რომის სამართალი

რომის სამართალს (ლათ. Ius Romanum) — სამართალი, რომელიც ანტიკურ ხანაში ქალაქ რომსა და მოგვიანებით მთელ რომის იმპერიაში ჩამოყალიბდა. კორპუს იურის ცივილის დაგროვილი რომის სამართლის წყაროები შუა საუკუნეებში ისევ აღმოაჩინეს ბოლონიაში და XIX საუკუნის ბოლო ხანებამდე ევროპის უმეტეს სახელმწიფოებში მნიშვნელოვან სამართლებრივ წყაროდ განიხილავდნენ მას. სამართლის ისტორიკოსთა მტკიცებით შუა საუკუნეებსა და ადრეულ ახალ დროში ევროპის კონტინენტზე არსებული სამართლებრივი წესრიგი შეიძლება რომის სამართლადაც განვიხილოთ.

XVI საუკუნეში გამოცემული Corpus Juris Civilis პირველი გვერდი

რომაელი იურისტები სამართალს ჰყოფდნენ საჯარო (jus publicum) და კერძო სამართლად (jus privatum). საჯარო სამართალი აწესრიგებდა რომის სახელმწიფოს მდგომარეობას, ხოლო კერძო – ცალკეულ პირთა შორის ურთიერთობებს. ეს დაყოფა შემოიღო ულპიანემ. რომაულმა კერძო სამართალმა საჯაროსთან შედარებით ბევრად მნიშვნელოვანი კვალი დატოვა სამართლის ისტორიაში. რომაული კერძო სამართალი განამტკიცებდა პირის სამეურნეო და სამართლებრივ ავტონომიას, სამოქალაქო ბრუნვაში თანასწორობას. 212 წელს თანასწორობის პრინციპი გავრცელდა ყველა ადამიანზე, გარდა მონებისა. მონა არ ითვლებოდა ადამიანად, არამედ ნივთად. რომაული სამართალი განამტკიცებდა მონათმფლობელობას. რომაულ კერძო სამართალში მაღალ დონეზე იყო დამუშავებული საკუთრება, ვალდებულებითი და სახელშეკრულები სამართალი. რომაულ სამართალში ჩამოყალიბდა და განვითარდა ისეთი სამართლებრივი ცნებები, როგორიცაა უფლებაუნარიანობა, ხანდაზმულობა, მოქალაქეობა

რომის სამართლის რეცეფცია

შუა საუკუნეების დასავლეთ ევროპაში მოხდა რომის სამართლის შეთვისება სხვადასხვა ქვეყნების მიერ. ფართო მასშტაბით რომის სამართლის რეცეფცია XII საუკუნეში დაიწყო და უდიდესი აღმავლობით XV-XVI საუკუნეებში განვითარდა. რომის სამართლის გავრცელებას მხარს უჭერდნენ ფეოდალური წრეები, სამეფო ხელისუფლება და რომის კათოლიკური ეკლესია. რომის სამართალმა ფართო გავრცელება ჰპოვა გერმანიაში სადაც მოდიფიცირებული სახით ის XIX საუკუნემდე მოქმედებდა. ამას პანდექტური სამართალი ეწოდებოდა. XIX საუკუნემდე მოქმედი რომის სამართლის ბევრი კონსტრუქცია XIX საუკუნის სამოქალაქო კოდექსებშიც შევიდა, მაგ. 1804 წლის საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსში, 1896 წლის გერმანიის სამოქალაქო სჯულდებაში და სხვა.

იხილეთ აგრეთვე

• Corpus Iuris Civilis

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 442.

რესურსები ინტერნეტში

• რომის კანონებისა და ისტორიის ციფრული წიგნების კოლექცია, სხვადასხვა ენებზე. დაარქივებული 2018-09-19 საიტზე Wayback Machine.
• რესურსების კოლექცია.
• რომაული კანონების ბიბლიოთეკა დაარქივებული 2012-08-31 საიტზე Wayback Machine.