შამახის კარიბჭე
შამახის კარიბჭე (აზერბ. Qoşa Qala qapıları) — აზერბაიჯანის დედაქალაქ ბაქოში მდებარე ნაგებობა. ბაქოს ციხის გალავნის ორმაგი გადასასვლელი კარიბჭე. ბოიუკ გალას და კიჩიკ გალას ქუჩები ციხესიმაგრიდან კარიბჭემდე იკვრება, გარედან კი აზიზ ალიევის და ისტიგლალაიატის ქუჩებია.
ისტორია რედაქტირება
ბაქოს ციხის კედლები უძველესი წარმოშობისაა. შემთხვევით ნაპოვნია 1954 წელს კედლის ჩრდილოეთ მონაკვეთის ერთ-ერთ კოშკში ჩამონგრევის შედეგად, დიდი ქვის ფილა, რომელიც თარიღდება XII საუკუნით, მასზე დატანილია არაბულ ენაზე სამსტრიქონიანი წარწერა, შესრულებულია ქუფური დამწერლობით (ეს არის უძველესი კალიგრაფიული ფორმა, რომელიც განვითარდა სინაიტური დამწერლობისაგან). აღნიშნული არაბულ ენაზე შესრულებული სამსტრიქონიანი წარწერა გვაწვდის უნიკალურ ინფორმაციას შირვანშაჰ მანუჩაჰრ III- ის მიერ ქალაქის კედლის მშენებლობის შესახებ (1120-1160 წლები) XII საუკუნის პირველ ნახევარში.
წარწერის შედეგად დგინდება ასევე კარიბჭის სახელი, რომელიც ქალაქი შემახაა, კარიბჭის უძველესი გზა მიუახლოვდა სწორედ ამ კარიბჭეს.
XIX საუკუნის მოგზაურთა ილუსტრაციებისა და ფოტოებზე დაყრდნობით, ციხე ორმაგი კედლისგან შედგებოდა. პირველი კედელი ააშენა შირვანშაჰ მანუჩაჰრ III, ხოლო მეორე კედელი აშენდა შირვანშაჰ ახსითან I-ის დროს [1].
1806 წლის 8 თებერვალს რუსეთის მთავარსარდალი, თავადი პავლე ციციანოვი, რომელიც მიდიოდა ბაქოს რუსული ჯარების მშვიდობიანი ჩაბარების მოსალაპარაკებლად, სწორედ ღალატით მოკლეს ქალაქის კედლის ქვეშ შემახას კარიბჭესთან. 1846 წელს პრინცი ციციანოვის მკვლელობის ადგილი, ჭიშკრიდან 100 ნაბიჯში, აღინიშნა საბჭოთა კავშირის დროს დაკარგული ძეგლი-ობელისკით.
XIX საუკუნის დასაწყისში ციხე-სიმაგრის კედლების შიდა გარშემოწერილობაზე დაიგო ქუჩა (ახლანდელი მალაია კრეპოსტნაია, ან კიჩიკ გალა). XIX საუკუნის 80-იან წლებში ქალაქის კეთილმოწყობის მიზნით დაანგრიეს კედლების მეორე რიგი, რომლებმაც დროთა განმავლობაში სრულიად დაკარგეს თავიანთი თავდაცვითი მნიშვნელობა.
1870 წელს მიიღეს ნებართვა ციხის კედლების გარე იარუსის დანგრევაზე. 1886 წელს ეს საკითხი დუმას სხდომაზე კიდევ ერთხელ დაისვა და შედეგად, გარე კედლები დაანგრიეს და ზულფიგარ ხანის მიერ დანგრეული გარე ციხესიმაგრის კედლებიდან აშენებული კარიბჭეები კედლების პირველი იარუსის შემახის კარიბჭის გვერდით მოათავსეს. დღეს კი ამ ჭიშკრებს ხალხი „შეწყვილებულ ციხე-კარიბჭეს“ („Gosha gala gapysy“) უწოდებს.
ლიტერატურა რედაქტირება
- Бретаницкий Л. С. Баку: архитектурно-художественные памятники. — М.: Искусство, 1970. — 245 с.