საბაგირო გზა

საბაგირო გზა, ბაგირგზა — სატვირთო და სამგზავრო ტრანსპორტის სახეობა, რომელშიც ვაგონების, ვაგონეტების, კაბინების (გონდოლების) ან/და სავარძლების გადაადგილებისათვის გამოიყენება სადგურებს და საყრდენებს შორის გაბმული მზიდი და გამწევი ან მზიდ-გამწევი ბაგირი, ისე რომ მოძრავი შემადგენლობა (კაბინა, სავარძელი, ვაგონეტი) არ ეხება მიწას. ბაგირგზა ეფექტიან საშუალებად მიიჩნევა მთაგორიან და ხრამებით დასრილ ადგილებში, სადაც მოკლე მანძილძე (3-10 კმ) გადასალახია დიდი სიმაღლე (0,5-3 კმ.) საბაგირო გზას იყენებენ სამთამადნო მრეწველობაში, სატყეო მეურნეობაში, სოფლის მეურნეობაში და მგზავრთა გადასაყვანად. დანიშნულების მიხედვით ის არის სატვირთო, სამგზავრო და კომბინირებული. ის შეიძლება იყოს როგორც საქალაქო, ასევე ქალაქგარე. სამგზავრო საბაგირო გზის გამტარუნარიანობა შეიძლება აღწევდეს 8 500 მგზავრს საათში, ხოლო სატვირთო საბაგირო გზისა – 10 000 ტონამდე საათში. საბაგირო გზის ქანობი შეიძლება აღწევდეს 66°-ს. კონსტრუქციის მიხედვით არსებობს ერთ და ორბაგირიანი ბაგირგზები, მოძრაობის მიხედვით: წრიული და ქანქარასებრი.

კოკ-ტიუბეს საბაგირო ალმა-ატაში

პირველი სამგზავრო საბაგირო გზა გააკეთეს 1908 წელს ავსტრიაში, სამხრეთ ტიროლში. საქართველოში პირველი ბაგირგზა ამუშავდა 1946 წელს ზესტაფონში, ეს იყო ამავდროულად პირველი ბაგირგზა საბჭოთა კავშირში. საბჭოთა კავშირის საბაგირო გზების ნახევარი საქართველოს სსრ-ში მდებარეობდა, განსაკუთრებით ბევრი იყო ჭიათურაში.

საბაგირო გზები საქართველოში

მოქმედი

დასახელება	მდებარეობა	სახეობა	სიგრძე (მეტრი)	სადგურები	სიმაღლეთა სხვაობა (მეტრი)	სიჩქარე (კმ/სთ)	საყრდენების რაოდენობა	კაბინების რაოდენობა	კაბინის ტევადობა	კაბინების მწარმოებელი	წარმადობა	მწარმოებელი	გახსნის თარიღი (წწ/თთ/დდ)	მახასიათებლები
საბაგირო ვაკე - კუს ტბა	თბილისი	ქანქარისებრი ორბაგირიანი ორხაზიანი	1175	2	226	14.4	0	2	12	თბილავიამშენი	430	საქგიპროშახტი	1966/05/01 - 2009 2016/10/12	უმოქმედო 2009-2016 რეკონსტრუქცია 2016 / ბაგირმშენი
საბაგირო უნივერსიტეტი - ბაგები	თბილისი	ქანქარისებრი ორბაგირიანი ორხაზიანი	340	2	10	14.4	0	2	40	Carrozzeria Nardo	800	საქსპეცტრანსი	1982/10/26 - 2004 2021/04/19	უმოქმედო 2002-2021 რეკონსტრუქცია 2016-2018 / საქსპეცტრანსი
საბაგირო ბორჯომპარკი - პლატო	ბორჯომი	ქანქარისებრი ორბაგირიანი ერთხაზიანი	376	2	112	11.5	0	1	25	თბილავიამშენი	210	საქგიპროშახტი	1963
აბასთუმანი - მთა ყანობილი	აბასთუმანი	ქანქარისებრი ორბაგირიანი ერთხაზიანი	815	2	267.2	11.5	3 (18მ/18მ/18მ)	1	12	თბილავიამშენი	55	საქსპეცტრანსი	1986	რეკონსტრუქცია 2019
მარტვილი - ჭყონდიდის მონასტერი	მარტვილი	ქანქარისებრი ორბაგირიანი ერთხაზიანი	670	2	83	13.5	1 (20მ)	1	12	თბილავიამშენი	83	საქსპეცტრანსი	1985	რეკონსტრუქცია 2013

