ვიკიპედია

ჯორჯ ბიდელ ეირი

ინგლისელი მათემატიკოსი და ასტრონომი

სერ ჯორჯ ბიდელ ეირი (ინგლ. Sir George Biddell Airy; დ. 27 ივლისი, 1801, ალნიკი, ნორტუმბერლენდი — გ. 2 იანვარი, 1892, გრინვიჩი) — ინგლისელი მათემატიკოსი და ასტრონომი. ლონდონის სამეფო საზოგადოების წევრი (1836) და პრეზიდენტი (1871—1873) [17], პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელი წევრი (1872; წევრ-კორესპონდენტი 1835)[18].

ჯორჯ ბიდელ ეირი
ინგლ. George Biddell Airy
დაბ. თარიღი 27 ივლისი, 1801(1801-07-27)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]
დაბ. ადგილი Alnwick
გარდ. თარიღი 2 იანვარი, 1892(1892-01-02)[1] [3] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] (90 წლის)
გარდ. ადგილი გრინვიჩი
მოქალაქეობა  დიდი ბრიტანეთის და ირლანდიის გაერთიანებული სამეფო
საქმიანობა მათემატიკოსი, ასტრონომი, ფიზიკოსი, უნივერსიტეტის პროფესორი და მწერალი[13]
მუშაობის ადგილი კემბრიჯის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი Colchester Royal Grammar School და ტრინიტის კოლეჯი
შვილ(ებ)ი Wilfrid Airy[14] , Hubert Airy[14] და Christabel Airy[14]
ჯილდოები სამეფო საზოგადოების წევრი, აბანოს ორდენის რაინდი-კომანდორი, კოპლის მედალი[15] , ორდენი ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროებში შეტანილი წვლილისათვის, სამეფო მედალი, ასტრონომიის სამეფო საზოგადოების ოქროს მედალი, ლალანდის პრემია, ალბერტის მედალი[16] , ბეიკერის სახელობის ლექცია, ედინბურგის სამეფო საზოგადოების საპატიო წევრი და ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი

ბიოგრაფია

რედაქტირება

ჯორჯ ბიდელ აირი დაიბადა 1801 წლის 27 ივლისს ალნვიკში[19].

1823 წელს დაამთავრა კემბრიჯის უნივერსიტეტი, სადაც მუშაობდა 1835 წლამდე. 1826 წლიდან იყო მათემატიკის პროფესორი (ლუკასიელი პროფესორი), 1828 წლიდან — ასტრონომიის პროფესორი და კემბრიჯის ობსერვატორიის დირექტორი. 1835-1881 წლებში — გრინვიჩის ობსერვატორიის დირექტორი და სამეფო ასტრონომი. 1836 წელს აირჩიეს ლონდონის სამეფო საზოგადოების წევრად, მის პრეზიდენტად — 1871-1873 წლებში. იგი ოთხჯერ იყო არჩეული სამეფო ასტრონომიული საზოგადოების პრეზიდენტად (1835-1837, 1849-1851, 1853-1855, 1863-1864).

სერ ჯორჯ ბიდელ ეირი გარდაიცვალა 1892 წლის 2 იანვარს.

წვლილი მეცნიერებაში

რედაქტირება

მისი ძირითადი სამუშაოები ეხება ციური მექანიკის, პრაქტიკული ასტრონომიისა და ოპტიკის საკითხებს.

მან აღმოაჩინა ასტიგმატიზმის ფენომენი ადამიანის თვალში და ამ მხედველობის დეფექტის გამოსასწორებლად ცილინდრულ-კონუსური ლინზები შემოიტანა. 1834 წელს მან პირველად შეიმუშავა სინათლის დიფრაქციის თეორია ტელესკოპის ლინზებში. 1836 წელს მან შემოგვთავაზა ცისარტყელის თანამედროვე თეორია.

მან შეიმუშავა მზის პარალაქსის განსაზღვრის მეთოდი და მისი მოძრაობის მწვერვალის განსაზღვრის მეთოდი. 1750-1830 წლებში გრინვიჩის ობსერვატორიაში მთვარეზე და პლანეტებზე დამუშავებული დაკვირვებები; აღმოაჩინა ახალი უთანასწორობა ვენერისა და დედამიწის მოძრაობებში, გააუმჯობესა მზის ცხრილები. 1847 წელს მან გააუმჯობესა ლაპლასის მოქცევის თეორია.

1855 წელს მან დაადგინა დედამიწის სიმკვრივე და მასა მაღაროს ზედაპირზე და სიღრმეში დამონტაჟებული ქანქარის გამოყენებით; წამოაყენა ჰიპოთეზა დედამიწის ქერქის იზოსტაზიის შესახებ; 1886 წელს გამოაქვეყნა ახალი მეთოდი, რომლითაც ცდილობდა გამოესწორებინა მთვარის მოძრაობის თეორია; 1839 წელს გამოიგონა გემის კომპასის კომპენსატორი და შეიმუშავა ჯოხების შესწავლის მეთოდი (აირის მეთოდი).

