მოთხრობა დინარაზე
დედოფალ დინარას ამბავი (რუს. Повесть о Царице Динаре) — ძველი რუსული ლიტერატურული ძეგლი. თხზულების მოქმედების ფონია საქართველო (ივერია).
მკვლევართა შორის აზრთა სხვადასხვაობაა იმის თაობაზე, თუ რა კონკრეტული მოვლენები და ადამიანები არიან ასახული ძეგლში; უმრავლესობის აზრით, დინარაში ავტორი გულისხმობს თამარ მეფეს; მოთხრობის გმირი დინარა ტახტზე ადის მამის სიკვდილის შემდეგ (მამამისს „ძე არ ესვა“; მსგავსი გიორგი III-ისა, რომელმაც თავისი ასული თამარი გაამეფა) ძეგლში მოთხრობილია სპარსეთის მეფის მიერ დინარასაგან ხარკის მოთხოვნის ამბავი და დინარას ღირსეული პასუხი. ყოველივე ეს ძალიან ჰგავს თამარ მეფისა და სულთან რუქნადინის მიმოწერას, რომელიც "ქართლის ცხოვრებაშია" შეტანილი (ამ მსგავსებას ჯერ კიდევ მარი ბროსემ მიაქცია ყურადღება); რუსულ მოთხრობაში აღწერილია სპარსეთ-საქართველოს ომი. დინარას გამარჯვება და სპარსეთიდან ნადავლის წამოღებაც მოგვაგონებს თამარისდროინდელ ამბებს. არსებობს მოსაზრება, რომ რუსული წყაროების დინარაში ჰერეთის X საუკუნის დედოფალი დინარი იგულისხმება. ამ ვერსიას ძირითადად საეკლესიო ისტორიკოსები (ეპისკოპოსი კირიონი, ანანია ჯაფარიძე) იზიარებენ.
ძეგლში ვხვდებით ისეთ ამბებსა, რომლებიც საქართველოშიც არ მომხდარა და ავტორის ფანტაზიის ნაყოფია. მოთხრობა დაწერილია XV საუკუნის ბოლოს ან XVI საუკუნის პირველ ნახევარში (ძეგლის უძველესი ნუსხა 1564-1565). ავტორია უცნობია, მაგრამ ვარაუდობენ, რომ იგი იყო მოსკოველ მწიგნობარ დიპლომატთა წრიდან. "დინარა" პირველი რუსული ძეგლია საქართველოს შესახებ, იგი პოპულარული იყო ჯერ კიდევ XVI-XVII საუკუნეებში რუსეთსა და საქართველოში.
ლიტერატურა
რედაქტირება- ბუაჩიძე თ., ლიტერატურული წერილები, წგნ. 2, თბ., 1970;
- რუსული ლიტერატურის ისტორია, ტ. 1, თბ., 1960;
- ცინცაძე ი., რუსული თქმულების „დინარის“ საკითხისათვის, «თსუ შრომები», 1939, ტ. 10;
- დინარა, ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012. — გვ. ?.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- მოთხრობა დინარას შესახებ დაარქივებული 2010-09-27 საიტზე Wayback Machine. (რუსული)
- მოთხრობის ანალიზი (რუსული)
- Соболевский А. И. К повести о царице Динаре. — Известия по русскому языку и словесности Академии наук СССР, Ред. Е. Ф. Карский, Л., 1928, С. 391—395 (რუსული)
- Darejan L. Menabde. The Story of Dinara. Litinfo - Georgian Electronic Journal of Literature, Vol. 1, Issue 1, 2007 (ინგლისური)