ქანქარასებრი გზები (ორბაგირიანი)

• ნუნისი - სანატორიუმი (1975 - მოქმედი) 12 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
• ხულო - თაგო (1986 - მოქმედი) 12 ადგილიანი ვაგონით, საქსპეცტრანსი
• სტეფანწმინდა - მთა ყურო (2019 - პროექტირება) 150 ადგილიანი ვაგონებით,
• ფანშეტი - გერგეთის სამება (2019 - პროექტირება) 80 ადგილიანი ვაგონებით,

• ქუთაისი
  • ძველი ქალაქი - გაბაშვილის პარკი (1961 - მოქმედი) 12 ადგილიანი ვაგონებით, საქგირპოშახტი

• ჭიათურა
  • ცენტრი - ლეჟუბანი (2021 - მოქმედი) 15 ადგილიანი ვაგონებით, პომა
  • ცენტრი - ნაგუთი (2021 - მოქმედი) 15 ადგილიანი ვაგონებით, პომა
  • ცენტრი - სანატორიუმი (2021 - მოქმედი) 15 ადგილიანი ვაგონებით, პომა
  • ცენტრი - მუხაძე (2021 - მოქმედი) 15 ადგილიანი ვაგონებით, პომა

წრიული გზები გონდოლა (ერთბაგირიანი ჩახსნადი გონდოლებით)

• ბათუმი - არგო (2012 - მოქმედი) 8 ადგილიანი გონდოლებით, დოპელმაირი
• გუდაური - გუდაურა (2011 - მოქმედი) 10 ადგილიანი გონდოლებით, პომა
• გოდერძი - ზანკა (2012 - მოქმედი) 8 ადგილიანი გონდოლებით, დოპელმაირი
• ბაკურიანი - დიდველი (2004 - მოქმედი) 8 ადგილიანი გონდოლებით, ლაიტნერი
• კრისტალი - დიდველი (2020 - მოქმედი) 6 ადგილიანი გონდოლებით, აგამატიკი (მეორადი)
• გუდაურა - კობის უღელტეხილი სექცია 1 (2018 - მოქმედი) 10 ადგილიანი გონდოლებით, პომა
• კობის უღელტეხილი - ბიდარა სექცია 2 (2018 - მოქმედი) 10 ადგილიანი გონდოლებით, პომა
• ბიდარა - კობი (2018 - მოქმედი) 10 ადგილიანი გონდოლებით, პომა
• გუდაური - სეთურნი (2019 - პროექტირება) 10 ადგილიანი გონდოლებით,
• თეთნულდი - მულახი (2019 - პროექტირება) 10 ადგილიანი გონდოლებით,
• ჰაწვალი - ზურულდი (2021 - მშენებარე) 10 ადგილიანი გონდოლებით, დოპელმაირი D-Line

• თბილისი
  • რიყე - ნარიყალა (2012 - მოქმედი) 8 ადგილიანი გონდოლებით, ლაიტნერი
  • რუსთაველი - მთაწმინდა (2020 - მშენებარე) 8 ადგილიანი გონდოლებით, დოპელმაირი
  • თავისუფლების მოედანი - სოლოლაკი (2019 - მშენებარე) 8 ადგილიანი გონდოლებით, დოპელმაირი
  • სოლოლაკი - თაბორი (2019 - მშენებარე) 8 ადგილიანი გონდოლებით, დოპელმაირი
  • სამგორი - მეტრომშენი - ვაზისუბანი (2021 - პროექტირება) 10 ადგილიანი გონდოლებით, 5 სადგურით.
  • სარაჯიშვილი - ზღვისუბანი (2021 - პროექტირება) 10 ადგილიანი გონდოლებით, 4 სადგურით.

