ლიეტუვის მითოლოგია
ლიეტუვის მითოლოგია (ლიეტ. Lietuvių mitologija) — ლიეტუვური პოლითეიზმის მითოლოგია, ქრისტიანობამდელი ლიეტუველების რელიგია. სხვა ინდოევროპელების მსგავსად, ძველი ლიეტუველები ინარჩუნებდნენ პოლითეისტურ მითოლოგიასა და რელიგიურ სტრუქტურას. წინარექრისტიანულ ლიეტუვაში მითოლოგია იყო პოლითეისტური რელიგიის ნაწილი; გაქრისტიანების შემდეგ მითოლოგია ძირითადად ფოლკლორში, ჩვეულებებსა და სადღესასწაულო რიტუალებში შემორჩა. ლიეტუვის მითოლოგია ძალიან ახლოს არის ბალტიის სხვა ერების - პრუსიელების, ლატვიელების მითოლოგიასთან და ითვლება ბალტიის მითოლოგიის ნაწილად.
| ლიეტუვის მითოლოგია | |
|---|---|
 | |
| ქვეყანა | ლიეტუვა |
| სახოება | პოლითეიზმი |
| არსებები |
|
წყაროები რედაქტირება
ადრეული ლიეტუვური რელიგია და წეს-ჩვეულებები ეფუძნებოდა ზეპირ ტრადიციას. ამიტომ ლიეტუვის მითოლოგიისა და რწმენის შესახებ პირველი ჩანაწერები გააკეთეს მოგზაურებმა, ქრისტიანმა მისიონერებმა, მატიანეთა მწერლებმა და ისტორიკოსებმა. ორიგინალი ლიეტუვური ზეპირსიტყვიერება ნაწილობრივ შემორჩა ეროვნულ რიტუალურ და სადღესასწაულო სიმღერებსა და ლეგენდებში, რომელთა წერა მე -18 საუკუნეში დაიწყო.
პირველად ბალტიის რელიგიის შესახებ ჰეროდოტემ დაწერა[1] თავის ისტორიებში, ხოლო ტაციტუსმა თავის წიგნში ,,გერმანია'' ახსენა ესტიი და ღმერთების დედა. ნეურები მოიხსენია რომაელმა გეოგრაფმა პომპონიუს მელამ.
XI საუკუნეში ბრემენის ადამმა ახსენა პრუსიელები, რომლებიც ცხოვრობდნენ კორომებში. მე -12 საუკუნის მაჰმადიანი გეოგრაფი ალ-იდრისი წიგნში „როჯერ” ახსენებს ბალტიელებს, როგორც წმინდა ცეცხლის თაყვანისმცემლებს და მათ ქალაქ მადსუნს (Mdsūhn, Mrs.unh, Marsūna).[2]
პირველად ბალტიური მითი „სოვიუსის ზღაპარი“ 1262 წელს გადაიწერა ლიეტუვაში. „სოვიუსის ზღაპარი“ აღწერს კრემაციის წესის დამკვიდრებას, რომელიც გავრცელებული იყო ლიეტუველებსა და ბალტიის სხვა ქვეყნებში. ნახსენებია ბალტიისპირეთის ღმერთების სახელები: Andajus, Perkūnas, lt: Žvorūna და Teliavelis.[3]
როდესაც პრუსიის ჯვაროსნული ლაშქრობა და ლიეტუვის ჯვაროსნული ლაშქრობა დაიწყო, უფრო მეტი რამ ჩაიწერა ბალტების რწმენის შესახებ, მაგრამ ეს ჩანაწერები შერეულ იქნა ურწმუნოების შესახებ პროპაგანდასთან. ერთ-ერთი პირველი ღირებული წყაროა კრისტბურგის ზავი, 1249 წ., წარმართული პრუსიული კლანების წარმომადგენლები, რომლებიც წარმოადგენენ პაპის ლეგატს და ტევტონ რაინდებს. მასში მოხსენიებულია კურკასის (Curche), მოსავლისა და მარცვლეულის ღმერთის, წარმართი მღვდლების (Tulissones vel Ligaschones) თაყვანისცემა, რომლებიც დაკრძალვებზე გარკვეულ რიტუალებს ასრულებდნენ.[4]
პრუსიის ქრონიკა წარმოადგენს წყაროს პრუსიელებთან და ლიეტუველებთან ორდენის ბრძოლების შესახებ ინფორმაციის წყაროს. მასში ნახსენებია პრუსიული რელიგიისა და ბალტიის რელიგიის ცენტრის - რომუვას შესახებ, სადაც კრივე-კრივატო ცხოვრობს, რომელიც მღვდელია. მას პრუსიელები, ლიეტუველები და ლივონიის ბალტები დიდ პატივს სცემდნენ.
