აზერბაიჯანის წყლის რესურსები
აზერბაიჯანის წყლის რესურსები ჩამოყალიბდა ხანგრძლივი გეოლოგიური პერიოდის განმავლობაში და მნიშვნელოვნად შეიცვალა. ამის დასტურია ქვეყნის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი არაერთი უძველესი მდინარის ხეობის ნაშთები. ახლაც იცვლება ჰიდროგრაფიული ქსელი ბუნებრივი ფაქტორების და ადამიანის ეკონომიკური აქტივობის შედეგად. ჰიდროგრაფიულ ქსელში ასევე შედის ხელოვნური წყლის ნაკადები (არხები) და რეზერვუარები. ჰიდროგრაფიულად აზერბაიჯანის რესპუბლიკა მიეკუთვნება კასპიის ზღვის აუზს.
ქვეყანაში 8400-მდე მდინარეა, რომელთაგან 850-ის სიგრძე მინიმუმ 10 კმ-ია, ჯამში 24 მდინარის სიგრძე 100 კმ-ზე მეტია. აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე 250-მდე ტბაა, რომელთა ნაწილი ზაფხულში შრება. აზერბაიჯანის წყლის ზედაპირის ფართობი 1,6%-ია[1].
აზერბაიჯანის ზედაპირული წყლის მარაგი შეფასებულია 19 მილიარდი მ³, მათ შორის 10 მილიარდი მ³ დამატებითი ტრანსსასაზღვრო წყლებით.
წყლის რესურსები
რედაქტირება
კასპიის ზღვა მსოფლიოში ყველაზე დიდი გაუდინარი ტბაა. ის მნიშვნელოვან როლს ასრულებს აზერბაიჯანელი ხალხის ცხოვრებაში და უნიკალურია თავისი ფიზიკური და გეოგრაფიული მახასიათებლებით. კასპიის ზღვის ფლორა და ფაუნა მდიდარია ენდემური სახეობებით. ამრიგად, მსოფლიოში ზუთხის 90% ამ ზღვაში მდებარეობს.
კასპიის ზღვის სიგრძე ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ დაახლოებით 1200 კმ-ია, საშუალო სიგანე 310 კმ. კასპიის ზღვის დონის პერიოდული ცვლილებების გამო იცვლება მისი ზედაპირის დონე და წყლის მოცულობა. მაქსიმალური სიღრმე 1025 მეტრია[2]. კასპიის ზღვა უფრო ღრმაა ვიდრე ადრიატიკის, ეგეოსის, ტირენიის და სხვა ზღვები.
წყლის არეალის აზერბაიჯანული ნაწილი მოიცავს ზღვის შუა და სამხრეთ ნაწილებს. მარილიანობით კასპიის ზღვა მნიშვნელოვნად განსხვავდება მსოფლიო ოკეანის წყლებისაგან.
რესპუბლიკის ტერიტორია დაფარულია მკვრივი მდინარეთა ქსელით. აზერბაიჯანში ბევრი მთის მდინარეა, მათი უმეტესობა თოვლითა და წვიმით საზრდოობს.
მტკვარი და არაქსი, კავკასიონის უდიდესი მდინარეები, სარწყავი და ჰიდროენერგეტიკის ძირითადი წყაროა.
მდინარე მტკვარი სათავეს იღებს გიზილგიადიკის მთის ჩრდილო-აღმოსავლეთ კალთიდან, რომლის მაქსიმალური სიმაღლე 2740 მეტრზე. მტკვარი მიედინება საქართველოს ტერიტორიაზე, შედის აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. მიედინება მტკვარ-არაქსის დაბლობზე, ჩაედინება კასპიის ზღვაში. მტკვრის საერთო სიგრძე 1515 კმ-ია, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მისი სიგრძე 906 კმ-ს აღწევს. აუზის ფართობი 188 ათასი კვადრატული კილომეტრია. მტკვარზე აშენდა მინგაჩევირის, შამქორისა და იენიკენდის წყალსაცავები, კაშხლები და ჰიდროელექტროსადგურები. მტკვარ-არაქსის დაბლობის მიწები ირწყვება მინგაჩევირის წყალსაცავიდან გამოყვანილი ზემო ყარაბაღისა და ზემო შირვანის არხების გასწვრივ. მტკვარს ასევე აქვს სანაოსნო მნიშვნელობა[2].
მდინარე არაქსი სათავეს იღებს თურქეთში ბინგოლის ქედზე, ქალაქ საბირაბადთან (სოფელი სუგოვუშანი) ერწყმის მტკვარს. მისი სიგრძე 1072 კმ, აუზის ფართობი 102 ათასი კვადრატული კილომეტრია.
აზერბაიჯანის ჩრდილო-აღმოსავლეთში უდიდესი მდინარეა სამური, რომელიც სათავეს იღებს დაღესტნის ტერიტორიაზე 3600 მეტრის სიმაღლეზე და ჩაედინება კასპიის ზღვაში. მისი სიგრძე 216 კმ, აუზის ფართობი კი 4,4 ათასი კვადრატული კილომეტრია.
აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არის 250-მდე ტბა მტკნარი და მარილიანი წყლით. ისინი ერთმანეთისგან განსხვავდებიან საზრდოსა და ფორმირების თვალსაზრისით[2].
მდინარეების დინების რეგულირებისთვის შეიქმნა 60-ზე მეტი წყალსაცავი.
მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია მინგეჩაურის წყალსაცავი (საერთო მოცულობა 16 მილიონი მ³), არაქსის წყალგამყოფი (1 მილიარდ 350 მილიონი მ³), შამქორის ჰიდროელექტროსადგური (2 მილიარდ 670 მილიონი მ³).