წრიული გზები სავარძელი (ერთბაგირიანი)

• ბაკურიანი
  • მიტარბი 1 (2016 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • მიტარბი 2 (2016 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • დიდველი დეკა (2006 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • კოხტა პლატო/გორა (2015 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • დიდველი D2 (2020 - მოქმედი) დოპელმაირი D-Line
  • დიდველი D4 (2020 - მოქმედი) დოპელმაირი D-Line
  • დიდველი D5 (2020 - მოქმედი) დოპელმაირი D-Line

• გუდაური
  • კუდები (1986 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • სნოუ პარკი (1986 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • საძელე (2007 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • შინო (2016 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • პირველი (2018 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • სოლიკო (2018 - მოქმედი) დოპელმაირი
  • კუდები ახალი (2018 - მოქმედი) დოპელმაირი

• გოდერძი
  • ჭანჭახი (2016 - მოქმედი) დოპელმაირი

• თეთნულდი
  • ჩვაბიანი (2015 - მოქმედი) პომა
  • ბორის კახიანი (2016 - მოქმედი) პომა
  • იოსებ კახიანი (2016 - მოქმედი) პომა
  • ჯუმბერ კახიანი (2016 - მოქმედი) პომა

• მესტია
  • ჰაწვალი (2017 - მოქმედი) დოპელმაირი

უმოქმედო

ქანქარასებრი გზები (ორბაგირიანი)

• ზედა ვანი - გადიდის მთა (1982 - გაუხსნელი) არ გახსნილა მგზავრთათვის 1982 წელს ტესტირებაზე მომხდარი ინციდენტის გამო.
• გადიდის მთა - სოფელი გადიდი (1988 - დაუმთავრებელი)
• სტეფანწმინდა - გერგეთის სამება (1988 - 1988) მგზავრებს ემსახურა 3 თვე, ექსპლუატაცია შეჩერდა მას შემდეგ რაც ადგილობრივებმა საბაგირო მწობრიდან გამოიყვანეს.
• ტყიბული - ცხრაჯვარი (1986 - 1986) მგზავრებს 5 თვე ემსახურა, ექსპლუატაცია შეჩერდა ტექნიკური წუნის გამო.
• წნორი - სიღნაღი (1981 - 1993)
• საჩხერე - მოდინახე (1989 - 2002)
• ირი - თელნარი (1981 - 1991)
• თელნარი - ლესორა (1981 - 1991)
• აბასთუმანი - არაზინდო (1988 - 1993)
• ცხრაწყარო (1976 - ??)
• ბორჯომი ძველი უბანი - ახალი უბანი (1990 - დაუმთავრებელი)
• კვეზანი - ტყვარჩელი (1983 - 1992)
• გაგრა სანაპირო - სანატორიუმი სკალა (1977 - 1992)
• ხურთისი - (1990 - ??)
• გურჯაანი - პარკი (1971 - 1989)
• მწვანე კონცხი - (1961 - 1975) ჩანაცვლდა წრიული გზით.
• რუსთავი - იაღლუჯის პანსიონი (1976 - 1992)
• შემოქმედი - შემოქმედის მთა (1990 - 1990)
• ომალო - შენაქო (1982 - დაუმთავრებელი)
• სენაკი (1982 - დაუმთავრებელი)
• ხარაგაული - ზემო უბანი (1983 - დაუმთავრებელი)
• ფოცხო ეწერი - ენგურჰესი (1988 - დაუმთავრებელი)
• ლაჯანურჰესი - ლაილაში (1987 - დაუმთავრებელი)

