აცეტილენი

აცეტილენი (იუპაქის მიხედვით ეთინი) — უჯერი ნახშირწყალბადი, ალკინის ჰომოლოგიური რიგის პირველი წევრი რომელშიც ორი ნახშირბადი და ორი წყალბადი შედის: CH≡CH. აცეტილენი აღმოაჩინა ინგლისელმა ქიმიკოსმა ედმუნდ დეივიმ 1836 წელს. სინთეზურად, ნახშირისა და წყალბადისგან მიიღო ფრანგმა ქიმიკოსმა მარსელენ ბერთლომ 1862 წელს. აცეტილენის მსოფლიო წარმოება რამდენიმე მილიონ ტონას აღწევს^[1].

დახასიათება რედაქტირება

უფერო აირი, დნობის ტემპერატურა — 80,8 °C, სიმკვრივე — 1,171კგ/მ³. კარგად იხსნება აცეტონში, ცუდად წყალსა და მეტ წილ გამხსნელებში. აცეტილენისა და ჰაერის ნარევი (აცეტილენი მოცულობით 2.3-80.7%) ფეთქებადია. აცეტილენს ნარკოტიკული ზემოქმედების უნარი აქვს. მას ინახავენ და გადააქვთ მაღალი წნევის ქვეშ, ფოლადის სპეციალური ბალონებით, აცეტონ–ხსნარის სახით.

აცეტილენს ახასიათებს უჯერი ნახშირწყალბადების თვისებები: ადვილად იერთებს წყალბადს, ჰალოგენებს, ჰალოგენწყალბადებს, წყალს, სპირტებსა და სხვებს.

აცეტილენის წვისას გამოიყოფა სითბოს დიდი რაოდენობა(14000 კკალ/მ³), აცეტილენ–ჟანგბადის ალის მაქსიმალური ტემპერატურაა 3150 °C. მას ხშირად იყენებენ ლითონთა დასამუშავებლად(ჭრა, შედუღება).

გამოყენება რედაქტირება

იგი მრავალი სამრეწველო პროდუქტის ნედლეულია. ასე მაგალითად, აცეტილენთან ქლორწყალბადის მიერთებით იღებენ ვინილქლორიდს CH₂=CHCl – პლასტმასების წარმოების საწყის პროდუქტს; ციანმჟავას მიერთებითმიიღება აკრილონიტრილი CH₂=CHCN —სინთეზური კაუჩუკებისა და ბოჭკოების წარმოების საწყისი პროდუქტი; აცეტილენის ჰიდრატაციით(იხ. კუჩეროვის რეაქცია) მიიღება აცეტალდეჰიდი CH₃CHO—ძმარმჟავას წარმოების საწყისი პროდუქტი. აცეტილენისგან იღებენ აგრეთვე ვინილაცეტილენს, ვინილურ ეთერებს, პოლივინილაცეტატს, პოლივინილის სპირტს და ასე შემდეგ.