ლატვიის კონსტიტუცია
ლატვიის კონსტიტუცია (ლატვ. Satversme) — ლატვიის რესპუბლიკის ფუნდამენტური კანონი. კონსტიტუცია არის რესპუბლიკური ძირითადი კანონი მსოფლიოში.[1] იგი მიიღეს, ლატვიის თავისუფლად არჩეულ საკონსტიტუციო ასამბლეაში 1922 წლის 15 თებერვალს და ძალაში შევიდა 1922 წლის 7 ნოემბერს. მასზე დიდი გავლენა მოახდინა გერმანიის ვაიმარის კონსტიტუციამ და შვეიცარიის ფედერალურმა კონსტიტუციამ.
| ლატვიის კონსტიტუცია | |
|---|---|
 | |
| იურისდიქცია | ლატვია |
| შეიქმნა | 1922 წლის 15 თებერვალი |
| ძალაში შესვლის თარიღი | 1922 წლის 7 ნოემბერი |
| სისტემა | კონსტიტუციური საპრეზიდენტო რესპუბლიკა |
| პალატები | ერთპალატიანი |
| აღმასრულებელი | პრეზიდენტი |
| ხელმომწერები | 150 |
| შესწორებები | 100 |
| ავტორები | ლატვიის საკონსტიტუციო ასამბლეა |
კონსტიტუცია ადგენს მთავრობის მთავარ ორგანოებს (საიმა ((ლატვიის პარლამენტი)), პრეზიდენტი, მინისტრთა კაბინეტი, სასამართლოები, სახელმწიფო აუდიტორი); იგი შედგება 115 სტატიისაგან და რვა თავისგან მიუხედავად იმისა, რომ საწყისი ტექსტი ორი ნაწილისგან შედგებოდა, მეორე ნაწილი, რომელიც არეგულირებდა მოქალაქეთა უფლებებს, თავისუფლებებსა და მოვალეობებს, ვერ მიიღეს არასაკმარისი ხმების გამო; ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს თავი დაემატა მხოლოდ საკონსტიტუციო ცვლილები 1998 წელს. ლატვიის პრემიერ-მინისტრის კერლის ულმანისის მიერ 1934 წელს ლატვიის სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ სატვერსმე შეჩერდა და მთავრობამ აიღო საეიმას კანონმდებლობის ფუნქციები. ეს ვითარება გაგრძელდა 1940 წლის 17 ივნისამდე, როდესაც საბჭოთა კავშირმა ლატვია დაიპყრო, გაანადგურა არსებული რეჟიმი და 5 აგვისტოს ლატვიის სსრ შეიყვანა სსრკ – ში. შემდეგ შემოვიდა ახალი, საბჭოთა კავშირის კონსტიტუცია. 1990 წლის 4 მაისს LSSR– ის უმაღლესმა საბჭომ მიიღო დეკლარაცია ლატვიის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის აღდგენის შესახებ. კონსტიტუციის მხოლოდ 1, 2, 3 და 6 მუხლები იქნა შემოტანილი იმ დროს დეკლარაციით და კონსტიტუცია სრულად იქნა შემოღებული მხოლოდ მე -5 საიმას პირველი ასამბლეის მიერ 1993 წელს.
ისტორია
რედაქტირება
კონსტიტუცია შეადგინა ლატვიის საკონსტიტუციო ასამბლეამ (Satversmes sapulce), რომელიც შედგებოდა 150 წევრისგან (შემდგომში 152), რომლებიც არჩეულ იქნა 1920 წლის აპრილში საყოველთაო არჩევნებში. საწყისი ტექსტი შეიმუშავა საკონსტიტუციო კომიტეტმა (Satversmes komisija) და შედგებოდა ორი ნაწილისგან. მასზე გავლენა მოახდინა ვაიმარის კონსტიტუციისა და შვეიცარიის ფედერალური კონსტიტუციის იდეებმა.[2] პირველმა არეგულირა სახელმწიფოს ინსტიტუტები; მეორე, მოქალაქეთა უფლებები და მოვალეობები. კომიტეტმა თავისი სამუშაო წარმოადგინა 1921 წლის 20 სექტემბერს. კანონპროექტის პირველი ნაწილი მიღებულ იქნა 1922 წლის 15 თებერვალს, ხოლო მეორე ნაწილმა 1922 წლის 5 აპრილს მიიღო 62 ხმა "დიახ", 6 "არა", 62-მა კი თავი შეიკავა, რომლებიც დათვლილ იქნა როგორც "არა" და ამიტომ იგი არ იქნა მიღებული, ძირითადად იმიტომ, რომ ლატგალის პარტიები წინააღმდეგები იყვნენ.[3] 1922 წლის 20 ივნისს მიიღეს კანონი, რომლის თანახმად, ახალი კონსტიტუცია ძალაში შედიოდა 1922 წლის 7 ნოემბრის 12 საათზე.[4][5]
