ჰასან ბეი ზარდაბი
ჰასან ბეი ზარდაბი (აზერ. حسن بك زردابی, Həsən bəy Zərdabi; ნამდვილი გვარი - მალიქოვი; 28 ივნისი, 1837 ან 1842, ზარდაბი - 1907, 28 ნოემბერი, ბაქო) — აზერბაიჯანელი საზოგადო მოღვაწე, განმანათლებელი და პუბლიცისტი; პირველი აზერბაიჯანულენოვანი გაზეთის „აქინჯის“ დამფუძნებელი; იყო ბაქოს საქალაქო დუმის დეპუტატი.
| ჰასან ბეი ზარდაბი | |
|---|---|
 | |
| მშობლიური სახელი | აზერ. حسن بك زردابی, Həsən bəy Zərdabi |
| დაბადების თარიღი |
28 ივნისი, 1837 ან 1842 ზარდაბი, რუსეთის იმპერია |
| გარდაცვალების თარიღი |
28 ნოემბერი, 1907 ბაქო, რუსეთის იმპერია |
| ეროვნება | აზერბაიჯანელი |
| საქმიანობა | პუბლიცისტი, ჟურნალისტი |
| რელიგია | ისლამი, სუნიზმი |
| მეუღლე(ები) | ჰანიფა მალიქოვა |
| შვილ(ებ)ი | მითჰათ ბეი, საფვათ ბეი მელიქ-ზარდაბი, ფერი თოფჩუბაშოვა, გარიბსოლთან მალიქოვა |
| მშობლები | მამა: სელიმ ბეი მალიქოვი |
ბიოგრაფია
რედაქტირებაჰასან-ბეი მალიქოვი დაიბადა 1837 წლის 12 ნოემბერს გოქჩაის რაიონის სოფელ ზარდაბში. მამამისი სალიმ-ბეკი იყო პრაპორშჩიკი. რელიგიით ჰასან-ბეი ზარდაბი სუნიტი მუსლიმი იყო[1][2].
საწყისი განათლება მედრესეში მიიღო, სადაც სწავლობდა სპარსულსა და არაბულს[3]. 1852 წელს მამამ შემახაში წაიყვანა და მანამდე ცოტა ხნით ადრე შემახის ღია საქალაქო სკოლაში მიაბარა. სკოლის დამთავრებისთანავე, კავკასიის საგანმანათლებლო ოლქის რწმუნებულის თხოვნით, ზარდაბი გაგზავნეს ტფილისში, სადაც 1859 წელს მისაღებ გამოცდაზე მიიღეს მეხუთე კლასში 1-ლი ტფილისის გიმნაზიაში[2]. აქ მან თავი გამოიჩინა, როგორც გულმოდგინე მოსწავლემ. მეექვსე კლასში 1859 წლის წარმატებისა და ქცევის მოწმობაში მის შესახებ წერია: „კლასში მოსწავლეთა რაოდენობით იგი პირველ ადგილს იკავებს წარმატებულ სწავლაში“[2]. 1861 წელს საჯარო ხარჯებით გაგზავნეს მოსკოვის უნივერსიტეტში, ზარდაბი გამოცდის გარეშე ჩაირიცხა ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტის საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტზე, რომელიც დაამთავრა 1865 წელს[3].
სკოლის დამთავრების შემდეგ დაბრუნდა კავკასიაში. თავდაპირველად იგი მიიღეს ტფილისის სასაზღვრო პალატაში მე-8 სასაზღვრო კომისიის სასამართლო წევრად, რომელიც განიხილავდა სადავო მიწის საკითხებს, მაგრამ აქ იგი გლეხების უფლებების გამო სამეფო მოხელეებთან, ადგილობრივ ბეგებთან და ხანებთან დაპირისპირებაში შევიდა. ზარდაბი ხშირად დადიოდა სოფლებში, განსაკუთრებით ბორჩალოს რაიონში, სადაც საფუძვლიანად ეცნობოდა გლეხების მდგომარეობას. ბეგებმა მის წინააღმდეგ საჩივრები შეიტანეს და ხელისუფლებამ მის მიმართ უკმაყოფილება გამოავლინა. ამან აიძულა დაეტოვებინა საჯარო სამსახური[4].
გარკვეული პერიოდი ზარდაბი ბაქოს მაზრის ოფისში მუშაობდა. შემდეგ ყუბის სასამართლოს მდივნად იმუშავა. თუმცა, აქაც ბევრი მტერი გაუჩინა საკუთარ თავს. 1868 წლის მარტში მისი მკვლელობაც სცადეს. ამის შემდეგ ის ტოვებს ყუბას და გადადის ბაქოში. იქ იწყებს მუშაობას ბუნებისმეტყველების საგნის მასწავლებლად[4].