ლივონიური რითმული ქრონიკა, რომელიც მოიცავს პერიოდს 1180 — 1343 წლებში, შეიცავს ჩანაწერებს ლიეტუველებისა და ბალტიის ხალხის ეთიკური კოდექსის შესახებ.
Descriptiones terrarum,[5] ანონიმური ავტორის მიერ მე -13 საუკუნის შუა ხანებში დაწერილი ნაწარმოებია. ავტორი სტუმრად იყო ლიეტუვაში მეფე მინდაგაგას გამეფების დროს. ავტორმა ასევე აღნიშნა, რომ ლიეტუველებმა, იოთვინგებმა და ნალსენელებმა საკმაოდ მარტივად მიიღეს ქრისტიანობა. Die Littauischen Wegeberichte-ში (ლიეტუვის მარშრუტების აღწერილობა) არის 100 მარშრუტი ლიეტუვის დასავლეთ დიდ საჰერცოგოში, რომელიც ტევტონი რაინდების და მათი ჯაშუშების მიერ მომზადდა 1384–1402 წლებში. იგი შეიცავს ლიეტუვის წმინდა კორომებისა და სამსხვერპლო ადგილების - ალკების აღწერებსა და ხსენებებს. 1425 წელს დაწერილ ჰიპატური კოდექსში ნახსენებია ლიეტუვის ღმერთებსა და ჩვეულებებზე. სიმონ გრუნაუ იყო პრუსიშის ქრონიკის ავტორი, რომელიც დაწერილია 1517-1529 წლებში. იგი გახდა პრუსიული მითოლოგიის კვლევის ძირითადი წყარო და ლიეტუვის მითოლოგიის მკვლევარებისა და რეკონსტრუქტორების ერთ-ერთი მთავარი წყარო. ეს იყო პირველი წყარო, რომელშიც აღწერილია ვაიედევტისის დროშა. ლიეტუველების ასტრონომია ემყარება მთვარის კალენდარს.[6]
ლიტერატურა რედაქტირება
- Gintaras Beresnevičius On periodisation and Gods in Lithuanian mythology.
- Algirdas Julius Greimas, "Of Gods and Men: Studies in Lithuanian Mythology", Indiana Univ. Pr. (November 1992). ISBN 978-0253326522
- Rimantas Balsys. Paganism of Lithuanians and Prussians (2020). Klapėda, Klaipėdos universiteto leidykla. ISBN 9786094810749
- Darius Baronas. Christians in Late Pagan, and Pagans in Early Christian Lithuania: the Fourteenth and Fifteenth Centuries. Lithuanian Historical Studies. Vilnius : Lietuvos istorijos institutas. 2014, Vol. 19, p. 51-81 ISSN 1392-2343
- Manvydas Vitkūnas, Gintautas Zabiela. Baltic hillforts: unknown heritage. Vilnius: Society of the Lithuanian Archaeology, 2017, 88 p. ISBN 9786099590028
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Matthews, W. K.. Baltic origins (1948). ციტირების თარიღი: 23 May 2020
- ↑ Senvaitytė, Dalia (2005) „Istorinių šaltinių informacija apie ugnį ir su ja susijusius ritualus“, Ugnis senojoje lietuvių tradicijoje. Mitologinis spektas (lt). Vytauto Didžiojo universitetas, გვ. 7. ISBN 9955-12-072-X.
- ↑ Walter, Philippe. Archaeologia Baltica 15:The Ditty of Sovijus (1261).The Nine Spleens of the Marvelous Boar: An Indo-European Approach to a Lithuanian Myth. Klaipėda University Press (2011). ციტირების თარიღი: 6 December 2020
- ↑ Vėlius, Norbertas. Baltų religijos ir mitologijos šaltiniai LT (1996). ციტირების თარიღი: 23 May 2020
- ↑ Descriptiones terrarum LT. ციტირების თარიღი: 22 June 2020
- ↑ Teliavelis – saulės kalvis LT. ციტირების თარიღი: 23 May 2020