ბლუზი

ბლუზი (ინგლ. blues) — მუსიკალური ჟანრი და მუსიკალური ფორმა, რომელიც წარმოიშვა აფრო-ამერიკელებს შორის შეერთებული შტატების ღრმა სამხრეთში, დაახლოებით 1860-იან წლებში. სათავეს იღებს აფრიკული მუსიკალური ტრადიციებიდან, სპირიჩუელზიდან, შრომის სიმღერებიდან, საველე შეძახილებიდან, საგალობლებიდან და გარითმული მარტივი ნარატიული ბალადებიდან. მოგვიანებით ბლუზმა სათავე დაუდო სხვა ჟანრების წარმოშობას, რომელთა შორის აღსანიშნავია — ჯაზი, რიტმ-ენდ-ბლუზი, როკ-ენ-როლი, ბლუზ-როკი და სხვ.

ბლუზი
ამერიკელი ბლუზის შემსრულებელი მისისიპი ფრედ მაკდაუელი 1960 წელს.
ორიგინალურ ენაზე	blues
ჟანრობრივი წარმომავლობა	აფრო-ამერიკული მუსიკა, სპირიჩუელზი, შრომის სიმღერები, საველე შეძახილები
კულტურული წარმომავლობა	შეერთებული შტატების სამხრეთ-აღმოსავლეთი, მე-19 საუკუნის ბოლო
დამახასიათებელი ინსტრუმენტები	გიტარა, ბასი, საყვირი, საქსოფონი, ელექტრო გიტარა, დასარტყმელი საკრავები, ვოკალი, ფორტეპიანო, ჰარმონიკა
წარმოშობილი ფორმები	ჯაზი, რიტმ-ენდ-ბლუზი, როკ-ენ-როლი, ბლუზ-როკი, ბლუგრასი, ბუგი-ვუგი
ქვეჟანრები
დელტა-ბლუზი, ელექტრო-ბლუზი, ჩიკაგო-ბლუზი, ტეხასური ბლუზი, ქანთრი-ბლუზი

გარე ვიდეოფაილები
ბლუზის ნიმუშები
	B.B. King - Thrill Is Gone
	Muddy Waters - Hoochie Coochie Man
	Robert Johnson - Cross Road Blues

ისტორია

ბლუზის სამშობლო ამერიკის შეერთებული შტატებია და მისი პირველი შემსრულებლები აფრო-ამერიკელები იყვნენ. ამიტომ მას ხანდახან შავკანიანების ფოლკ-მუსიკასაც უწოდებენ.

ბლუზი ჩაისახა მე-19 საუკუნის ბოლოს და 20-ე საუკუნის დასაწყისში, ამერიკის სამხრეთში, აფრო-ამერიკული საზოგადოების ფარგლებში. ეს ჟანრი ეყრდნობა აფრიკული მუსიკალური ტრადიციების და ამერიკული ცხოვრების გამოცდილების სინთეზს. ბლუზის ადრეული ფორმები, როგორიცაა work songs (შრომის სიმღერები), spirituals (სპირიჩუელზი) და field hollers (საველე შეძახილები), ასახავდნენ შრომის, ტკივილის და იმედის ისტორიებს, რომლებიც მონობისა და დისკრიმინაციის რთულ რეალობაში იყო მოქცეული.

ბლუზის ძირითადი მონახაზი როგორც წესი, 12-ტაქტიანია. ტიპური ინსტრუმენტები, რომლებიც გამოიყენება ბლუზის შესრულებისას: გიტარა, ფორტეპიანო, ჰარმონიკა, ბასი, ჩასაბერებიდან — საყვირი, საქსოფონი, ტრომბონი და დასარტყმელი საკრავები.

მელოდიურად ბლუზის განმასხვავებელი ნიშანია დადაბლებული მესამე, მეხუთე და მეშვიდე საფეხურების გამოყენება, ამას უწოდებენ „blue ნოტებს“.

