აზოტის ოქსიდად შეიძლება მოხსენიებული იქნას ყველა ბინარული ნაერთი, რომელიც აზოტსა და ჟანგბადს შეიცავს:

ნაერთები NO და NO2 რადიკალებს წარმოადგენენ.

დამატებით, არსებობს აზოტის ოქსიდების რამდენიმე ანიონიც. მათ შორის ყველაზე სტაბილური ნიტრატის ანიონია:

აზოტის სხვა ოქსოანიონებია ნიტრიტი, პეროქსინიტრიტი, ტრიოქსოდინიტრატი (ჰიპონიტრატი) და ნიტროქსილატი.

ატმოსფეროს ქიმიაში, ჰაერის დაბინძურებაში და მსგავს თემებში ხსენებისას აზოტის ოქსიდი ძირითადად NOx (NO და NO2)-ად იგულისხმება.[1]

ოთახის ტემპერატურაზე მხოლოდ პირველი სამი ნაერთის გამოყოფაა შესაძლებელი. N2O3, N2O4 და N2O5 ოთახის ტემპერატურაზე მომენტალურად იშლებიან, NO3, N4O და N(NO2)3 კი ძალიან აქტიურები არიან.

ოთახის ტემპერატურაზე N2O სტაბილური და არააქტიურია მაშინ, როცა NO და NO2-ც აქტიურები არიან, მაგრამ სტაბილურებიც.

NOx რედაქტირება

სახელ NOx-ის (ხშირად იწერება როგორც NOx) ხსენებისას როგორც წესი იგულისხმება NO და NO2. ისინი შიდაწვის ძრავებში წარმოიქმნებიან. ეს ორი ატმოსფეროში კვალის სახით არსებული ნაერთი ნაერთი ძალიან დიდი მნიშვნელობის მქონეებია. დღის განმავლობაში ტროფოსფეროში არსებული NO რეაქციაში შედის ნახევრად-დაჟანგულ ორგანულ ნაერთებთან )ან პეროქსილის რადიკალთან და წარმოქმნის NO2-ს, რომელიც დღის სინათლით ფოტოდისოცირდება და წარმოქმნის NO-ს:

NO + CH3O2 → NO2 + CH3O
NO2 + მზის სინათლე → NO + O

მეორე რეაქციისას წარმოშობილი ჟანგბადის ატომი წარმოქმნის ოზონს. ტროპოსფერული ოზონის მთავარ წყაროს სწორედ ეს რეაქციები წარმოადგენენ. იმ ნახევრად-დაჟანგული ორგანული ნაერთს, რომელიც NO2-თან რეაქციაში შედიან, წარმოადგენს მაგალითად CH3O2, სხვა მრავალთან ერთად.

ამ რეაქციების სისწრაფე საკმაოდ დიდია, ამიტომ NO-სა და NO2-ს კონცენტრაცია თითქმის იგივე რჩება. ამ ციკლის გამო ლოგიკურია ეს ორი ნივთიერება ერთ ჯგუფს მივაკუთვნოთ (ამიტომაც ეძახიან მათ NOx</sub-ებს).

იმაზე დამატებით, რომ NOx ტროპოსფერული ოზონის მთავარ წყაროს წარმოადგენს, ადამიანის ჯანმრთელობისათვის ის თვითონაც საკმაოდ საშიშია.

წყალთან შეხებისას NOx ები აზოტმჟავას წარმოქმნიან, რომელიც მიწაში მოხვედრისას ნიტრატებს წარმოქმნის, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე სასარგებლო სასუქია მცენარეებისათვის.

წარმოებულები რედაქტირება

თარგი:იხილეთ ასევე

ამ ოქსიდების ბევრი დაჟანგული (კათიონური) და აღდგენილი (ანიონური) სახით წარმოქმნილი ნაერთები არსებობს: ნიტრიტები (NO2-), ნიტრიტები (NO3-), ნიტრონიუმის იონი (NO2+) და ნიტროზონიუმის იონი (NO+):

NO2+ + e → NO2
NO2 + e → NO2-

მიღება რედაქტირება

აზოტის ქვეოქსიდის (N2O) მიღების ძირითად ლაბორატორიულ ხერხს წარმოადგენს ამონიუმის ნიტრატის გახურება:

NH4NO3 → N2(აირი) + 2H2O

დიაზოტის ტრიოქსიდი (N2O3) მიიღება ნიტრიტებზე, მაგალითად ნატრიუმის ნიტრიტზე გოგირდმჟავის მოქმედებით, მისი პროდუქტების გაციებით -20 გრადუსამდე

2NaNO2 + H2SO4 → Na2SO4 + H2O + N2O3(აირი, რომელიც იშლება ოთახის ტემპერატურაზეც კი)

დიაზოტის პენტოქსიდი მიიღება U-ს ფორმის მილში ტეტრაფოსფორის დეკაოქსიდისა და აზოტმჟავის პროდუქტების გაციებით. უნდა ვერიდოთ ნემსისებური კრისტალების წარმოქმნას. რეაქციისა და კრისტალიზაციის არეში დაუშვებელია ორგანული ნაერთების აღმოჩენა(ნაერთი აფეთქებით რეაგირებს ორგანიკასთან).

P4O10 + 12 HNO3 → 4 H3PO4 + 6 N2O5

ტრინიტრამიდი მიიღება ძალიან დაბალი (-100 – -80°C) ტემპერატურისას ნატრიუმის ტეტრაფთორბორიდის ურთიერთქმედებით დინიტრამიდის მარილებთან.

იხილეთ ასევე რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N. (1997), Atmospheric Chemistry and Physics: From Air Pollution to Climate Change, Wiley-Interscience, ISBN 0-471-17816-0