | 203,607 | 239,163 | 242,475 | 242,183 | 237,425 | 230,212 | 214,855 | 205,189 | 194,230 |
| რუსული | 132,540 | 120,925 | 116,009 | 108,454 | 101,486 | 95,841 | 84,559 | 77,471 | 70,683 |
| სხვა | 1513 | 1344 | 1344 | 1352 | 1397 | 1305 | 1253 | 1287 | 1198 |
ლიტერატურა რედაქტირება
- Chance to survive. Minority Rights in Estonia and Latvia. Moscow – Paris – Tallinn: 2009. ISBN 978-9949-18-818-5. pp. 163–166, 203–219
- Dorodnova J. Challenging Ethnic Democracy: Implementation of the Recommendations of the OSCE High Commissioner on National Minorities to Latvia, 1993–2001 Hamburg, 2003 (pp. 96–128 concern the State Language Law)
- Druviete I. Language Policy and Protection of the State Language in Latvia, Noves SL 2001
- Djačkova S. Latvian Language Proficiency and the Integration of Society Riga, 2004
- Euromosaic on Latvia, 2004 or 2005
- Hansson U. The Latvian Language Legislation and the Involvement of the OSCE-HCNM: The Developments 2000–2002, 2002
- Kelleher S. Defending Minority Language Rights in Quebec and Latvia, 2005
- Latvijas tiesību vēsture (1914–2000) — Rīga: Fonds Latvijas Vēsture, 2000. ISBN 978-9984-643-14-4. 228.-229., 437.-438. lpp.(in Latvian)
- Maksimovtsova, Ksenia (2019). „Chapter 3.2: Language Policy in Latvia after 1991“, Language Conflicts in Contemporary Estonia, Latvia and Ukraine, Soviet and Post-Soviet Politics and Society. Stuttgart: ibidem, გვ. 158–178. ISBN 978-3-8382-1282-1.
- Martišūne S. Language use in Latvian radio and television: legislation and practice, 2004
- Poggeschi G. Language policy in Latvia, 2004
- Poleshchuk V. Estonia, Latvia and the European Commission: Changes in Language Regulation in 1999–2001, 2002
- Raihman L. Media Legislation, Minority Issues, and Implications for Latvia Riga, 2003
- Romanov A. The Russian Diaspora in Latvia and Estonia: Predicting Language Outcomes, Boulder (CO), 2000
- Tsilevich B. Development of the Language Legislation in the Baltic states, 2001
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ The Constitution of the Republic of Latvia. ციტირების თარიღი: 9 January 2018
- ↑ Official Language Law. ციტირების თარიღი: 9 January 2018
- ↑ At home Latvian is spoken by 62% of Latvian population; the majority – in Vidzeme and Lubāna county. Central Statistical Bureau of Latvia (26 August 2013).
- ↑ Minority education: statistics and trends. Ministry of Foreign Affairs of Latvia (5 June 2018). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
- ↑ Valsts valoda – Agrāk spēkā bijušie likumi. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
- ↑ Third report on Latvia by the European Commission against Racism and Intolerance, 2008 – see Paragraph 4
- ↑ High Commissioner welcomes State Language Law in Latvia. Organization for Security and Co-operation in Europe (1999). ციტირების თარიღი: 29 March 2008.
- ↑ Human Rights in Latvia in 2000 LCHRES — p. 40
- ↑ Š. Dubnova Rīgas ebreju vidusskola. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
- ↑ Rīgas Ukraiņu vidusskola. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
- ↑ Puķītis, Māris Ivans mācās «pa latviski»//"Nedēļa", 6 September 2005. (in Latvian)
- ↑ Izglītības un zinātnes ministrijas mājaslapa - Vispārējā izglītība (2007-03-06). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-03-06. ციტირების თარიღი: 2021-05-25
- ↑ Minority protection in Latvia Open Society Institute, 2001, p. 291–292
- ↑ Minority Education in Latvia. Ministry of Foreign Affairs of Latvia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ივლისი 2012. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.