პოლონეთ-შვედეთის ომი (1626-1629)

პოლონეთ-შვედეთის ომი
პოლონეთ-შვედეთის ომის ნაწილი
პოლონეთ-შვედეთის ომი
თარიღი	1626-1629 წლები
მდებარეობა	ბალტიის ზღვა, პრუსია, ლატვია, პოლონეთი
შედეგი	ზავი
მხარეები
პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა,  შვედეთი
მეთაურები
სიგიზმუნდ III ვაზა სტანისლავ კონიეკპოლსკი ალექსანდრე გოსიევსკი იან სტანისლავ საპიეჰა ლევ საპიეჰა ჰანს გეორგ ფონ არნიმ-ბოიცენბურგი სტანისლავ პოტოცკი გუსტავ II ადოლფი აქსელ ოქსენსტიერნა ჰერმან ვრენგელი იაკობ დე ლა გარდი გუსტავ ჰორნი ჯინდრიჩ მატიაშ თურნი

პოლონეთ-შვედეთის ომი — დაპირისპირების მეოთხე ეტაპი (1600-1611, 1617-1618 და 1621-1625) პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობასა და შვედეთს შორის. ომი დაიწყო 1626 წელს და დამთავრდა 4 წელიწადში ალტმარკის ზავით, მოგვიანებით შტუმსდორფის ხელშეკრულებით.

მოვლენები

1626

პირველი შეტაკება მოხდა ლატვიის ვალჰოფთან, სადაც 4 900 კაციანი შვედური არმია გუსტავ II ადოლფის მეთაურობის ქვეშ, ჩაუსაფრდა 2000 კაციან პოლონურ-ლიტვურ ჯარს რომელსაც მეთაურობდა იან სტანისლავ საპიეჰა. თანამეგობრობის დანაკარგი წარმოადგენ 500-1000 კაცამდე ჯარისკაცს რომლებიც დაიკარგნენ, მოკვდნენ ან ტყვედ ჩაიგდეს. მოგვიანებით პოლონეთ-ლიტვის ჯარების მეთაურმა მიიღო ფსიქიკური დაავადება.

1626 წლის მაისში მეფე გუსტავუს ადოლფუსმა დაიწყო შეჭრა პოლონეთის პრუსიაში. 125 გემისგან შემდგარი ფლოტის თანხლებით, შვედური ძალები, რომელთა რიცხვი 8000-ზე მეტ ჯარისკაცს (მათ შორის 1000 კავალერიას) შეადგენდა, დუკა პრუსიაში, პილავას (პილაუ) მახლობლად გადმოსხდნენ ხმელეთზე. დესანტის გადასხმის შესაჩერებლად თანამეგობრობის ძალები მზად არ იყვნენ, მიუხედავად მისი შედარებით მცირე ძალებისა, გუსტავუს ადოლფუსმა სწრაფად დაიპყრო პრუსიის 16 ქალაქი, თითქმის უბრძოლველად (პრუსიის ნეიტრალური საჰერცოგოს პასიური მხარდაჭერით). ამ ქალაქებიდან ბევრგან დასახლებულნი იყვნენ პროტესტანტები და მათ თავისუფლად გააღეს კარიბჭე ლუთერანელი შვედებისთვის. შვედეთის მეფემ, ყველასდა გასაოცრად ვერ დაიპყრო ძალიან მდიდარი ქალაქი დანციგი (გდანსკი), რომელსაც თავდაცვისთვის მხოლოდამხოლოდ საკუთარი მცირე გარნიზონი და ფლოტი ჰყვადა. დანციგზე მთავარი თავდასხმისთვის მოსამზადებლად, მეფე გუსტავ ადოლფმა თავისი ძალები 22000-მდე გაზარდა. პოლონეთის მეფეს სიგიზმუნდ III-ს არ მიუღია დახმარება პრუსიის საჰერცოგოდან, მიუხედავად იმისა რომ მისთვის იბრძოდა .ის ჩრდილოეთით 11 000 კაციანი არმიით გამაგრდა და გნიევში გამართა ბრძოლა მეფე გუსტვ ადოლფის 8150 ქვეითის, 1750 მხედრის და 74 ქვემეხის წინააღმდეგ. ბრძოლა გაგრძელდა რამდენიმე დღე - 1626 წლის 22 სექტემბრიდან 1 ოქტომბრამდე - სანამ სიგიზმუნდ III-მ არ გაიყვანა თავისი ჯარი და გამოიძახა დამხმარე ძალა მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

