ჩეჩნური მუსიკა
ჩეჩნეთის მუსიკა სამხრეთით დაღესტნის ხალხი,დასავლეთით საქართველო და ჩრდილოეთი ოსეთის ეთნიკურ ჯგუფებთან ურთიერთქმედების საფუძველზე განვითარდა და გავრცელდა. ეროვნული მუსიკის ტრადიციები სათავეს იღებს ეპიკური "ნართიდან", რომელიც ზეპირი ხალხური ხელოვნების მნიშვნელოვანი ძეგლია. ჩეჩნური ხალხური სიმღერები და საცეკვაო მელოდიები და ინსტრუმენტული მუსიკა ძალიან ფერადია ჟანრით (ბალიშები, ხალიჩები და სხვა). სიმღერების ტექსტები მთლიანად ან ნაწილობრივ იმპროვიზირებულია შემსრულებლების მიერ (სასაცილო - მოჩვენებითი, აკვანი-ავანგანი). რელიგიური შინაარსის მქონე სიმღერები განსაკუთრებით უნდა გამოირჩეოდეს და უნდა შესრულდეს მამრობითი გუნდი მიერ (პოეტი, ზიკრი). არსებობს ხალხური სიმღერების სოლო, გუნდური და მრავალ ინსტრუმენტული სიმღერით შესრულების ტრადიცია. ზოგიერთი კონკრეტული ჟანრული სიმღერის (სტელეების, სიმღერების) გარდა, ყველა ინსტრუმენტული თანხლებით არის შესრულებული. უძველესი ინსტრუმენტები და ხალხური საკრავებია. XIX საუკუნის 80–90-იან წლებში კომუზი (ხაშათ-პანდური), (ანუ კავკასიური ინსტრუმენტი) ჩეჩნების ყველაზე პოპულარული ინსტრუმენტი იყო. ზურნა, ბაიანი, აკორდეონი, გიტარა ფართოდ იყო გავრცელებული.
ჩეჩნეთის ხალხური მუსიკის ვრცელი კვლევა შეგროვების, შესწავლისა და გამოქვეყნების შესახებ დაიწყო მე-20-ე საუკუნეში. ამ პერიოდში გამოქვეყნდა პირველად ტ. ბეიბულატოვის მიერ დაწერილი ჩეჩნური ჰანგები. მუშაობა რესპუბლიკის მუსიკალური ფოლკლორის სფეროში ქ.ხ. მეპურნოვი, ნ.ს. რეჩმენსკი, ა.მ. შაჰბულატოვი, ხ. ახმედოვი და სხვებმა გააგრძელეს. 1917 წლიდან რესპუბლიკაში ახალი ტიპის ხალხური მუსიკის კულტურა, დაიწყო პროფესიონალური კომპოზიციური შემოქმედების გავრცელება (ა.ა. დავიდენკოს ფ. ხალხური ჰანგების 30 ნამუშევარი და „ჩეჩნური სარჩელი" აკაპელას გუნდისთვის, 1920-იანი წლები). აზერბაიჯანელი კომპოზიტორი მ.მაყომაიევს ჩეჩნური მუსიკის განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის. „ჰეროიკული პოემა” მიუძღვნა კომპოზიტორთა ეროვნული სკოლის დამფუძნებელს, პირველ ჩეჩენ რევოლუციონერს (ჩეჩენი რევოლუციონერი ასლანბაი შარიპოვი, „პოემა ჩეჩნეთის რესპუბლიკის 10 წლის იუბილესთან დაკავშირებით”, „კოლექტიური მთიური ცეკვა" და სხვა.) ავტორი ქ.ხ. მეპურნოვი, უ. ბეკსულტანოვ, ს. დიმაიევი, ა.შაჰბულატოვ ცნობილი კომპოზიტორები არიან.[1]
XX საუკუნის 80-იანი წლებიდან სიმღერა-ბალადის ჟანრია გავრცელებული (მომღერალი ი. ალიმსულთანოვი).[2] ასევე ჩეჩნური ბარდის სიმღერებმა დიდი პოპულარობა მოიპოვა. სიმღერების მთავარი თემა ჩეჩნური ომი და ისლამის რელიგიაა. ტ. მუტრუსაიევის სიმღერების უნიკალური სტილი მნიშვნელოვანი და კულტურული მოვლენა გახდა ჩეჩნური სიმღერების ჟანრში. მ.აიდაევა, ა. აიდამიროვა, ა.აიდამიროვი, ჯ.იევლოიევა, აზა (ხ. ბათაიევა), ე. მურთაზალიევა თანამედროვე ჩეჩნური ესტრადის წარმომადგენლები არიან. სახალხო მსახიობი ტ. დადაშოვა, ს.ისმაილოვი, მ.საყაიპაროვა, მ. მინტსაიევი (მოსკოვის დიდი თეატრის სოლისტი) ჩეჩნური სიმღერების შემსრულებლები არიან. კომპოზიტორი, მომღერალი, მსახიობი ა. დიმაიევის ნამუშევრები ასოცირდება ხალხურ მუსიკასთან, კლასიკურ მუსიკასთან და ჯაზთან. ლ. ახმეტოვა 2000 წლებში იყო პირველი შემსრულებელი პოპ მუსიკის ჟანრში. ა.ასა იამოვი, ბ. ბარაკაიოვი, მ. იასაიევი და სხვა როკ მუსიკის სემსრულებლები არიან. სახელმწიფო სიმფონიური ორკესტრი და სახელმწიფო ფილარმონიული საზოგადოება ფუნქციონირებს რესპუბლიკაში.