რაც შეეხება ტექსტს, თავდაპირველად მარტო ერთხაზიანი იყო, რომელიც მეორდებოდა სამჯერ, რათა წრე შეკრულიყო (AAA ფორმა ეწოდება). შემდეგ უფრო სტანდარტული გახდა ორი ხაზის გამეორება და მესამე-განსხვავებული, დასკვნის სახით (AAB). ძირითადად ბლუზი ისე იმღერებოდა, რომ სანახევროდ — რითმული ლაპარაკი ჟღერდა, სანახევროდ კი — მელოდია.

ბლუზი თავისი არსით ემოციური ჟანრია, რომელიც ასახავს ადამიანურ განცდებს — მარტოობას, სიყვარულს, დანაკარგს და ცხოვრებაში არსებულ სირთულეებს.

ბლუზის ადრეული შემსრულებლები, როგორებიც იყვნენ ჩარლი პატონი, მადი უოტერსი და რობერტ ჯონსონი, განსაზღვრავენ ჟანრის კლასიკურ ფორმებს. ჩარლი პატონი ცნობილია, როგორც „დელტა-ბლუზის მამა“. მისი ენერგიული შესრულება და ვოკალური სტილი ბლუზის სტანდარტებს განსაზღვრავდა. რობერტ ჯონსონი, რომლის ლეგენდარული ამბავი, თითქოს მან თავისი სული ეშმაკს მიჰყიდა, ბლუზის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მისტიკურ ფიგურად რჩება. მისი კომპოზიციები, როგორიცაა „Cross Road Blues“ და „Sweet Home Chicago“, დღემდე ბლუზის კლასიკად ითვლება. მადი უოტერსი, რომელმაც ბლუზის ელექტრიფიცირება მოახდინა, ჩიკაგოს ბლუზის მთავარი წარმომადგენელი გახდა.

ბლუზის ევოლუცია და ჟანრის ცვლილება

ბლუზის ისტორია მჭიდროდ არის დაკავშირებული ამერიკის ისტორიულ და სოციალურ ცვლილებებთან.

დელტა-ბლუზი — ბლუზის ადრეული ფორმა, რომელიც ჩამოყალიბდა მისისიპის დელტაში. ამ სტილს აკუსტიკური გიტარისა და ვოკალური ინტენსივობის კომბინაცია განსაზღვრავს.

ჩიკაგოს ბლუზი — 1940–50-იან წლებში, მრავალი აფროა-მერიკელი სამხრეთიდან ჩრდილოეთში გადასახლდა. ჩიკაგოში ბლუზი ელექტრიფიცირდა, რაც ჟანრის ახალ, დინამიკურ ჟღერადობას ქმნის. მადი უოტერსი, ჰოუვლინ ვულფი და ბი ბი კინგი ამ მოძრაობის მთავარ წარმომადგენლებად ითვლებიან.

ქალაქური ბლუზი — 1940–50-იან წლებში მოხდა ბლუზის შერწყმა სოულთან და ჯაზთან, რაც გამოიხატა ისეთი არტისტების შემოქმედებაში, როგორებიც არიან რეი ჩარლზი, ეტა ჯეიმზი და სხვ.

ბლუზი და როკ-ენ-როლის დაბადება

ბლუზის გავლენა ყველაზე ნათლად აისახა როკ-ენ-როლის ჩამოყალიბებაში. არტისტები, როგორიცაა ჩაკ ბერი, ელვის პრესლი და ლიტლ რიჩარდი, ბლუზური რიფების და სტრუქტურების გამოყენებით როკ-ენ-როლის ფუნდამენტს ქმნიდნენ.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია 1960-იანი წლების ბრიტანული ბლუზ-რევოლუცია. როლინგ სტოუნზი, ერიკ კლეპტონი, Led Zeppelin და The Yardbirds ღიად აღიარებდნენ ბლუზის გავლენას და ხშირად ასრულებდნენ კლასიკურ ბლუზის კომპოზიციებს.

ბლუზის ტექსტების სოციალური მნიშვნელობა

ბლუზის ტექსტები არა მხოლოდ პირადი განცდების, არამედ სოციალური რეალობის ამსახველია. მისი სიმღერები ხან ირონიით, ხან სევდით, ხანაც გამბედაობით გადმოსცემენ სოციალურ უსამართლობას, სიღარიბეს და დისკრიმინაციას.

