კავკასიის ადგილთა და ტომების აღწერის მასალათა კრებული
„კავკასიის ადგილთა და ტომების აღწერის მასალათა კრებული“ (რუს. Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа) — სერიული გამოცემა 46 ტომად. აქედან 44 ტომი გამოიცა თბილისში (1881-1915), ხოლო 2 ტომი — მაჰაჩყალაში (1926 და 1929). გამოცემის ინიციატორი იყო კავკასიის სასწავლო ოლქის ზედამხედველი კ. იანოვსკი (1822— 1902). „სბორნიკ მატერიალოვ დლია ოპისანია მესტნოსტეი ი პლეიმიონ კავკაზის“ გამოცემაში დიდი როლი ითამაშა პედაგოგმა და მეცნიერმა ლ. ლოპატინსკიმ (1842—1922), რომლის რედაქციითაც გამოქვეყნდა 25 ტომი. კრებულში თანამშრომლობდნენ რუსი კავკასიისმცოდნეები და ადგილობრივი ინტელიგენციის წარმომადგენლები. მასში ქვეყნდებოდა ისტორიულ-ეთნოგრაფიული გეოგრაფიული, ფოლკლორული მასალები და ნარკვევები, ძველი ისტორიული ქრონიკები. გამოცემის მიზანი იყო კავკასიის ცალკეული სოფლების მონოგრაფიული შესწავლა. კრებულს დიდი მნიშვნელობა აქვს კავკასიის მოსახლეობის ისტორიული წარსულის ეთნოგრაფიული ყოფის, სულიერი კულტურისა და გეოგრაფიის შესწავლისათვის.
ტომები სარჩევის მიხედვით[1]
რედაქტირებატომი I. 1881 წელი
რედაქტირება| თავი | შინაარსი ქართულ/რუსული | გვერდი |
|---|---|---|
| ნაწ.I. | ||
| I. | კავკასიის სასწავლო ოლქის სამმართველოს წინასიტყვაობა (უსათაუროდ). რუს. От управления кавказского учебного округа (без заглавия). |
1-XXIV |
| II. | ქ. ერევანი - პ. ზელინსკი. რუს. Город Эривань. - Учителя приготовит. класса Эриван. прогимназии, Степ. Павл. Зелинского. |
1-54 |
| III. | დარაჩიჩაგი - პ. ზელინსკი. რუს. Дарачичаг. - Его же. |
55-68 |
| IV. | შენიშვნები ტფილისის გუბერნიის ახალციხის მაზრაში მრეწველობის მდგომარეობის შესახებ - ი. ზ. გოპაძე. რუს. Заметки о состоянии промышленности в Ахалцихском уезде Тифлисской губернии. - Учит.-Инспектора Ахалцихского город. уч., Ив. Зураб. Гопадзе. |
69-80 |
| V. | სოფ. პრასკოვეა - კ. ფრანგოპულო. რუს. Село Прасковея. - Смотрит. Прасков. начальн. учил., Конст. Ник. Франгопуло. |
81-88 |
| VI. | დასახლება ალთი-აგაჩი - ს. პოხილევიჩი. რუს. Селение Алты-агач. - Учит. Алтыаг. сел. нормальн. учил., Сильв. Ив. Похилевича. |
89-94 |
| VII. | სოფ. ჩერნოლესკოე - პ. ტერნოვსკი. რუს. Село Чернолесское. - Учит. Чернолесского сельского учил., Павл. Яковл. Терновского. |
95-124 |
| ნაწ.II. | ||
| წინასიტყვაობა - ს. ურუსბიევი. რუს. Несколько слов от собирателя и переводчика, ученика Владикавказ. реальн. училища, С. Урусбиева. |
I-VIII | |
| თქმულებები პიატიგორსკის მაზრის ტვერის ოლქის მთიელი თათრების ნართელ გმირებზე. რუს. Сказания о нартских богатырях у татар-горцев Пятигорского округа Терской области. |
1-42 | |
| თათრული ანდაზები, თქმულებები, ლეგენდები და ქალთა სახელები ჩაწერილი ქ. ერევანში ს. ზელინსკის მიერ. რუს. Татарские пословицы, поговорки, загадки и имена женщин. - Записаны в г. Эривани учит. приготов. кл. Эриван. прогимназии, Ст. П. Зелинским. |