1872 წელს მან დააარსა საქველმოქმედო საზოგადოება, რომლის მიზანი იყო როგორც ღარიბი სტუდენტებისთვის მატერიალური დახმარების გაწევა, ასევე აზერბაიჯანის მოსახლეობაში განათლების გავრცელება[4].
პირველი აზერბაიჯანული გაზეთის დამაარსებელი
რედაქტირება
მთავარი სტატია: აქინჯი.
ჰასან-ბეი ზარდაბი აზერბაიჯანის ისტორიაში შევიდა, როგორც პირველი აზერბაიჯანული გაზეთის რედაქტორი. ბაქოს სწრაფმა ზრდამ და განვითარებამ აჩვენა ეროვნული პრესის შექმნის აუცილებლობა.
ზარდაბი აცნობიერებს აზერბაიჯანელების მშობლიურ ენაზე გაზეთის გამოცემის აუცილებლობას და ხელისუფლებას დახმარების თხოვნით მიმართავს. ზარდაბიმ საჭირო აღჭურვილობა ჩამოიტანა სტამბოლიდან და გარკვეული დროის შემდეგ, ყველა სირთულის გადალახვით, 1875 წლის 22 ივლისს ბაქოს პროვინციულ სტამბაში დაიბეჭდა „აქინჯი“ - პირველი გაზეთი აზერბაიჯანულ ენაზე. ეს გაზეთი გამოდიოდა თვეში ორჯერ ტირაჟით 300-400 ეგზემპლარი.
ჰასან ბეი ზარდაბიმ მალევე მოწინავე ინტელექტუალების ტრიბუნად აქცია გაზეთი, რომელიც რუსეთის ბატონობის ქვეშ მყოფი მუსლიმების ერთადერთ პრესის ორგანო იყო[1].
მესამე წელს გაზეთის გამომწერთა რაოდენობამ კლება დაიწყო. ახალი გუბერნატორი კულიუბიაკინი არ იყო კეთილად განწყობილი, როგორც გაზეთის მიმართ, ასევე თვითონ ზარდაბის მიმართაც. მკვეთრად შემცირდა სოფლის გამომწერთა რაოდენობა. უარყოფითად იმოქმედა რუსეთ-თურქეთის ომის ატმოსფერომაც. გაზეთმა ღიად გაავრცელა გამომწერთა რაოდენობის შემცირების შესახებ ინფორმაცია და 1877 წლის 29 სექტემბერს გაზეთი დაიხურა. „აქინჯის“ მხოლოდ 56 ნომერი გამოიცა[4].
შემდგომი მოღვაწეობა და გარდაცვალება
რედაქტირება
1880 წლიდან ჰასან ბეიმ დაიწყო ცხოვრება მშობლიურ სოფელ ზარდაბში, სადაც განაგრძო საგანმანათლებლო საქმიანობა ადგილობრივ მოსახლეობაში. ის ჯერ კიდევ მონაწილეობდა აზერბაიჯანში პრესის განვითარებაში, იყო აზერბაიჯანელი მასწავლებელთა პირველი ყრილობის ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური მონაწილე.
ჰასან ბეი ზარდაბის ცოლი იყო ბალყარელი ჰანიფა მალიქოვა, განმანათლებელი, მასწავლებელი, ბაქოს მუსლიმ ქალთა სკოლის დირექტორი. მათ 4 შვილი ჰყავდათ - 2 ქალიშვილი და 2 ვაჟი. მისი უფროსი ქალიშვილი ფერი ალიმარდან ბეი თოფჩუბაშოვის მეუღლე იყო.
სიბერეში ჰასან-ბეი ზარდაბის სკლეროზი აწუხებდა. 1906 წლის გაზაფხულზე მან განიცადა აპოპლექსია. 1907 წლის 28 ნოემბერს ის გარდაიცვალა. დაკრძალულია ბაქოში[5].
ბაქოს საბუნებისმეტყველო ისტორიის მუზეუმი მის სახელს ატარებს.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- Dahi ziyalımız Həsən bəy Zərdabi . . . - აზერბაიჯანის ეროვნული არქივის ოფიციალური ვებ-გვერდი
- Zərdabi Həsən bəy
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 Həsən bəy Zərdabinin maarifçilik və xeyriyyəçilik fəaliyyəti. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2023-03-01. ციტირების თარიღი: 2023-03-01.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Гусейнов Г. Из истории общественной и философской мысли в Азербайджане XIX века. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1949.
- ↑ 3.0 3.1 Эфенди-заде М. М. Гасан-бек Зардаби (Меликов) — основоположник и популяризатор гигиенических знаний в Азербайджане. — М.: Медгиз, 1961.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Həsən bəy Zərdabinin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı maraqlı faktlar – Araşdırma
- ↑ Zərdabinin ölümü və dəfni haqqında bilmədiklərimiz - Sabirin təklifi, ermənin hiyləsi...