მან დიდი როლი ითამაშა გრინვიჩის ობსერვატორიის განვითარებაში, როგორც მეცნიერი და მეცნიერების ორგანიზატორი. გარდაქმნა ობსერვატორიაში განხორციელებული დაკვირვების მეთოდები და მათი დამუშავება. განაახლა და გააფართოვა ინსტრუმენტული აღჭურვილობა, პირადად დააპროექტა მრავალი ინსტრუმენტი და შექმნა მზის, მაგნეტიზმისა და მეტეოროლოგიის განყოფილებები ობსერვატორიაში. ის ხელმძღვანელობდა ინგლისური ექსპედიციების მომზადებას და სამეცნიერო მუშაობას ვენერას მზის დისკზე გავლის დასაკვირვებლად 1874 და 1882 წლებში.

მის პატივსაცემად მთვარისა (ეირი) და მარსის (ეირი) კრატერებს მიენიჭათ მისი სახელი.

ბიბლიოგრაფია

რედაქტირება
  • Mathematical Tracts on Physical Astronomy (1826);
  • On the Lunar Theory, The Figure of the Earth, Precession and Nutation, and Calculus of Variations (1828)
  • Experiments on Iron-built Ships, instituted for the purpose of discovering a correction for the deviation of the Compass produced-by the Iron of the Ships (1839);
  • On the Algebraic and Numerical Theory of Errors of Observations and the Combination of Observations (1861).

ლიტერატურა

რედაქტირება
  • Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы. Биографический справочник. — Киев: Наукова думка, 1986.
  • Airy, W. (ed.). The Autobiography of Sir George Biddell Airy (англ.). — Cambridge University Press, 1896. — from Project Gutenberg
  • Airy, W. (ed.). The Autobiography of Sir George Biddell Airy (англ.). — Cambridge University Press, 1896. — from Google Books
  • [Anon.] (1911) «Sir George Biddell Airy», Encyclopaedia Britannica
  • Cannon, W. F. Scientists and broad churchmen: an early Victorian intellectual network (англ.) // The Journal of British Studies (англ.)рус. : journal. — 1964. — Vol. 4(1). — P. 65—88.
  • Chapman, A. The female touch // Astronomy Now. — 1998. — Т. 12. — С. 43—47 (January).
  • —. Porters, watchmen, and the crime of William Sayers: the non-scientific staff of the Royal Observatory, Greenwich, in Victorian times (англ.) // Journal of Astronomical History and Heritage (англ.)рус. : journal. — 2003. — Vol. 6(1). — P. 27.
  • — (2006) «Airy, Sir George Biddell (1801—1892)», Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, online edn, accessed 9 September 2007
  • Goward, K. J. G B Airy's Country Retreat. Institute of Astronomy. University of Cambridge (2005).
  • —. Founding of Orwell Park Observatory. Institute of Astronomy. University of Cambridge (2006).
  • Lewis, P. R. Beautiful Railway Bridge of the Silvery Tay: Reinvestigating the Tay Bridge Disaster of 1879 (англ.). — London: NPI Media Group (англ.)рус., 2004.
  • Satterthwaite, G. E. Airy's zenith telescopes and "the birth-star of modern astronomy" (англ.) // Journal of Astronomical History and Heritage (англ.)рус. : journal. — 2003. — Vol. 6(1). — P. 13.
  • Winterburn, E. The Airy Transit Circle. British History - Victorians. BBC (2002).

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Deutsche Nationalbibliothek Record #116274646 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  3. ↑ 3.0 3.1 MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  4. ↑ George Biddell Airy — 2009.
  5. ↑ 5.0 5.1 SNAC — 2010.
  6. ↑ 6.0 6.1 Find a Grave — 1996.
  7. ↑ 7.0 7.1 Structurae — Ratingen: 1998.
  8. ↑ 8.0 8.1 KNAW Past Members
  9. ↑ 9.0 9.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  10. ↑ 10.0 10.1 Czech National Authority Database
  11. ↑ 11.0 11.1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 გვრ.
  12. ↑ 12.0 12.1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
  13. ↑ Library of the World's Best Literature / C. D. Warner — 1897.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 FamilySearch Family Tree — 2009.
  15. ↑ Award winners : Copley Medal — Royal Society.
  16. ↑ English Wikipedia community Wikipedia — 2001.
  17. ↑ Airy; Sir; George Biddell (1801 - 1892); Astronomer and Mathematician // ლონდონის სამეფო საზოგადოების საიტი (ინგლისური)
  18. ↑ Les membres du passé dont le nom commence par A დაარქივებული 2020-05-28 საიტზე Wayback Machine. (ფრანგული)
  19. ↑ lucasianchair.org. www.lucasianchair.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-08-24. ციტირების თარიღი: 2016-07-03.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჯორჯ_ბიდელ_ეირი&oldid=4680634“-დან