აზერბაიჯანის მასმედია
აზერბაიჯანში მასმედიის ისტორია იწყება 1875 წლიდან, როდესაც აზერბაიჯანელმა განმანათლებელმა და პუბლიცისტმა ჰასან ბეი ზარდაბიმ პირველად გამოსცა გაზეთი „აქინჯი“[1]. ეს იყო მსოფლიოში პირველი პრესა აზერბაიჯანულ ენაზე[1].
ისტორია
რედაქტირება
აზერბაიჯანში პრესის დამაარსებელი იყო ჰასან ბეი ზარდაბი. ცარისტული კოლონიური სისტემის პირობებში ხანგრძლივი ბრძოლის შემდეგ მან მიიღო გაზეთ „აქინჯის“ მშობლიურ ენაზე გამოცემის ნებართვა. ამ გაზეთის გამოცემას ფართო გამოხმაურება მოჰყვა მთელ კავკასიაში. თავდაპირველად გაზეთის სარედაქციო საბჭო მხოლოდ ერთი ადამიანისგან შედგებოდა. ზარდაბი ერთდროულად იყო გამომცემელი, რედაქტორი, კორექტორი და მბეჭდავი. ფართო მასების ინტერესის გასაღვიძებლად იგი იძულებული გახდა გაზეთი უფასოდ გაევრცელებინა.
რუსეთ-თურქეთის ომის (1877-1878) გამო გაზეთის გამოცემა გაცილებით გართულდა. ცარისტული ცენზურა კრძალავდა პოლიტიკურ საკითხებზე დაწერას. 1877 წელს გამოიცა განკარგულება გაზეთის ლიკვიდაციის შესახებ. ცარისტული ხელისუფლების ზეწოლის შედეგად შეწყდა „აქინჯის“ ახალი გამოცემების გამოცემა.
1900 წლის დეკემბერში გაზეთ „ისკრას“ გამოცემის დაწყებით აზერბაიჯანში ახალი ტიპის პრესა შეიქმნა. ეს იყო პირველი გაზეთი, რომელმაც გაავრცელა „ბოლშევიკური“ იდეები აზერბაიჯანში. 1904 წლის ოქტომბერში სოციალ-დემოკრატთა ჯგუფმა, მათ შორის მამედ ემინ რასულზადემ, მაშადი აზიზბეკოვმა, ნარიმან ნარიმანოვმა, სულთან მაჯიდ ეფენდიევმა, პროკოფი ჯაფარიძემ ფარულად დაიწყო სოციალ-დემოკრატიულ პრესაში პირველი გაზეთის, „ჰუმეთის“ გამოცემა აზერბაიჯანულ ენაზე.
1879 წლის იანვარში ტფილისში აზერბაიჯანულ თურქულზე დაიწყო გაზეთი „ზიას“ გამოცემა. 1880 წლიდან გაზეთი გამოდიოდა „ზიაიი-კავკაზიეს“ სახელწოდებით. 1884 წელს 104 ნომრის გამოცემის შემდეგ შეწყვიტა არსებობა.
1883 წელს ტფილისში გამოვიდა გაზეთი „ქეშქული“. ამ გაზეთის გამომცემელი ჯალალ უნსიზადე კარგად იცნობდა ევროპულ კულტურას.
„ქეშქული“ ახლოს იყო „აქინჯის“ იდეებთან. გაზეთში გამოქვეყნდა პუბლიცისტური სტატიები, მასალები ენის, ლიტერატურის, ხელოვნების, განათლების შესახებ, რეკომენდაციები სოციალურ და პოლიტიკურ საკითხებზე, ნაწყვეტები ორიგინალური ნაწარმოებებიდან, აღმოსავლური და ევროპული ლიტერატურის ნიმუშების თარგმანები.
გაიხსნა გაზეთები: 1881 წელს - „კასპი“, 1902 წელს - „ბაქო“, 1903 წელს - „შარგი-რუს“, 1905 წელს - „ჰაიათი“; „ირშადი“, 1906 წელს - „თაქამული“, „რაჰბარი“, „დებისტანი“, ჟურნალები „მოლა ნასრედინი“ და „ფიუზათი“. ბაქოში, შემახაში, განჯასა და სხვა ქალაქებში ეროვნულ ენაზე გამოცემული გაზეთების რაოდენობის ზრდასთან დაკავშირებით შეიქმნა პირველი სტამბები და ლითოგრაფიები.
ეროვნული პრესის განვითარების მეორე ეტაპი აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის პერიოდში დაიწყო. ამ პერიოდში მთავრობამ გამოსცა კანონები პრესისა და ბეჭდური მედიის მოდერნიზაციის შესახებ. 1919 წლის 30 ოქტომბრის კანონის თანახმად, პრესის, ლითოგრაფიის და სხვა მსგავსი ფონდების შექმნა, პრესის მასალების გამოცემა და გაყიდვა გახდა საჯარო. 1918 წლის 9 ნოემბერს ახალმა მთავრობამ გამოსცა ბრძანებულება მედიაზე ხელისუფლების კონტროლის გაუქმების შესახებ. ამ ხნის განმავლობაში აზერბაიჯანულ, რუსულ, ქართულ, ებრაულ, პოლონურ და სპარსულ ენებზე 100-მდე გაზეთი და ჟურნალი გამოიცა.