43-62 |
ტომი II. 1882 წელი
რედაქტირება| თავი | შინაარსი ქართულ/რუსული | გვერდი |
|---|---|---|
| ნაწ.I. | ||
| I. | კავკასიის სასწავლო ოლქის სამმართველოს წინასიტყვაობა. რუს. От управления кавказского учебного округа. |
3-4 |
| II. | რამდენიმე საკითხი თქმულებების, ზეპირი გადმოცემების და ცრურწმენების შესახებ - გ. პოტანინი. რუს. Несколько вопросов по изучению поверий, сказаний, суеверных обычаев и обрядов. - Г. Н. Потанина. |
5-17 |
| III. | კავკასიის შესახებ ძველ მწერალთა მოკლე ინფორმაცია - კ. განა. რუს. Краткие известия древних писателей о Кавказе. - Учителя 1-й Тифлисской гимназии, К. Ф. Гана. |
18-44 |
| IV. | პალიასტომის ტბის წარმოქმნა და მისი მდინარე კაპარჭინა - ნ. შაფრანოვი. რუს. Образование Палеостома и истока его Капар-чая. - Учителя Кутаисской женской гимназии, Н. И. Шафранова. |
69-80 |
| V. | ქ. გორი - ა. ჯავახიშვილი. რუს. Город Гори. - Инспектора Горского городского училища, кн. А. И. Джавахова. |
81-88 |
| VI. | ქ. ნახიჩევანი და ნახიჩევანის მაზრა - ა. ნიკიტინი. რუს. Город Нахичевань и Нахичеванский уезд. - Инспектора Нахичеванского городского училища. К. А. Никитина. |
89-94 |
| ნაწ.II. | ||
| I. | ეთნოგრაფიული ნარკვევები სპარსეთიდან ლტოლვილი სომხების შესახებ, მცხოვრებნი ერევნის გუბერნიის ნახიჩევანის მაზრაში - ს. ზელინსკი. რუს. Этнографические очерки из быта армян-переселенцев из Персии, живущих в Нахичеванском уезде, Эриванской губернии. - Учителя Эриванской гимназии, С. П. Зелинского. |
1-98 |
| II. | სომეხი მომღერალი ხოელი ვართანის სიმღერა - ს. ზელინსკი. რუს. Песня Хойского Вартана, армянского народного певца. - Его же. |
99-106 |
| III. | ერევნის გუბერნიის ნახიჩევანის მაზრის ხახლური გადმოცემები - კ. ნიკიტინი. რუს. Народные предания в Нахичеванском уезде, Эриванской губернии. - Инспектора Нахичеванского городского училища К. А. Никитина. |
107-120 |
| IV. | დაღესტნური ზღაპრები - ა. ბარსოვი. რუს. Дагестанские сказки. - Сообщил учитель Т.-Х.-Шурииского реального училища, А. Барсов. |
121-137 |
| V. | დაRესტანის ზოგიერთი ადგილის გადმოცემები - ა. ბარსოვი. რუს. Предания о некоторых местностях Дагестана. - Сообщил он-же. |
138-140 |
| VI. | ქართული ხალხური გადმოცემებიდან - ა. ჯავახიშვილი. რუს. Из Грузинской народной словесности. - Инспектора Горийского городского училища, кн. А. И. Джавахова. |
141-160 |
| VII. | მძინარე წყარო ხუსან-დონი - რ. სიკოევი. რუს. Спящий родник Хусаг-дон. - Учителя Заромагской школы, Ростома Сикоева. |
161-164 |
ტომი III. 1883 წელი
რედაქტირება| თავი | შინაარსი ქართულ/რუსული | გვერდი |
|---|---|---|
| ნაწ.I. | ||
| I. | შენიშვნები ოსეთზე და ოსებზე - დ. ლავროვი. რუს. Заметки об Осетии и осетинах. - Помощ. классн. стр. наставн. Тифлисской 1-й гимназии Д. Лаврова. |
1-314 |
