ემპანადა
ამ სტატიას ან სექციას ვიკიფიცირება სჭირდება ქართული ვიკიპედიის ხარისხის სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად. იმ შემთხვევაში, თუ არ იცით, თუ რა არის ვიკიფიცირება, იხ. დახმარების გვერდი. სასურველია ამის შესახებ აცნობოთ იმ მომხმარებლებსაც, რომელთაც მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვით სტატიის შექმნაში. გამოიყენეთ: {{subst:ვიკიფიცირება/info|ემპანადა}} |
ემპანადა — გამომცხვარი ან შემწვარი საკვები, რომელიც შედგება საკონდიტრო ნაწარმისა და შიგთავსისაგან. გავრცელებულია სამხრეთ ევროპის, ლათინური ამერიკის, ინდონეზიისა და ფილიპინების კულტურებში. სახელწოდება მომდინარეობს ესპანური ზმნისაგან, empanar და ითარგმნება როგორც „პურში გახვეული ან დაფარული“. ემპანადა მზადდება ცომისგან, რომელიც შეიძლება შეიცავდეს ხორცს, ყველს, სიმინდს ან სხვა ინგრედიენტებს, შემდეგ კი ეს ნაზავი ცხვება ან იბრაწება.
წარმოშობა რედაქტირება
ემპანადა წარმოშობა დაკავშირებუა ესპანეთის ჩრდილო-დასავლეთ რეგიონთან, გალისიასთან.[1][2][3] 1520 წელს რობერტ დე ნოლას მიერ კატალანურ ენაზე გამოქვეყნებულ სამზარეულო სახელმძღვანელოში Llibre del Coch კატალანური, იტალიური, ფრანგული და არაბული კერძების რეცეპტებთან ემპანადაცაა მოხსენიებული, რომლის შიგთავსადაც ზღვის პროდუქტებია აღნიშნული.[4][5]
ქვეყნებისა და რეგიონების მიხედვით რედაქტირება
არგენტინა რედაქტირება
არგენტინული ემპანადები ხშირად გვხვდება წვეულებებსა და ფესტივლებზე. არგენტინის ყველა რეგიონს აქვს დამახასიათებელი ემპანადის თავისებული ვარიაცია.
ჯუჯუიში არსებობს ორი ვარიანტი: „კრეოლები'“ და „არაბები“. სანტიაგოს ვარიაცია განსაკუთრებით წვნიანად ითვლება, იგი კატამარკას მსგავსია თუმცა უფრო პატარა. სალტაში გვხვდება პატარა, წვნიანი და ცხარე ემპანადა, რომელიც შეიცავს კარტოფილს, წიწაკასა და დაფქვილ ჩილს. ტუკუმანი ცნობილია ემპანადალური კრეოლურით; ყოველწლიური ფესტივალი „ეროვნული ემპანადა“ ტარდება ფამაილაში, სადაც ემპანადა მზადდება მატამბრით და ცხვება ღუმელში დიდი რაოდენობით ცხიმში. სან-ლუისის ემპანადები შედარებით დიდი ზომისაა და მზადდება სეზონური ორეგანოთი და ცხარე წიწაკით და ღორის ცხიმით. კორდობაში მათ უწოდებდნენ „ფედერალურ ნამცხვარს“ ან „empanadas de Misia Manuelita-ს“, რადგან შიგთავსს უმატებენ ღვინოში მოხარშულ მსხლებს. ტრასლასიერაში ემპანადა მზადდება სტაფილოსა და კარტოფილისგან, ლიტორალში კი იგი მზადდება მდინარის თევზებისაგან, დამატებული უგემრიელესი სურუბი, დორადო ან თეთრი სოუსი და გოიას ყველი.
პატაგონიის კორდილიერაში მათ ამზადებენ ცხვრის ხორცითა და სხვადასხვა ზღვის პროდუქტით. ბუენოს-აირესში კრეოლური ემპანადა იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ არგენტინის კულტურის სამინისტრომ იგი კვებისა და გასტრონომიის კულტურულ მემკვიდრეობად გამოაცხადა.
