სამეფო გზა
სამეფო გზა, ცნობილი როგორც სამეფო საფოსტო გზა — ჰეროდოტეს ნაშრომებიდან ცნობილი გზა, წარმოადგენდა მარშრუტს, რომელიც სპარსეთის მეფემ, დარიოს I-მა, ძვ. წ. V საუკუნეში ააგო. მიუხედავად იმისა, რომ სპარსეთის იმპერია გაქრა და მის ტერიტორიაზე სირიის სამეფო ჩამოყალიბდა, გზის გარკვეული მონაკვეთები კვლავ გამოიყენებოდა სელევკიდების დინასტიის მეფეებისა და მათი ჯარების მიერ. სწორედ სელევკიდებმა გახსნეს მარშრუტის ნაწილი სარდისიდან ეფესამდე – ქალაქამდე, რომელიც იმ დროისთვის სამეფოს მნიშვნელოვანი პორტი იყო.
მოგვიანებით, ეს გზა ნაწილობრივ გამოიყენებოდა რომისა და ბიზანტიის იმპერიების მიერ. სამეფო საფოსტო გზა დაახლოებით 3400 კილომეტრი სიგრძის იყო[1].
აღწერა
რედაქტირებასამეფო გზის სიგრძე აღდგენილია ჰეროდოტეს ჩანაწერების, ისტორიული წყაროებისა და არქეოლოგიური კვლევების საფუძველზე. გზა სარდისში იწყებოდა (დღევანდელი თურქეთის ქალაქ იზმირიდან დაახლოებით 90 კმ-ის დაშორებით აღმოსავლეთით) და მიემართებოდა აღმოსავლეთით, ასურეთის დედაქალაქ ნინევიამდე (დღევანდელი მოსული, ერაყი). შემდგომ იგი ორ მიმართულებად იყოფოდა: ერთი მონაკვეთი აღმოსავლეთით ეკბატანას გავლით უერთდებოდა აბრეშუმის გზას, ხოლო მეორე სამხრეთით სუსასა და პერსეპოლისისკენ მიემართებოდა. გზის საერთო სიგრძე დაახლოებით 2200 კილომეტრი იყო.
მიუხედავად იმისა, რომ სამეფო გზა არ მიჰყვებოდა ყველაზე მოსახერხებელ მარშრუტს სპარსეთის უდიდესი ქალაქების დასაკავშირებლად, ისტორიკოსთა მოსაზრებით, მისი მშენებლობისას გამოყენებული იყო ასურელი მეფეების მიერ გაჭრილი გზების მონაკვეთები. აღმოსავლეთის მიმართულებით კი სამეფო გზა ფაქტობრივად აბრეშუმის გზას უერთდებოდა.
სამეფო გზის მშენებლობა იმდენად მაღალი ხარისხით განხორციელდა, რომ მისი გამოყენება რომაულ ეპოქამდეც გაგრძელდა. დღევანდელ თურქეთში, ქალაქ დიარბაქირში, შემორჩენილია რომაელთა მიერ ხელახლა აშენებული ხიდი, რომელიც ამ გზის ნაწილი იყო. გზამ ხელი შეუწყო სპარსული ვაჭრობის აღმავლობას, რაც ის განსაკუთრებით თვალსაჩინო გახადა ალექსანდრე მაკედონელის პერიოდში.
სამეფო გზა მდგრადობითა და ორფერდოვანი მარშრუტით გამოირჩეოდა. იგი კვეთდა სპარსეთის იმპერიას მთლიანად, აკავშირებდა ქალაქ სუსას სარდისთან, რომელიც ეგეოსის ზღვასთან მდებარეობდა. გზის საერთო სიგრძე დაახლოებით 2683 კმ იყო (სხვა მონაცემებით – 2699 კმ). მის გასწვრივ განლაგებული იყო 111 გაჩერება, სადაც მგზავრებსა და მხედრებს ცხენების გამოცვლა, დასვენება და კვება შეეძლოთ. ეს გზა ქვეყნის უმნიშვნელოვანეს პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ცენტრებს პირდაპირ აკავშირებდა.
სამეფო გზა გადიოდა ლიდიისა და ფრიგიის ტერიტორიებზე, კვეთდა მდინარე გალისს (თანამედროვე ყიზილ-ირმაქი, თურქეთი), გრძელებოდა კაპადოკიაში, შემდეგ ასურეთში, ნინევიესთან (დღევანდელი მოსული, ერაყი). გზა მდინარე ევფრატზე გადიოდა და ტიგროსის გასწვრივ აგრძელებდა სვლას. ამის შემდეგ, მარშრუტი ორ შტოდ იყოფოდა: ერთი ზაგროსის მთების გავლით ეკბატანას აღწევდა და უერთდებოდა აბრეშუმის გზას, ხოლო მეორე სამხრეთ-აღმოსავლეთით მიემართებოდა ბაბილონის გავლით სუსასკენ.
გზის მშენებლობა იმდენად მაღალი ხარისხით იყო შესრულებული, რომ ის ისტორიკოსთა შეფასებით, იმდროინდელ მსოფლიოში ერთ-ერთი საუკეთესო მარშრუტი იყო. სამეფო გზა წარმოადგენდა სპარსეთის საგზაო სისტემის მთავარ ბირთვს. მასთან დაკავშირებული იყო სხვა მნიშვნელოვანი გზები, რომლებიც ბაქტრიისა და სოღდის სატრაპიებისკენ მიემართებოდა, ხოლო რამდენიმე მარშრუტი ხმელთაშუა ზღვის ისკის ყურესა და შავი ზღვის სანაპირომდე (კერძოდ სინოპს) აღწევდა.
გზა უსაფრთხოდ ითვლებოდა. მას მუდმივად მესაზღვრეები პატრულირებდნენ, ხოლო მარშრუტი დასახლებულ პუნქტებში გადიოდა, რაც ვაჭრობისა და მოგზაურობის პირობებს ამარტივებდა. სამეფო გზის კომუნიკაციის სისტემა იმდენად განვითარებული იყო, რომ შიკრიკს სარდისიდან სუსამდე მგზავრობა შვიდ დღეში შეეძლო.
სამეფო გზამ მნიშვნელოვნად განავითარა ვაჭრობა სპარსეთის სახელმწიფოში და მისი მნიშვნელობა ალექსანდრე მაკედონელის ლაშქრობებამდე შენარჩუნდა. დღესაც, თურქეთის ქალაქ დიარბაქირში შემორჩენილია ხიდი, რომელიც სამეფო გზის ნაწილია.
საფოსტო სადგურები (გაჩერებები), განლაგებული იყო სპარსეთის მთავარი გზების გასწვრივ იმ მანძილზე, რომლითაც ცხენით დაახლოებით ნახევარ დღეში შეიძლებოდა მათი დაფარვა. სადგურზე მისულ მაცნეს ამანათი ან შეტყობინება მომდევნო მაცნესთვის უნდა გადაეცა. ეს სისტემა წარმოადგენდა ერთგვარ „რბოლას“, რომელიც უწყვეტად გრძელდებოდა, რაც შეტყობინების სწრაფად გადაცემას უზრუნველყოფდა. პროცესის ეფექტურობის გასაზრდელად, სადგურებზე დღე-ღამის განმავლობაში მუშაობდნენ შიკრიკები.
სამეფო გზაზე შეტყობინების მთლიანი მარშრუტი, რომელიც დაახლოებით 2700 კილომეტრი იყო, ერთი კვირის განმავლობაში სრულდებოდა, რაც იმ პერიოდისთვის უსწრაფეს საკომუნიკაციო სისტემას წარმოადგენდა.