• თბილისი
  • ნუცუბიძე - ლისის ტბა (1978 - 1995) 25 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი, მწობრიდან გამოვიდა დივერსიული აქტის შემდგომ.
  • რუსთაველი - მთაწმინდა (1958 - 1990) 25 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი, ტრაგიკული შემთხვევის შემდეგ აღარ უმუშავია.
  • სამგორი - ვაზისუბანი (1986 - 2002) 25 ადგილიანი ვაგონებით, საქსპეცტრანსი
  • ვაკე - ეთნოგრაფიული მუზეუმი (1982 - 1988) 25 ადგილიანი ვაგონებით, საქსპეცტრანსი, მგზავრებთან ექსპლუატაციაში არ ჩაშვებულა.
  • მზიური პარკი - ვაკე (1980 - 1989) 4 ადგილიანი ვაგონებით, საქსპეცტრანსი
  • დიდუბე - საბურთალო (1961 - 1978) 20 ადგილიანი კალათებით, საქგიპროშახტი, შეჩერდა სარეკონსტრუქციოდ, რომელიც არ განხორციელდა.

• ჭიათურა
  • ცენტრი - ნაგუთი (1967 - 2014) 25 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • ცენტრი - სანატორიუმი (1967 - 2015) 25 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • ცენტრი - მუხაძე (1963 - 2015) 25 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • ცენტრი - რუსთაველი (1967 - 2015) 12 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • ბაზარი - სამკერვალო ფაბრიკა (1990 - 2003) 12 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • ბაზარი - ზემო ნაგუთი (1990 - დაუმთავრებელი) 25 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • მერკვილაძე - ცედეფე (1975 - 1999) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • მერკვილაძე - იაშვილი (1975 - 1999) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • ზოდი - ზედუბანი (1960 -??) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • ჭიათურა - პერევისა (1953 - 2019) 20 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • ჭიათურა - საშევარდნო (1966 - 2019) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • მღვიმევი - ჭიქაურა - საფარი (1969 - 2019) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • ცოფი - ავარიონი (1971 - 2019) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • ავარიონი - ითხვისი (1957 - 2019) 8 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • ავტოგზა - ითხვისი (1989 - 2019) 12 ადგილიანი ვაგონით, საქსპეცტრანსი
  • ითხვისი - დარკვეთი (1949 - 2019) 4 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი
  • დარკვეთი - სარეკი (1962 - 2019) 4 ადგილიანი ვაგონებით, საქგიპროშახტი
  • წინსოფელი (1985 - 2019) 8 ადგილიანი ვაგონით, საქსპეცტრანსი
  • ბუნიკაური - თაბაგრები (1957 - 2019) 8 ადგილიანი ვაგონით, საქგიპროშახტი

ქანქარასებრი გზები (ერთბაგირიანი)

• ზესტაფონი - პარკი (1946-1958) 8 ადგილიანი კალათებით, საქგიპროშახტი
• კვერეთი - (1958-1990)
• აბასთუმანი - მთა ყანობილი ობსერვატორია (1976 - 1986) ჩანაცვლდა ორბაგირიანი ქანქარისებრი გზით.

წრიული გზები (ერთბაგირიანი)

• მწვანე კონცხი (1975 - 1993) 1 ადგილიანი სავარძლებით, საქგიპროშახტი
• ჭობისხევი - დაბაძველი (1982 - 1989) 1 ადგილიანი სავარძლებით, საქგიპროშახტი

• გუდაური
  • პირველი (1986 - 2018) დოპელმაირი, 3 ადგილიანი სავარძლებით
  • სოლიკო (1986 - 2018) დოპელმაირი, 3 ადგილიანი სავარძლებით

• მესტია
  • ჰაწვალი - ზურულდი (2010 - 2021) 4 ადგილიანი სავარძლებით, ლაიტნერი

ლიტერატურა

• ბარამიძე, კ., პატარაია, დ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 126.
• Канатная дорога // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.