ბლუზის ტექსტები პოეზიისა და რეალობის უნიკალური შერწყმაა, რაც მას ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეულ ჟანრად აქცევს. მისი სიტყვები პირდაპირი და გულწრფელია, ამავე დროს ღრმა მეტაფორული სიმბოლიკის მატარებელი, რაც მსმენელს ყოველდღიურობასთან დაკავშირებულ თემებზე ფიქრისა და ემოციური განცდის საშუალებას აძლევს.

ბესი სმითი, ბლუზის ერთ-ერთი ადრეული შემსრულებელი

ბლუზის ტექსტებში ხშირად გამოიყენებენ მარტივ ენას, თუმცა ამ სიმარტივეში იდუმალებით სავსე სიღრმეა. ბლუზი ეხება ისეთ თემებს, როგორებიცაა სიყვარულისა და დანაკარგისგან გამოწვეული განცდები — ტექსტებში მრავლად არის სიყვარულის ტკივილისა და მოლოდინის თემები, რაც ადამიანური ემოციის ყველაზე ფუნდამენტურ ნაწილს ეხება. მაგალითად, რობერტ ჯონსონის „Love in Vain“ არის პოეტური ნიმუში იმისა, თუ როგორ შეიძლება დანაკარგი გადმოიცეს მინიმალური სიტყვებით, მაგრამ უდიდესი ემოციური დატვირთვით. ბლუზის ტექსტები სავსეა ალეგორიებით, ირონიითა და ხალხური სიბრძნით, რაც მას რეალურობის განცდას აძლევს.

ტექსტების მრავალშრიანი სტრუქტურა ხშირად ეფუძნება განმეორებას (AAB ფორმა), რაც მათ ერთგვარ ჰიპნოტურ ეფექტს მატებს. მაგალითად:

„I got a woman, she won't be true,
I got a woman, she won't be true,
And I ain't gonna love her, 'cause she made me blue.“

ეგრეთ წოდებული „12 Bar Blues“ ადრეულ პერიოდშივე გახდა ბლუზის დომინანტური ფორმა და ასევე რჩება დღემდე. მასში ტექსტები სამი სტრიქონისგან შედგება, პირველი სტრიქონი მეორდება, ხოლო მესამე სტრიქონი ჩვეულებრივ ასრულებს აზრს. მაგალითად:

„I hate to see the evening sun go down,
I hate to see the evening sun go down,
'Cause my baby, he's gone left this town.“

ეს ფორმატი მარტივად დასამახსოვრებელი და ძლიერად ემოციურია, რაც მსმენელს ტექსტზე ფოკუსირებისა და მასზე ფიქრის საშუალებას აძლევს.

ბლუზის ტექსტები არა მხოლოდ პირად განცდებზე, არამედ სოციალური რეალობის ამსახველია. ის ასახავს იმ გამოცდილებებს, რომლებიც აფრო-ამერიკულ საზოგადოებას ჰქონდა, განსაკუთრებით მონობის გაუქმების შემდეგ. ბლუზი იყო ერთ-ერთი პირველი ჟანრი, რომელიც ღიად საუბრობდა რასობრივი დისკრიმინაციის, სიღარიბისა და უსამართლობის შესახებ. მაგალითად, ბლუზის სიმღერების ტექსტები აღწერდნენ სამხრეთის მძიმე შრომის პირობებს, შავკანიანთა გაჭირვებას და მათი უფლებების შეზღუდვას. ტექსტები, რომლებიც ასახავენ რთულ სამუშაოსა და არსებობისთვის ბრძოლას, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო იმ ადამიანებისთვის, ვინც ყოველდღიურად განიცდიდა ფიზიკურ და ემოციურ დაძაბულობას.

ბლუზი იყო ერთ-ერთი პირველი ჟანრი, რომელმაც აფრო-ამერიკელთა ხმა ფართო აუდიტორიას მიაწვდინა. ბლუზი არის მუსიკის ერთ-ერთი ყველაზე მძლავრი და მდგრადი ფორმა, რომელიც განსაზღვრავს არა მხოლოდ ჟანრებს, არამედ მთელ კულტურულ ნარატივს. მისი გავლენა უნივერსალურია და მასშტაბური.