პოლონელი ჰეტმანი (ისტორიული არმიის წოდება ფელდმარშალის ექვივალენტი) სტანისლავ კონიეკპოლსკი სწრაფად მივიდა თავის მეფის დასახმარებლად 4200 მსუბუქი ცხენოსნით, 1000 დრაგუნით და 1000 ქვეითით. ნოემბრის დასაწყისში მეფემ მას ჯარის სარდლობა გადასცა. შემდგომი გაძლიერებით კონიეკპოლსკის მალე 10 000 კაცი შეუგროვდა პრუსიაში, შვედეთის 20 000-ის წინააღმდეგ. მანევრირების ომში ჩართვით - მცირე ზომის მობილური ნაწილები, რომლებიც ურტყამდნენ მტრის საკომუნიკაციო ხაზებს - ჰეტმან კონიეკპოლსკიმ მოახერხა შვედეთის შემდგომი წინსვლის შეჩერება, თუნდაც აიძულა შვედები თავდაცვაზე გადასულიყვნენ.

იმავდროულად, სეიმი (თანამეგობრობის პარლამენტი) დათანხმდა თანხების შეგროვებას ომისთვის, მაგრამ პოლონეთის ძალების მდგომარეობა რთული იყო. ლივონის ჯარებმა სერიოზული დამარცხება განიცადეს 1626 წლის დეკემბერში კოკენჰუსენთან ლივონიაში და უკან დაიხიეს მდინარე დუნაის უკან.

1627

ჰეტმან კონიეკპოლსკიმ დაიბრუნა ქალაქი პუკი 1627 წლის 2 აპრილს. შვედები აპირებდნენ კონიეკპოლსკიზე შეტევას ორი მხრიდან - ოქსენსტიერნა ვისლას მიმართულებით და იოჰან სტრაიფ ფონ ლაუენშტეინი და მაქსიმილიან ტეუფელი შვედეთის მიერ კონტროლირებადი პომერანიიდან. ვისტულას დატბორვამ ჩაშალა მათი გეგმები და საშუალება მისცა კონიეკპოლსკის შეეფერხებინათ მეზობელი პომერანიიდან მომავალი მტრის ნაწილები. აპრილის შუა რიცხვებში კონიეკპოლსკიმ (2150 ჰუსარით, 3290 კაზაკთა კავალერიით, 2515 დასავლელი ქვეითი მეომრით, 1620 პოლონელი ქვეითი ჯარისკაცით, 1265 დრაგუნით და 2000 უკრაინელი კაზაკით) ალყა შემოარტყა ქალაქს შვედეთის სამხედრო კაზაკებში, სამი დღის შემდეგ შვედები დანებდნენ. შვედეთის ჯარში უმეტესად იბრძოდნენ გამოუცდელი გერმანელი ჯარისკაცები. ამ გამარჯვებამ ასევე დაარწმუნა ჯორჯ უილიამი, ბრანდენბურგის ამომრჩეველი, გამოეცხადებინა თავისი მხარდაჭერა მეფე სიგიზმუნდ III-ისთვის. ამ გამარჯვებამ ასევე დაარწმუნა ჯორჯ უილიამი, ბრანდენბურგის ამომრჩეველი, გამოეცხადებინა თავისი მხარდაჭერა მეფე სიგიზმუნდ III-ისთვის.

