ტოლენსის რეაგენტი
ტოლენსის რეაგენტი — ქიმიური რეაგენტი, რომლის საშუალებით ხდება ალდეჰიდების, ალფა-ჰიდროქსი კეტონების და არომატული ალდეჰიდების ფუნქციონალური ჯგუფების აღმოჩენა. მისი ფორმულაა [Ag(NH3)2]ОН. ამ რეაგენტის ხსნარი შედგება ამიაკში გახსნილი ვერცხლის ოქსიდისაგან. რეაგენტს სახელი ეწოდა გერმანელი ქიმიკოსის ბერნჰარდ ტოლენსის პატივსაცემად, რომელმაც აღმოაჩინა ეს რეაგენტი[1]. მაგალითისათვის, როდესაც ტოლენსის რეაგენტი რეაქციაში შედის ალდეჰიდთან, ალდეჰიდი დაიჟანგება მის შესაბამის კარბონმჟავამდე, ხოლო მეტალური ვერცხლი დაილექება არა სინჯარის ფსკერზე, არამედ სინჯარის კედელს გადაეკრება თხელ ფენად. ამიტომაც ამ რეაქციას ასევე ვერცხლის სარკის რეაქციასაც უწოდებენ.
ლაბორატორიაში მიღება
რედაქტირება-3D-balls.png)
პირველ ეტაპზე ვერცხლის ნიტრატის და ნატრიუმის ჰიდროქსიდის ხსნარებს ურევენ ერთმანეთს. მიიღება ნატრიუმის ნიტრატი, გამოიყოფა წყალი, ხოლო ვერცხლის ოქსიდი, რომელიც არის ყავისფერი ფერის დაილექება ჭურჭლის ფსკერზე.
რეაქცია 1:
- 2 AgNO3 + 2 NaOH → Ag2O (s) + 2 NaNO3 + H2O
მეორე ეტაპზე ამატებენ ამიაკს. ამდროს ხსნარი შეიცავს [Ag(NH3)2]+ კატიონს, რომელიც ტოლენსის რეაგენტის მთავარი კომპონენტია. რეაქციის შედეგად ასევე გამოიყოფა ნატრიუმის ჰიდროქსიდი
რეაქცია 2:
- Ag2O (s) + 4 NH3 + 2 NaNO3 + H2O → 2 [Ag(NH3)2]NO3 + 2 NaOH
სხვაგვარად შეიძლება ამიაკის ხსნარს დაემატოს ვერცხლის ნიტრატის ხსნარი[2].
გამოყენება
რედაქტირება
ტოლენსის რეაგენტი გამოიყენება კეტონებისა და ალდეჰიდების ერთმანეთისგან განსასხვავებლად. ტოლენსის რეაგენტი რეაქციაში შედის ალდეჰიდთან, ხოლო კეტონთან არა. გამონაკლისი არის ჭიანჭველა მჟავა იგივე მეთანმჟავა (HCOOH). ჭიანჭველმჟავა ერთადერთი კარბონმჟავაა, რომელიც რეაქციაში შედის ტოლენსის რეაგენტთან. რადგან თუ ჭიანჭველა მჟავის ქიმიურ ფორმულას შევაბრუნებთ მივიღებთ ალდეჰიდის ფუნქციონალურ ჯგუფს ანუ ჭიანჭველა მჟავას აქვს როგორც ალდეჰიდის ისე კარბონმჟავის თვისებები. აგრეთვე ტოლენსის რეაგენტით შესაძლებელია გლუკოზისს და ფრუქტოზის ერთმანეთისაგან განსხვავება. გლუკოზა ალდეჰიდსპირტია, რომელიც შეიცავს ალდეჰიდის და სპირტების ფულქციონალურ ჯგუფებს, ამიტომაც რეაგენტი შედის რეაქციაში გლუკოზასთან, მაგრამ არა ფრუქტოზასთან, რადგან ფრუქტოზა კეტონსპირტია, რომელიც შეიცავს კეტონების და სპირტების ფუნქციონალურ ჯგუფს, კეტონებთან კი ტოლენსის რეაგენტი არ შედის რეაქციაში ანუ იმისათვის რომ ტოლენსის რეაგენტი რეაქციაში შევიდეს ნივთიერებასთან მთავარია კარბონილის ფუნქციონალური ჯგუფი მდებარეობდეს განაპირა მხარეს როგორც ალდეჰიდებშია.
ასევე გამოიყენება მედიცინაში[2], ალკინების ტესტისთვის[3], მაღალი ხარისხის ტელესკოპის ოპტიკური ლინზების დასამზადებლად[4] [5] ტელესკოპური სარკეების დამზადების მეთოდი ასევე მოიცავს სხვა დანამატებსაც როგორიცაა ტარტარმჟავა და ეთანოლი[5], ასევე ჭურჭლის მოსავერცლად და სარკეების დასამზადებლად, ხოლო უწინ გამოიყენებოდა ნაძვის ხის სათამაშოების მოსავერცხლად.
უსაფრთხოება
რედაქტირებადაძველებული რეაგენტი უნდა განადგურდეს . განადგურება გულისხმოვს იმას რომ რეაგენტი განზავებული უნდა იქნას მჟავაში, რათა თავიდან იქნას აცილებული ვერცხლის ნიტრიდის წარმოქმნა, რომელიც ძლიერ ფეთქებად ნივთიერებას წარმოადგენს[6].
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირებასქოლიო
რედაქტირება- ↑ Tollens, B. (1882). „Ueber ammon-alkalische Silberlösung als Reagens auf Aldehyd“ [On an ammonical alkaline silver solution as a reagent for aldehydes]. Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft (German). 15: 1635–1639.
- ↑ 2.0 2.1 Webpath website http://library.med.utah.edu/WebPath/HISTHTML/MANUALS/FONTANA.PDF Accessed 4 February 2009
- ↑ Oshitna, K., and Tollens, B., Ueber Spectral-reactionen des Methylfurfurols. Ber. Dtsch. Chem. Ges. 34, 1425 (1901)
- ↑ N. Chitvoranund1; S. Jiemsirilers; D.P. Kashima (2013). „Effects of surface treatments on adhesion of silver film on glass substrate fabricated by electroless plating“. Journal of the Australian Ceramic Society. 49: 62–69.
- ↑ 5.0 5.1 C. Heber D. (Feb 1911). „Methods of Silvering Mirrors“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 23 (135): 15–19. Bibcode:1911PASP...23...13C. doi:10.1086/122040.
- ↑ (1996) Vogel's qualitative inorganic analysis. New York: Longman. ISBN 0-582-21866-7.
