ენობრივი პოლიტიკა ლატვიაში

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

ლატვიის კონსტიტუციის მე-4 და 114-ე მუხლები ქმნის საფუძველს ლატვიის ენობრივი პოლიტიკის შესახებ, ლატვიის ოფიციალურ სახელმწიფო ენად გამოცხადებს, ეთნიკური უმცირესობების უფლებების დამტკიცება მათი ენების შენარჩუნებისა და განვითარების შესახებ.[1] ლივონური ენა ოფიციალურად კანონში აღიარებულია, როგორც „ადგილობრივი (ავტოქტონი) მოსახლეობის ენა“, მაგრამ ლატგალური წერილობითი ენა დაცულია, როგორც „ლატვიური ენის ისტორიული ვარიანტი“. ყველა სხვა ენა უცხოურ ენად ითვლება სახელმწიფო ენის შესახებ კანონით (ოფიციალური ენის კანონი სხვა თარგმანებში).[2] ლატვია უზრუნველყოფს ეროვნული უმცირესობების საგანმანათლებლო პროგრამებს რუსულ ენაზე (პირველი ენა მოსახლეობის ერთი მეოთხედისთვის),[3] პოლონური, ებრაული, უკრაინული, ესტონური, ლიეტუვური და ბელარუსული.[4]

ენობრივი პოლიტიკა ლატვიაში
კონსტიტუცია პრეზიდენტი
დაიწყო 1998
რაოდენობა სწავლებაში 194,230
ენა ლატვიური ენა

სამართლებრივი ჩარჩო

რედაქტირება
 
სწავლებამ ლატვიურ ენაზე თანდათან გაზარდა თავისი წილი 19992006 წლებში

ოფიციალური ენა ლატვიაში არის ლატვიური; ეს სტატუსი განისაზღვრა 1988 წელს.[5] 1989 წლის „ენების შესახებ“ კანონში შესწორებებმა გააძლიერა ლატვიური ენა. ყველა სხვა ენა, მათ შორის მშობლიური ლივონიური ენა, განისაზღვრება როგორც უცხო ენა 1999 წლის ოფიციალური ენის შესახებ კანონის მე-5 ნაწილში. 3.3 პუნქტი ადგენს, რომ „სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ლატვიური ჟესტების ენის განვითარება და გამოყენება ხალხთან ურთიერთობისთვის. სმენის დაქვეითებით'“.

1998 წლიდან ლატვიური ენის ოფიციალური სტატუსი იწერება კონსტიტუციაში (მუხლი 4); კონსტიტუციის თავში ადამიანის უფლებები, 2002 წლიდან მითითებულია ლატვიურ ენაზე ხელისუფლებისგან პასუხის მიღების უფლება (104-ე მუხლი). მოქმედი ოფიციალური კანონის შესახებ კანონში ცვლილებები არ შეიტანეს მისი მიღების შემდეგ, 1999 წელს (2017 წლის მდგომარეობით). 1995 წელს ლატვიამ ხელი მოაწერა, ხოლო 2005 წელს დაამტკიცა ევროპის საბჭოს ეროვნული უმცირესობების დაცვის ჩარჩოს კონვენცია. მისი რატიფიცირებისას, ლატვიის საიმამ (პარლამენტმა) გააკეთა ორი განცხადება (რეზერვირებად), რაც შეზღუდავს მე-10 და მე-11 მუხლების შესრულებას. 2008 წლისთვის ლატვია არ აპირებდა რეგიონალური ან უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის ხელმოწერას.[6]

ენობრივი პოლიტიკა ხორციელდება მრავალი ინსტიტუტის მიერ: ენის სახელმწიფო კომისია (პრეზიდენტის დაქვემდებარებაში მყოფი) ამზადებს წინადადებებს ამ სფეროში; სახელმწიფო ენის ცენტრი (იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში) ახორციელებს კონტროლს, აწესებს ჯარიმებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებისთვის და თარგმნის საერთაშორისო მნიშვნელობის დოკუმენტებს, ლატვიის ენის სააგენტო (განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს დაქვემდებარებაში) უზრუნველყოფს კონსულტაციებს და შესაძლებლობებს ლატვიური ენის შესწავლისთვის, აანალიზებს ენობრივ მდგომარეობას.