1627 წლის ივნისის დასაწყისში მეფე გუსტავუს ადოლფუსი მსუბუქად დაიჭრა მდინარე ვისტულას ნავით გადაკვეთისას და იძულებული გახდა უკან დაეხია დამნციგის სამხრეთით. ივლისში ის ხელმძღვანელობდა ძალებს, რომ მოეხსნათ ბრანიევოს ალყა და ალყა შემოარტყეს ორნეტას (ვორმდიტი). ჰეტმან კონიეკპოლსკიმ უპასუხა მოულოდნელი თავდასხმით და გნიევი დაიპყრო. როგორც ცნობილია, გუსტავუს ადოლფუსზე შთაბეჭდილება მოახდინა კონიეკპოლსკის სწრაფმა მოქმედებებმა. მოგვიანებით დირშაუს ბრძოლაში (თანამედროვე ტჟევი) კონიეკპოლსკიმ დაახლოებით 7800 კაცით (მათ შორის 2500 მხედარი და ჰუსარები) ცადა შეეჩერებინა შვედეთის არმია (10000 კაცი, მათ შორის 5000 ქვეითი) დანციგამდე. მთავარი ბრძოლა გაიმართა 1627 წლის 17-დან 18 აგვისტომდე (ახალი სტილის კალენდრით), შვედეთის ძალები განლაგდნენ მდინარე მოტლავას ჭაობების მახლობლად. შვედებს იმედი ჰქონდათ, რომ პოლონელები უგუნურ თავდასხმაზე გადავიდოდნენ და შემდეგ ქვეითების ცეცხლითა და არტილერიით გაანადგურებდნენ, მაგრამ კონიეკპოლსკიმ სხვაგვარად გადაწყვიტა. ამის შემდეგ შვედებმა აიღეს ინიციატივა და შეუტიეს კავალერიას და მოახერხეს პოლონეთის კავალერიისთვის მძიმე დარტყმის მიყენება, მაგრამ ვერ მიაყენეს დამღუპველი დარტყმა არმიის ძირითად ნაწილს (რომლის მორალი დარჩა მაღალი, ძირითადად კონიეკპოლსკის წყალობით). როდესაც მეფე გუსტავუს ადოლფუსს პოლონელმა სნაიპერმა მხარში ესროლა, შვედებმა გადაწყვიტეს შეეწყვიტათ თავდასხმა.

სტანისლავ კონიეკპოლსკიმ გადაწყვიტა ომის ზღვაზე გადატანა და შეკრიბა პატარა პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის საზღვაო ფლოტი 9 გემისგან, ძირითადად ქალაქ დანციგის დახმარებით. მან დაამარცხა შვედური ფლოტილა 1627 წლის 27 ან 28 ნოემბერს (ახალი სტილის კალენდრით), ოლივას ბრძოლაში დანციგის მახლობლად.

ზამთარში კონიეკპოლსკიმ აღიარა პოლონეთის არმიის რეფორმირების აუცილებლობა, განსაკუთრებით მისი ქვეითი და არტილერიის ცეცხლსასროლი იარაღის გაძლიერება, შვედური არმიის შესატყვისად. შვედებმა, თავის მხრივ, ისწავლეს პოლონელებისგან, თუ როგორ უნდა გამოეყენებინათ თავიანთი კავალერია უფრო აგრესიული ტაქტიკის გამოყენებით.

1628

1628 წელს პოლონეთის ძალები, რომლებსაც არ ჰქონდათ დაფინანსება, იძულებულნი გახდნენ შეეწყვიტათ შეტევა და გადასულიყვნენ თავდაცვაზე. შვედეთის ჯარებმა აიღეს ქალაქები ნოვი და ბროდნიკა. ჰეტმან კონიეკპოლსკიმ კონტრშეტევა მოახდინა თავისი მცირე ძალების ყველაზე ეფექტურად გამოყენებით - სწრაფი ცხენოსანთა შეტევები ქვეითი და არტილერიის დამხმარე ცეცხლთან ერთად, სიმაგრეებისა და რელიეფის უპირატესობის გამოყენებით. იმ დროისთვის ომი მანევრირების ომად იქცა, არც ერთ მხარეს არ სურდა შეებრძოლებოდა მეორეს კარგი პოზიციების ქონის გარეშე. ეს იყო უბედური წელი შვედეთის საოკუპაციო გარნიზონის ჯარებისთვის, ეპიდემიებმა გაანადგურა უამრავი ადამიანი და ცხენები.

