ბეტა-ნაწილაკი

ბეტა-ნაწილაკი (β-ნაწილაკი) — ბეტა-დაშლის დროს ატომთა ბირთვის მიერ გამოტყორცნილი ელექტრონი და პოზიტრონი.

ბეტა-ნაწილაკი

კვლევის ისტორია

ე. რეზერფორდის ექსპერიმენტი

რადიოაქტიური სხივების ფიზიკური ბუნების, წარმოშობის, აგრეთვე, ატომის აგებულების შესწავლაში უდიდესი როლი შეასრულა ინგლისელმა მეცნიერმა ე. რეზერფორდმა. 1903 წელს ე. რეზერფორდმა და ფ. სოდმა გამოთქვეს ჰიპოთეზა, რომ რადიოაქტიური გამოსხივება გამოწვეული იყო რადიოაქტიური ნივთიერების ატომების თავისთავადი დაშლით. ამ ჰიპოთზის თანახმად რადიოაქტიური ელემენტის ატომები, ჩვეულებრივი სხვა ელემენტების ატომებისაგან განსხვავებით, არამდგრადია და დროთა განმავლობაში თავისთავად იშლება. შემდგომმა გამოკვლევებმა ეს ჰიპოთეზა დაადასტურა.

ე. რეზერფორდმა რადიუმის მცირე ნაჭერი მოათავსა ტყვიის სხეულის ვიწრო ხვრელის ფსკერზე. ხვრელიდან გამოსული სხივები გაატარა B ინდუქციის ერთგვაროვან მაგნიტურ ველში, ხოლო ველიდან გასულ სხივებს დაუხვედრა C ფოტოფირფიტა. ფოტოფირფიტის გამჟღავნებისას აღმოჩნდა, რომ რადიუმი ასხივებდა სამ სხვადასხვა ბუნების სხივებს. ამ სხივებს α- (ალფა), β- (ბეტა) და γ- (გამა) სხივები უწოდეს. α- და β-სხივები მაგნიტურ და ელექტრულ ველში იხრება ურთიერთსაწინააღმდეგო მიმართულებით, რაც იმის მაჩვენებელია, რომ ამ სხივების მატარებელ ნაწილაკებს აქვთ სხვადასხვა ნიშნის მუხტები. γ-სხივები მაგნიტურ და ელექტრულ ველში არ გადაიხრება, ამიტომ, ამ სხივებს მატარებელ ნაწილაკებს მუხტი არ გააჩნია.

β-ნაწილაკებისათვის რეზერფორდმა დაადგინა, რომ ისინი წარმოადგენენ ელექტრონების ნაკადს: $m_{\text{β}}=m_{e}=9.1\cdot 10^{-31}$ კგ, ხოლო $q_{\text{β}}=q_{e}=1.6\cdot 10^{-19}$ კ. β-ნაწილაკები რადიუმიდან ამოდიან დაახლოებით 270 000 კმ/წმ სიჩქარით, ამიტომ, მათ აქვთ დიდი კინეტიკური ენერგია. α-ნაწილაკებთან შედარებით β-ნაწილაკები ნაკლებად შთაინთქმება ნივთიერებაში გავლისას. მათ შეუძლიათ 3 მმ სისქის ალუმინის ფირფიტის განჭოლვა, რადგან ისინი ადვილად ძვრებიან ატომურ ფენებში.

იხილეთ აგრეთვე

• ალფა-ნაწილაკი
• ალფა-დაშლა
• ბეტა-დაშლა
• გამა-გამოსხივება

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 343.
• Tomonaga, S.-I. (1997). The Story of Spin. University of Chicago Press. 
• Tuli, J. K. (2011). Nuclear Wallet Cards, 8th, Brookhaven National Laboratory. 

რესურსები ინტერნეტში

• The Live Chart of Nuclides - IAEA with filter on decay type
• Beta decay simulation