| II. | მოკლე შენიშვნები კარსის ოლქის შესახებ - კ. სადოვსკი. რუს. Краткие заметки о Карсской области. - К. Садовского. Приложение: Карта Осетии. |
315-350 |
| ნაწ.II. | ||
| I. | ტემიჟბეკის სტანიცა და მასში ნამღერი სიმღერები - ე. პერედპოლსკი. რუს. Станица Темижбекская и песни, поющиеся в ней. - Учит. Баталпашинского городского училища Е. Передпольского. |
1-90 |
| II. | ყუბანის მხარის ტემიჟბეკის სტანიცის ყაზახური სიმღერები და თქმულებები - კ. ჟივილო. რუს. Несколько казацких песен и поверий в ст. Разшеватской, Кавказского уезда, Кубанской области. Записаны со слов казака Григория Турищева учителем Разшеватской школы К. Живило. |
91-100 |
| III. | დასახლება სალახ-სუ და თათრული ზღაპრები - ბ. ბენიამინოვი. რუს. Селение Салах-лу и татарские сказки, записанные в ней. - Учителя Салахлинского училища Б. Вениаминова. |
101-137 |
| IV. | ყარაჩაული თქმულებები - მ. ალეინიკოვი. რუს. Карачаевские сказания. - Запис. учит. Карачаевской школы М. Алейниковым. |
138-168 |
ტომი IV. 1884 წელი
რედაქტირება| თავი | შინაარსი ქართულ/რუსული | გვერდი |
|---|---|---|
| ნაწ.I. | ||
| I. | ძველი ბერძენი და რომაელი მწერალების მიერ კავკასიის მოხსენიება - კ. განა. რუს. Известия древних греческих и римских писателей о Кавказе. - Учит. Тифлисской 1-й гимназии К. Гана. |
1-248 |
| II. | ქ. ტემრუკი - ფ. არკანიკოვი. რუს. Город Темрюк. - Учит. Темрюкского городского училища Ф. Арканникова. |
249-283 |
| III. | დასახლება კოილასარი და აისორები - პ. ეივაზოვი. რუს. Некоторые сведения о селе Койласар и об Айсорах. - Учит. Койласарского училища П. Эйвазова. |
284-326 |
| IV. | დამატება. აისორული ანბანი. რუს. Приложение. Айсорская азбука. |
1-8 |
| ნაწ.II. | ||
| I. | ჩოხის აული - ლ. ბარსოვი. რუს. Аул Чох. - Составил уч. V кл. Т.-Х.-Шуринского реального училища Омар Каранаилов. Сообщил учит. того-же училища Л. Барсов. |
1-24 |
| II. | დაღესტნური გადმოცემები და ცრურწმენები - გაჯი-მაგომა-დებიროვი. რუს. Дагестанские предания и суеверия. - Сообщил оконч. курс в Т.-Х.-Шуринской прогимназии Гаджи-Магома-Дебиров. |
25-33 |
| III. | ქ. ერევნის აღება - კ. შულგინი. რუს. Взятие г. Эривани. (По рассказам старожилов) - Учит. Эриванской учит, семинарии К. Шульгина. |
34-39 |
| IV. | რამდენიმე შტრიხი აფხაზეთის ცხოვრებიდან. ქალთა მდგომარეობა აფხაზეთში - კ. მაჭავარიანი. რუს. Некоторые черты из жизни Абхазцев. Положение женщины в Абхазии. - Смотрителя Сухумской горской школы К. Мачавариани. |
40-76 |
| V. | ყუბანის ოლქის, ეისკის მაზრის, ნოვომინსკის მცირერუსული სიმღერები - პ. კირილოვი. რუს. Малороссийские песни в ст. Новоминской, Ейского уезда, Кубанской области. - Записал учит. Новоминского Александровского училища Петр Кириллов. |
77-128 |
| VI. | შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანის შესახებ - ნ. გულაკა. რუს. О Барсовой Коже Руставели. Две речи, произнесенные в Тифлисском „Кружке" 13 и 20 марта 1884 г. - Сверх-штатного учит. Тифлисской 1-й гимназии Н. Гулака. |
