გუნიაყალას წარწერა
გუნიაყალას წარწერა — ხელის გამოსახულებიანი სტელა (ჴელი), სამეფო მიწათმფლობელობის დამადასტურებელი იურიდიული დოკუმენტი. აღმოჩენილია ისტორიულ თრიალეთში (სოფელი გუნიაყალა, ახლანდ. სამება, წალკის მუნიციპალიტეტი) 1936 წელს ეთნოგრაფიული ექსპედიციის მიერ (ხელმძღვანელი — გიორგი ჩიტაია). დაცულია თბილისში, სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმში.
ექსპონატი წარმოადგენს მოვარდისფრო ქვის ოთხკუთხად გათლილ სტელას ზომით 133 სმ × 80 სმ × 20 სმ. მის ზედაპირზე, შუა ნაწილში, გამოსახულია დაბალი რელიეფით შესრულებული გაშლილი ხელი (მეფის ძალაუფლების მატერიალური ნიშანი) და სამეფო ნიშანი. ორივე დეტალი ჩასმულია თაღოვან ლილვისებურ ჩარჩოში. მის მარცხნივ და მარჯვნივ ამოკვეთილია 10-სტრიქონიანი ასომთავრული წარწერა:
|
„სახელითა ღმრთისაჲთა, ბრძანებითა ღმრთის სწორთა თამარისა და გიორგისითა, ჭყონდიდელის, ზაქარია, შალვა, ოვსიყმა, ვაჩესითა, ჯალაბაჲს მოჭირვებითა, სანობაჲს ძისა ინაჲსა ველითა დაჲსუა ჴელი ესე ღმრთისა სწორთა მეფეთ მეფისა გიორგისი.“
|
სტრიქონები გადადის ჩარჩოს ერთი გვერდიდან მეორეზე. წარწერას, ხელისა და სამეფო ნიშნის გამოსახულებას, თავის მხრივ, შემოუყვება შეწყვილებული ლილვის ჩარჩო. წარწერის ფართობი: მარცხენა მხარეზე — 43,5 სმ × 11,5 სმ; მარჯვენა მხარეზე — 40 სმ × 9,6 სმ; გრაფემების სიმაღლე — 2,5–3 სმ; განკვეთილობის ნიშნები არ ახლავს. ქარაგმის ნიშნად ნახმარია კლაკნილი, კიდურწერტილოვანი განივი ხაზი. დამწერლობა კიდურწერტილოვანია, თარიღდება შინაარსისა და პალეოგრაფიული ნიშნების მიხედვით. წარწერაში მოხსენიებული არიან თამარ მეფე და მისი ძე გიორგი IV (ლაშა-გიორგი). ამ უკანასკნელის მეფედ იხსენიება მიუთითებს, რომ წარწერა შესრულებულია თამარისა და გიორგის თანამოსაყდრეობის პერიოდში. თამარისა და გიორგის შემდეგ იერარქიული თანმიმდევრობით დასახელებული არიან სამეფოს უმაღლესი მოხელეები: 1. ჭყონდიდელ-მწიგნობართუხუცესი (სახელის გარეშე); 2. ამირსპასალარი ზაქარია მხარგრძელი; 3. მანდატურთუხუცესი შალვა ახალციხელი; 4. მეჭურჭლეთუხუცესი ოვსიყმა; 5. მსახურთუხუცესი ვაჩე. ბოლოს, წარწერაში მოხსენიებული არიან ძეგლის დადგმის მოთავე ჯალაბა და ოსტატი სანობას ძე ინა.
ლიტერატურა რედაქტირება
- ოთხმეზური გ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012. — გვ. 211.
- ბარდაველიძე ვ., ჩიტაია გ., ქართული ხალხური ორნამენტი, I. ხევსურული, თბ., 1939;
- ბაქრაძე ა., XIII საუკუნის წარწერა გუნია-ყალადან, «ს. ჯანაშიას სახ. საქართველოს სახელმწ. მუზეუმის მოამბე», 1953, ტ.17;
- მუსხელიშვილი ლ., თორელთა გენეალოგიის გარკვევის ცდა ჰამამლუს XII საუკუნის წარწერებთან დაკავშირებით, იქვე, 1940, ტ. 10;
- ოთხმეზური გ., XII–XIII სს-ის მიჯნის ქართული ლაპიდარული წარწერები როგორც საისტორიო წყარო, თბ., 1981;
- საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლების კატალოგი, შედგ. ა. ბაქრაძისა და ს. ბოლქვაძის მიერ, თბ., 1953;
- ცისკარიშვილი ვ., ჯავახეთის ეპიგრაფიკა, თბ., 1959;
- Меликсет-Бек Л., Рельефы руки на памятниках материальной культуры феодальной Грузии, «მასალები საქართველოს ეთნოგრაფიისათვის», 1957, ტ. 9;