ჩილე რედაქტირება
ჩილეში ემპანადები ეროვნული სამზარეულოს ძირითადი ნაწილია. ჩვეულებრივ, დიდი რაოდენობით მიირთმევენ ქვეყნის ეროვნული დღესასწაულების დროს, ჩილეში მცხოვრებთა უმეტესობა მიიჩნევს, რომ ეს კერძი მათ ყველაზე მეტად გამოხატავს.
ჩილეს ემპანადას ყველაზე გავრცელებული სახეობა არის ემპანადა დე პინო, ეს არის გამომცხვარი ემპანადა, რომელიც სავსეა კუბიკებად დაჭრილი ხორცით, ხახვთან და სანელებლებთან ერთად, მაგრად მოხარშული კვერცხის ნახევარით, ასევე ზეთისხილითა და ქიშმიშით. ქვეყნის სანაპირო რაიონებში ძალიან პოპულარულია ზღვის პროდუქტების ემპანადა.
ფილიპინები რედაქტირება
ფილიპინური ემპანადა ჩვეულებრივ შეიცავს გარკვეულწილად ძროხის ხორცს, ღორის ხორცს ან ქათამს, კარტოფილს, დაჭრილ ხახვს და ქიშმიშს არსებობს ორი სახეობა: გამომცხვარი და ფაფუკად შემწვარი. ილოკოს ჩრდილოეთ ნაწილში ემპანადას აქვს მწვანე პაპაია, საუნჯის ლობიო და ზოგჯერ დაჭრილი ილოკანოს ძეხვი (ქორიზო) ან ლონგანიზა და კვერცხის გული. ეს განსაკუთრებული ვარიანტი შემწვარია და მას ამატებენ ბრინჯის ფქვილს უფრო გამჭვირვალე გარსისთვის. ასევე ძველ დროში ხალხი ემპანადას ავსებდა ბადრიჯნის პიურეთი, გახეხილი კვერცხითა და კომბოსტოთი. ტაუსაგის ხალხში ემპანადა ცნობილია როგორც პასტილი (არ უნდა აგვერიოს აღმოსავლეთ მინდანაოს პასტილით). იგი ტაუსაგში შემოიტანეს ესპანეთის საშუალებით და სახელიც მომდინარეობს ესპანური პასტელიდან („საკონდიტრო ნაწარმი“). ემპანადას სადესერტო ვერსიებიც არსებობს. აღსანიშნავია ემპანადიტა, რომელსაც ჩვეულებრივ აქვს ლატიკის (ქოქოსის კარამელის), თაფლისა და კაკლის ან არაქისის კარაქის შიგთავსი.
მსგავსი კერძები რედაქტირება
ემპანადა ბევრ სხვა კულტურაში გავრცელებულ კერძებს წააგავს, როგორიცაა: პიროჟკი,[6] კალცონე,[6] სამოსა,[6][7] კნიში,[6][7] ხუშური და პასტი.[7]
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Historia de la empanada criolla. Dra. Susana Barberis. ციტირების თარიღი: 8 July 2010.
- ↑ Penelope Casas (1982), The Food, Wines, and Cheeses of Spain, Alfred A. Knopf, New York 1982 (p. 52)
- ↑ Breve historia de la alimentación en Argentina. Liliana Agrasar. ციტირების თარიღი: 8 July 2010. They first appeared in medieval Iberia during the time of the Moorish invasions.
- ↑ Adamson, Melitta Weiss (2004). Food in medieval times. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32147-7.
- ↑ Lady Brighid ni Chiarain. An English translation of Ruperto de Nola's Libre del Coch. Stefan's Florilegium. ციტირების თარიღი: January 31, 2011.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Glenn Randall Mack & Asele Surina, Food Culture in Russia and Central Asia (Greenwood, 2005), p. 138.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Patricia Yeo & Julia Moskin, Cooking from A to Z (St. Martin's Press, 2002), p. 53.