129-187 |
ტომი V. 1886 წელი
რედაქტირება| თავი | შინაარსი ქართულ/რუსული | გვერდი |
|---|---|---|
| ნაწ.I. | ||
| I. | ყარსის რაიონის, არტაანის ოქის, ფოცხოვის მონაკვეთი - კ. სადოვსკი. რუს. Посховский участок, Ардаганского округа, Карсской области. - К. Садовского. |
1-65 |
| II. | ბაქოს გუბერნიის, ჯევაჯის მაზრის დასახლება სალიანი - ნ. კალაშოვა. რუს. Местечко Сальяны (Сальян), Джевадского уезда, Бакинской губернии. - Н. Калашева. |
66-171 |
| III. | თარკის მხარის, ვლადიკავკაზის ოლქის სტანიცა სლეპცოვსკაია - პ. სემიონოვა. რუს. Станица Слепцовская, Владикавказского округа, Терской области. - П. Семенова. |
172-208 |
| IV. | ყუბანი ოლქის მენონიტების კოლონია, ვოლდერმფირსტი და ალექსანდერფელდი - ა. თვალჭრელიძე. რუს. Колонии менонитов, Вольдемфирст и Александерфельд, Кубанской области. - А. Твалчрелидзе. |
209-274 |
| ნაწ.II. | ||
| I. | ნთიელი მუსულმანების ცხოვრებიდან - ა. ლილოვა. რუს. Очерки из быта горских мусульман. - А. И. Лилова. |
1-36 |
| II. | რამდენიმე სიტყვა კაზაკთა ცხოვრებიდან - ე. პერედპოლსკი. რუს. Несколько слов об общине среди казаков. - Е. Передпольского. |
37-82 |
| III. | ორი სომხური ზღაპარი და სამი სიმღერა ჩაწერილი, ერევნის გუბერნიის, ერევნის მაზრაში - კ. შულგინი. რუს. Два армянские сказки и три песни, записанные в Эриванском уезде, Эриванской губ. - Сообщ. К. И. Шульгин. |
83-88 |
| IV. | ორი სვანური ზღაპარი - ი. პეტროვი. რუს. Две Сванетские сказки. - Сообщ. И. Петров. |
89-96 |
| V. | მეგრული ზღაპარი ცალთვალა დევზე.მეგრული თქმულება ოჩოკოჩის შესახებ - ი. პეტროვი რუს. Мингрельское сказание об одноглазе. Сказание о диких людях „очокочи". - Сообщ. он же. |
97-102 |
| VI. | ჩერქეზული თქმულება ნკიაზ ომარიზე - კ. მაჭავარიანი. რუს. Черкесский рассказ о князе Омаре. - Сообщ. К. Мачавариани. |
103-112 |
| VII. | ყაბარდული სიმღერა ნარტე ადერმინკანეზე - ს. სტრელიცკი. რუს. Кабардинская песня о нарте Адемиркане. - Сообщ. С. И. Стрелецкий. |
113-118 |
| VIII. | ტარკისსა და ყუბანის ოლქების ბავშვთა თამაშობები - ე. პაკროვსკი. რუს. Детские игры и забавы в некоторых станицах Кубанской и Терской областей. - Записаны учителями станичных и городских училищ, по приглашению Окружного Начальства и по инициативы Е. А. Покровского. |
119-208 |
| IX. | თბილისის გუბერნიის, ქალაქ ახალციხის ადგილობრივი თამაშობები - ი. სტეპანოვი. რუს. Некоторые туземные игры в гор. Ахалцихе, Тифлисской губернии. - Сообщ. И. Степанов. |
209-229 |
| X. | საქართველოში შემორჩენილი თამაშობები - ზ. გულისოვი რუს. Об игрушках, играх и разных детских забавах, встречающихся в Грузии. - Описал 3. Гулисов. |
230-262 |
სქოლიო
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- ითონიშვილი ვ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 262.