1934 წლის 15 მაისს მოხდა ლატვიის სახელმწიფო გადატრიალება კერლის ულმანისის მეთაურობით; შემდეგ ულმანისის კაბინეტმა მიიღო დეკლარაცია, რომელიც პარლამენტის ფუნქციებს ანიჭებს მინისტრთა კაბინეტს ახალი კონსტიტუციის შემუშავებამდე, რაც არასდროს მომხდარა.[6] 1940 წელს ლატვიის სსრ შეიქმნა საბჭოთა კავშირის საოკუპაციო ძალების მიერ და აირჩიეს პარლამენტი სახელწოდებით "ლატვიის სახალხო საიმა". ეჭვქვეშ დგება ამ პარლამენტის კანონიერება და მისი გადაწყვეტილებები - საბჭოთა კავშირმა მიიჩნია, რომ კონსტიტუცია გაუქმდა ულმანისის სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად, ამიტომ სახალხო საიმას იგი ოფიციალურად აღარ გაუუქმებია.[7]
სსრკ-ში გაწევრიანების შესახებ განცხადების შემდეგ, სახალხო საიმამ შეადგინა LSSR- ის კონსტიტუცია 1936 წლის საბჭოთა კონსტიტუციის საფუძველზე. იგი მიღებულ იქნა ერთი თვის შემდეგ, 1940 წლის 25 აგვისტოს. 1978 წლის 18 აპრილს ლსსრ-ს მთავრობამ მიიღო ახალი კონსტიტუცია, რომლის მოდელი იყო 1977 წლის საბჭოთა კონსტიტუცია.[7]
1990 წლის 4 მაისს LSSR– ის უმაღლესმა საბჭომ გამოაცხადა ლატვიის დამოუკიდებლობის აღდგენა და მიიღო 1922 წლის კონსტიტუციის 1 – ლი, 2 – ე, მე –3 და მე –6 მუხლები. დანარჩენი კონსტიტუცია რჩებოდა ძალაში, სანამ არ განიხილებოდა თანამედროვე სიტუაციის შესაბამისად, ამრიგად,[8] კონსტიტუცია სრულად განმტკიცდა მე -5 საიმით, 1993 წლის 6 ივლისს[9] კანონის შესაბამისად, "ლატვიის რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს სამსახურის ორგანიზაციის შესახებ"[10] 1992 წელს მეზობელმა ესტონეთმა ხმა მისცა ესტონეთის ახალი კონსტიტუციას, როგორც ეს გააკეთა ლიტვამ ლიტვის კონსტიტუციასთან დაკავშირებით.
ლიტერატურა
რედაქტირება- კონსტიტუციური კანონი ლატვიაში / ISBN-13: 978-9041182753 / ISBN-10: 9041182756
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირებასქოლიო
რედაქტირება- ↑ Jarinovska, K. "Popular Initiatives as Means of Altering the Core of the Republic of Latvia", Juridica International. Vol. 20, 2013. p. 152 ISSN 1406-5509
- ↑ Politics in Latvia დაარქივებული 2007-07-05 საიტზე Wayback Machine. (retrieved on 2007-05-26)
- ↑ Šodien priekš 90 gadiem — Satversmes sapulce balso par Satversmes 2.daļas pieņemšanu lv-LV (2012-04-05). ციტირების თარიღი: 2021-05-24
- ↑ The Constitutional Assembly: The first elected parliament of Latvia დაარქივებული 2007-01-03 საიტზე Wayback Machine. (Retrieved on 24 December 2006)
- ↑ Freibergs J. (1998, 2001) Jaunāko laiku vēsture 20. gadsimts Zvaigzne ABC ISBN 9984-17-049-7
- ↑ Resolution of Five senators of Senate of Latvia on validity of Constitution of Latvia and authority of Saeima in conditions of occupation დაარქივებული 2007-02-24 საიტზე Wayback Machine. (Retrieved on 24 December 2006)
- ↑ 7.0 7.1 Editorial board of chief editorial office of encyclopedias (1987) Politiskā enciklopēdija Chief editorial office of encyclopedias
- ↑ Declaration of independence of 4 May 1990 დაარქივებული 5 September 2007 საიტზე Wayback Machine. (Retrieved on 24 December 2006)
- ↑ First sitting of 5th Saeima (transcript) დაარქივებული 2007-09-27 საიტზე Wayback Machine. (Retrieved on 2 January 2007)
- ↑ Law "On organisation of job of Supreme Council of Republic of Latvia" (Retrieved on 2 January 2007)