ფულბე ან ფულა (ფულანი:Fulɓe; ფრანგ. Peul; ჰაუსა: Fulani ან Hilani; პორტ. Fula; ვოლოფი: Pël; ბამბარა: Fulaw) — დასავლეთ აფრიკის ერთ-ერთი უმსხვილესი ეთნიკური ჯგუფი.[9] ტრადიციულად მიიჩნევა, რომ მათი ფესვები მოდის ჩრდილოეთი აფრიკიდან და შუა აღმოსავლეთიდან. მათ აერთიანებთ საერთო: ენა (ფულანი), რელიგია (ისლამი)[10], ისტორია[11][12] და კულტურა.

ფულბე

ფულანი ქალი, ტრადიციული ვრცხნილობით.
საერთო მოსახლეობა
დაახ. 20-25 მილიონი[1][2]
რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით
 ნიგერია 7,611,000[3]
 გვინეა 4,099,645[4]
 მალი 2,567,664[5]
 ბურკინა-ფასო 1,639,052[6]
 ნიგერი 1,211,509[7]
 კამერუნი 700,000[3]
 გვინეა-ბისაუ 501,360[8]
 ჩადი 128,000[3]
 სუდანი 90,00090,000[3]
ენები ფულანი, ფრანგული, ინგლისური, არაბული
რელიგიები ისლამი

ფულბეს დაახლოებით მესამედი მომთაბარე მესაქონლეობას მისდევს,[9] რაც მათ მსოფლიოს უდიდეს მომთაბარე ეთნიკურ ჯგუფად აქცევს.[10][13] ფულბეს უმეტესობა წარმოადგენს არა-მომთაბარე ფერმერებს, ხელოსნებს და თავადაზნაურობას. ისინი სხვა და სხვა ქვეყნებში ცხოვრობენ, ძირითადად დასავლეთ აფრიკაში.

XVI-XIX მრავალი ფულბე ამერიკაში მონად გაყიდეს. მათ უმეტესობას სენეგალში და გვინეაში იჭერდნენ.

ცნობილი ფულბე რედაქტირება

  • აჰმადუ აჰიჯო - კამერუნის სახელმწიფო მოღვაწე. კამერუნის პირველი პრეზიდენტი 1960–1982 წწ.
  • თომას სანკარა - ბურკინა-ფასოს პოლიტიკური მოღვაწე. ქვეყნის პრეზიდენტი 1983-1987 წლებში.
  • მაკი სალი - სენეგალის პოლიტიკური მოღვაწე. ქვეყნის პრეზიდენტი 2012 წლიდან.
  • ნენე ჩერი - მომღერალი, პოეტი, სიმღერების ავტორი, რეპერი და DJ.
  • მანუელ სერიფო ნამაჯო - გვინეა-ბისაუს პოლიტიკური მოღვაწე. ეროვნული სახალხო ასამბლეის პრეზიდენტი.
  • ამადუ ტუმანი ტურე - მალელი პოლიტიკური მოღვაწე. მალის პრეზიდენტი 2002 წლიდან.
  • მუჰამადუ ბუჰარი - ნიგერიის არჩეული პრეზიდენტი და ნიგერიის არმიის გადამდგარი გენერალ-მაიორი.

ლიტერატურა რედაქტირება

  • Almanach de Bruxelles (now a paying site)
  • Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005): "Adamawa Fulfulde". Ethnologue: Languages of the World, 15th ed. Dallas: SIL International. Accessed 25 June 2006.
  • Ndukwe, Pat I., Ph.D. (1996). Fulani. New York: The Rosen Publishing Group, Inc.
  • Christiane Seydou, (ed.) (1976). Bibliographie générale du monde peul. Niamey, Institut de Recherche en Sciences Humaines du Niger

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. Felicity Crowe et al (2010). Modern Muslim Societies. Marshall Cavendish, გვ. 262. ISBN 978-0-7614-7927-7. 
  2. Steven L. Danver (2015). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. Routledge, გვ. 31–32. ISBN 978-1-317-46400-6. 
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 Kays, Stanley J. (2011). Cultivated Vegetables of the World: A Multilingual Onomasticon. Springer Science & Business Media, გვ. 747. ISBN 9086867200. 
  4. The World Factbook. Cia.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-19. ციტირების თარიღი: 2015-08-15.
  5. The World Factbook. Cia.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-11-10. ციტირების თარიღი: 2015-08-15.
  6. The World Factbook. Cia.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-09-06. ციტირების თარიღი: 2017-06-29.
  7. The World Factbook. Cia.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-24. ციტირების თარიღი: 2015-08-15.
  8. The World Factbook. Cia.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-28. ციტირების თარიღი: 2017-06-29.
  9. 9.0 9.1 David Levinson (1996). „Fulani“, Encyclopedia of World Cultures: Africa and the Middle East, Volume 9. Gale Group. ISBN 978-0-8161-1808-3. 
  10. 10.0 10.1 (2010) Encyclopedia of Africa. Oxford University Press, გვ. 495. ISBN 978-0-19-533770-9. 
  11. Pat Ikechukwu Ndukwe (1996). Fulani. The Rosen Publishing Group, გვ. 9–17. ISBN 978-0-8239-1982-6. 
  12. D Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. Routledge, გვ. 85–88. ISBN 978-1-135-96334-7. 
  13. David Levinson (1996). „Fulani“, Encyclopedia of World Cultures: Africa and the Middle East, Volume 9. Gale Group. ISBN 978-0-8161-1808-3. .