მეტაფორები და სიმბოლოები ბლუზში

ბლუზის ტექსტები სავსეა სიმბოლიკით, რაც მსმენელს საშუალებას აძლევს, ინტერპრეტაციის მრავალფეროვანი გზა აირჩიოს. მაგალითად:

გზაჯვარედინები (Crossroads) — რობერტ ჯონსონის „Cross Road Blues“ დღესაც განიხილება, როგორც ტექსტი, რომელიც არა მხოლოდ ცხოვრების რთულ არჩევანს, არამედ სულიერ ბრძოლას ეხება. გზაჯვარედინები ბლუზში სიმბოლურად გამოიყენება. ეს არის ადგილი, სადაც ადამიანი რთული არჩევანის წინაშე დგას და გადაწყვეტილება, რომელიც იქ მიიღება, მის მომავალს განსაზღვრავს. გზაჯვარედინები ასევე წარმოადგენს კავშირს მიწიერ და მიღმიერ სამყაროს შორის, რაც ტექსტებში ხშირად გამოიყენება, როგორც ცხოვრებისეული მიზნების ერთგვარი ფილოსოფიური ძიება.

გზა და მოგზაურობა — ბლუზში ხშირია „გზის“ სიმბოლო, რომელიც ცვლილებებს, გაქცევას ან ახალი ცხოვრების საწყისს აღნიშნავს. გზა ბლუზში არის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სიმბოლო. იგი ასახავს ადამიანის ცხოვრებაში არსებული ცვლილებების, მოგზაურობისა და ახალი დასაწყისების სურვილს. სიმღერებში ხშირად გვხვდება ტექსტები, რომლებიც გულისხმობენ გაქცევას, თავისუფლების ძიებას ან ცხოვრების გზის რთულ გადასალახავ გამოწვევებს. მაგალითად: „I’m going down the road feeling bad“ — სიმღერები, სადაც გზა განსაცდელთან და ტკივილთან ასოცირდება. „Key to the Highway“ (Big Bill Broonzy) — გზის სიმბოლო აქ ახალი შესაძლებლობებისა და თავისუფლების სივრცეა.

ეს სიმბოლოები არა მხოლოდ პოეტურია, არამედ ღრმად დაკავშირებულია ამერიკული საზოგადოების ისტორიულ და კულტურულ ნარატივთან. ბლუზის სიმბოლიკა მის ტექსტებს ღრმა და მრავალშრიან მნიშვნელობას ანიჭებს. ეს მეტაფორები და სიმბოლოები აერთიანებს ადამიანურ ემოციებსა და ცხოვრებისეულ ნარატივს, რაც ბლუზს არა მხოლოდ მუსიკალურ ჟანრად, არამედ ცხოვრების ფილოსოფიად აქცევს.

იხილეთ აგრეთვე

• რიტმ-ენდ-ბლუზი
• ჯაზი
• როკ-ენ-როლი
• ბლუზ-როკი

ბიბლიოგრაფია

• Barlow, William (1993). „Cashing In“. Split File: African Americans in the Mass Media: 31.
• Bransford, Steve. "Blues in the Lower Chattahoochee Valley" Southern Spaces 2004
• Clarke, Donald (1995). The Rise and Fall of Popular Music. St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-11573-9. 
• (1993) რედ. Lawrence Cohn: Nothing But the Blues: The Music and the Musicians. ISBN 978-1-55859-271-1. 
• Dicaire, David (1999). Blues Singers: Biographies of 50 Legendary Artists of the Early 20th Century. McFarland. 

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ბლუზი

• The Delta Blues Museum · The Blues Foundation
• The American Folklife Center's Online Collections and Presentations
• Center for the Study of Southern Culture and the University of Mississippi
• The Blue Shoe Project – Nationwide (U.S.) Blues Education Programming
• American Music: Archive of artist and record label discographies
• "The Blues", documentary series by Martin Scorsese, aired on PBS
• The Music in Poetry – Smithsonian Institution lesson plan on the blues, for teachers