საერთაშორისო რეკომენდაციები

რედაქტირება

1999 წელს ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციამ ეროვნული უმცირესობების საკითხთა უმაღლესმა კომისარმა დაადგინა, რომ ლატვიის ახალი ენის კანონი „არსებითად შეესაბამება ლატვიის საერთაშორისო ვალდებულებებსა და ვალდებულებებს“.[7] 2000 წელს მან განაცხადა, რომ მთავრობის რეგულაციები „არსებითად შეესატყვისებოდა კანონს და ლატვიის საერთაშორისო ვალდებულებებს“, მაგრამ რომ „კონკრეტული საკითხების გადახედვა მოხდება ლატვიის მიერ ეროვნული უმცირესობების დაცვის ჩარჩო კონვენციის რატიფიცირების საფუძველზე“.[8] რატიფიცირება მოხდა 2005 წელს.

განათლება

რედაქტირება

გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისიდან შეიქმნა პოლონურენოვანი სკოლები, გარდა არსებული სკოლებისა, ლატვიური და რუსული ენებით. გარკვეულ სკოლებში (მაგ., რიგა დუბნოვის ებრაული საშუალო სკოლა, რომელიც დაარსდა 1989 წელს[9] და რიგის უკრაინის საშუალო სკოლა, დაარსდა 1991 წელს[10], რომლებიც თავდაპირველად იყენებდნენ უკრაინულს, მაგრამ 1993/1994 წლებში ლატვიურ ენაზე გადავიდნენ[11]) ახალ სასწავლო გეგმაში შედის შესაბამისი უმცირესობების ენების გაკვეთილები. რუსული სკოლების რაოდენობა მცირდება,[12] ნაწილობრივ ბუნებრივი დემოგრაფიული ვარდნის და ნაწილობრივ ემიგრაციის გამო, როგორც ეს ცხრილში ჩანს, რომ ზოგიერთ სკოლაში აშკარა სიცოცხლისუნარიანობა დახურულია.[13]

სტუდენტების რაოდენობა სასწავლო ენის მიხედვით (განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო)[14]
წლები 95–96 99-00 00-01 01-02 02-03 03-04 04-05 05-06 06-07
ლატვიური 203,607 239,163 242,475 242,183 237,425 230,212 214,855 205,189 194,230
რუსული 132,540 120,925 116,009 108,454 101,486 95,841 84,559 77,471 70,683
სხვა 1513 1344 1344 1352 1397 1305 1253 1287 1198

ლიტერატურა

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
  1. The Constitution of the Republic of Latvia. ციტირების თარიღი: 9 January 2018
  2. Official Language Law. ციტირების თარიღი: 9 January 2018
  3. At home Latvian is spoken by 62% of Latvian population; the majority – in Vidzeme and Lubāna county. Central Statistical Bureau of Latvia (26 August 2013).
  4. Minority education: statistics and trends. Ministry of Foreign Affairs of Latvia (5 June 2018). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
  5. Valsts valoda – Agrāk spēkā bijušie likumi. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
  6. Third report on Latvia by the European Commission against Racism and Intolerance, 2008 – see Paragraph 4
  7. High Commissioner welcomes State Language Law in Latvia. Organization for Security and Co-operation in Europe (1999). ციტირების თარიღი: 29 March 2008.
  8. Human Rights in Latvia in 2000 LCHRES — p. 40
  9. Š. Dubnova Rīgas ebreju vidusskola. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
  10. Rīgas Ukraiņu vidusskola. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.
  11. Puķītis, Māris Ivans mācās «pa latviski»//"Nedēļa", 6 September 2005. (in Latvian)
  12. Izglītības un zinātnes ministrijas mājaslapa - Vispārējā izglītība (2007-03-06). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-03-06. ციტირების თარიღი: 2021-05-25
  13. Minority protection in Latvia Open Society Institute, 2001, p. 291–292
  14. Minority Education in Latvia. Ministry of Foreign Affairs of Latvia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ივლისი 2012. ციტირების თარიღი: 9 January 2018.