მთავრობის ოფიციალური ბეჭდვითი ორგანო იყო გაზეთი „აზერბაიჯანი“.
აზერბაიჯანის საბჭოთა რესპუბლიკის დაარსების შემდეგ, 1920 წლის 9 ივნისის აზერბაიჯანის რევოლუციური კომიტეტის №40 ბრძანებულებით დაარსდა გამომცემლობა „აზცენტროპეჩატ“. ის ექვემდებარებოდა აზერბაიჯანის სსრ განათლების სახალხო კომისარიატს.
სამართლებრივი მდგომარეობა
რედაქტირებასიტყვის თავისუფლებისა და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის სამართლებრივი საფუძველი დაცულია აზერბაიჯანის კონსტიტუციის მიერ მასმედიის შესახებ კანონში.
ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის რეგულაციები შეიცვალა 2012 წლიდან. ცვლილებები არაკომერციულ კომპანიებს საშუალებას აძლევს, დაიცვან ინფორმაცია მათი რეგისტრაციის, საკუთრების და სტრუქტურის შესახებ, რაც ზღუდავს პოლიტიკოსებისა და საჯარო პირების აქტივების იდენტიფიკაციას კონფიდენციალურობის მიზნებისთვის.
აზერბაიჯანში ცილისწამება სისხლის სამართლის დანაშაულია და შეიძლება ისჯებოდეს მძიმე ჯარიმებითა და სამ წლამდე თავისუფლების აღკვეთით.
2021 წლის 20 დეკემბერს მიღებულ იქნა „მედიის შესახებ“ კანონპროექტი, რომელიც განსაზღვრავს მედიის სფეროში საქმიანობის ორგანიზაციულ, სამართლებრივ და ეკონომიკურ საფუძვლებს, ასევე წარმოებისა და გავრცელების ზოგად წესებს[2].
აზერბაიჯანის მედიის განვითარების სააგენტო 2021 წლის იანვრიდან ფუნქციონირებს.
2022 წლის ოქტომბრიდან შემოღებულ იქნა მედია რეესტრი[3]. რეესტრში შედის: აუდიოვიზუალური მედიის სუბიექტები, ბეჭდური მასმედია, ონლაინ მედია, საინფორმაციო სააგენტოები, ჟურნალისტები[4].
მასმედია
რედაქტირებაბეჭდვითი და სამაუწყებლო მედია აზერბაიჯანში ძირითადად სახელმწიფო საკუთრებაშია ან სუბსიდირებულია მთავრობის მიერ. აზერბაიჯანს აქვს 9 ეროვნული ტელეარხი, 12-ზე მეტი რეგიონალური ტელეარხი, 25 რადიო არხი, 30-ზე მეტი ყოველდღიური გაზეთი[5].
აზერბაიჯანში ოფიციალურად რეგისტრირებულია 3500 გამომცემლობა.
რეგისტრირებულია 30-ზე მეტი ყოველდღიური გაზეთი. გამოდის ჟურნალები „IRS“, „Nargis“.
2014 წლის მონაცემებით, აზერბაიჯანს აქვს 9 AM სადგური, 17 FM სადგური და ერთი მოკლეტალღური სადგური[5]. პირველადი ქსელის მიმწოდებელია აზერბაიჯანის კავშირგაბმულობისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სამინისტრო[6].
აზერბაიჯანში რამდენიმე ინტერნეტ საინფორმაციო პორტალია.
აზერბაიჯანში სულ 47 სატელევიზიო არხია, აქედან 4 საზოგადოებრივი ტელეარხია.
მედიისა და ინფორმაციის სამინისტროს ლიკვიდაციის შემდეგ მედიის რეგულირებას ახორციელებს ორი მმართველი ორგანო: აზერბაიჯანის პრესის საბჭო და აუდიოვიზუალური საბჭო. აზერბაიჯანის პრესის საბჭო არის ბეჭდური მედიის თვითრეგულირების ორგანო, ხოლო აუდიოვიზუალური საბჭო არის ელექტრონული მედიისა და ტელევიზიის მარეგულირებელი აზერბაიჯანში.
მედიის განვითარების სააგენტო ხელს უწყობს მედიის განვითარებას და მედიის მუშაკთა პროფესიულ განვითარებას.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 AZERBAIJAN'S FIRST NEWSPAPER
- ↑ Законопроект "О медиа" в Азербайджане предусматривает льготы и привилегии для журналистов и СМИ - глава Агентства
- ↑ В Азербайджане начал функционировать Реестр медиа: кого туда не включат? - ВИДЕО
- ↑ Media haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2023-08-02. ციტირების თარიღი: 2023-08-27.
- ↑ 5.0 5.1 СМИ Азербайджана
- ↑ Radio-TV yayımı