1629

2 თებერვალს, როდესაც მეფე გუსტავუს ადოლფუსი იზამთრებდა შვედეთში და ჰეტმან კონიეკპოლსკი ვარშავაში იმყოფებოდა, პოლონეთის ჯარები ძლიერ დამარცხდნენ გორზნოში, სადაც შვედეთის ძალები ფელდმარშალ ჰერმან ვრანგელის მეთაურობით პოლონეთის არმიას შეხვდნენ სტანისლავ პოტოცკის მეთაურობით. დამარცხების გაგონებაზე, პოლონეთის სეიმი დაარწმუნეს გაეზარდა სახსრები ჯარისთვის და მიიღო სამხედრო დახმარება საღვთო რომის იმპერიისგან იმპერიული ჯარების კორპუსის სახით, ფელდმარშალ ჰანს გეორგ ფონ არნიმ-ბოიცენბურგის მეთაურობით. კიდევ ერთი იმპერიული კორპუსი, რომელსაც მეთაურობდა ალბრეხტ ფონ ვალენშტაინი, მოქმედებდა ახლომდებარე პომერანიაში. მიუხედავად ამისა, კონიეკპოლსკი იძულებული გახდა დაეტოვებინა პოლონეთის პრუსიის რამდენიმე სტრატეგიული დასაყრდენი: დროთა განმავლობაში მან მოახერხა პუციგის საზღვაო პორტის დაბრუნება (ახლანდელი პუკი).

შვედეთის მეფე მაისში დიდი დახმარებით დაბრუნდა პოლონეთის პრუსიაში და გაემართა სამხრეთით გრაუდენცისკენ (გრუძიაძი) იმ იმედით, რომ ამოეჭრა არნიმის ახლად ჩამოსული იმპერიული კორპუსი, სანამ ის კონიეკპოლსკის შეუერთდებოდა. მან წარუმატებლად დაიხია უკან ჩრდილოეთით და ბრძოლა მოუწია 1629 წლის 27 ივნისს ჰონიგფელდში, ტრზციანას ბრძოლა. ამ შეტაკებისას, როდესაც ცდილობდა თავისი ქვეითი ჯარის გაყვანას, შვედურ კავალერიას მოუწია სასტიკი შეტაკებების სერია სოფლებში ჰონიგფელდტში, სტრასევოში და პულკოვიცეში. არნიმის მძიმე კუირასების დახმარებით, პოლონელებმა თავიანთი უფრო სწრაფი "ფრთიანი" ჰუსარებით და დაქირავებული კაზაკებით შეძლეს დიდი უპირატესობის მოპოვება მსუბუქ შვედ მხედრებთან. შვედეთის დანაკარგები ბრძოლაში მძიმე იყო, შეადგენდა 600 ან 700 მოკლულს, თითქმის მთელი კავალერია. თანამეგობრობის დანაკარგები იყო 300-ზე ნაკლები მოკლული და დაჭრილი. თავად შვედეთის მეფე ძლივს გადაურჩა სიცოცხლეს და მოგვიანებით თქვა, რომ არასოდეს მიუღია "ასეთი ცხელი შხაპი".

ლიტერატურა

• Konstanty Górski, Wojna Rzeczypospolitej ze Szwecją od 1626 do 1629, «Biblioteka Warszawska», 1888.
• Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985, ​ISBN 83-06-01093-0​.
• Adam Kersten, Stefan Czarniecki, Warszawa 1963.
• Eugeniusz Koczorowski, Bitwa pod Oliwą, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1976, wydanie II.
• Leszek Podhorodecki, Rapier i koncerz, Warszawa 1985, ​ISBN 83-05-11452-X​.
• Leszek Podhorodecki, Wazowie w Polsce, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1985, ​ISBN 83-205-3639-1​.
• Radosław Sikora, Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626—1629. Kryzys mocarstwa., Wydawnictwo Sorus, Poznań. ​ISBN 83-89949-09-1​.
• Paweł Skworoda, Hammerstein 1627, Wydawnictwo Bellona 2006, ​ISBN 83-11-10324-0​.
• Jerzy Teodorczyk, Wyprawa szwedzka z Meklemburgii do Prus Królewskich 1627 r.
• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
• Polskie tradycje wojskowe, tom I, Warszawa 1990.
• Sveriges krig 1611—1632, vol. 1-2, Generalstaben, Stockholm 1936.

რესურსები ინტერნეტში

• პოლონეთ-შვედეთის ომი
• გუსტავი და შვედეთი