ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი
ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი (ინგლ. SuperNova Remnant, SNR) — გაზისა და მტვრის წარმონაქმნი, ვარსკვლავის კატასტროფული აფეთქებისა და მისი ზეახალ ვარსკვლავად გადაქცევის შედეგი. აფეთქების დროს ზეახალი ვარსკვლავის ქერქი ყველა მიმართულებით იფანტება, წარმოქმნის რა უზარმაზარი სიჩქარით მზარდ დამრტყმელ ტალღას, რაც ქმნის კიდეც "ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენს".
არსებობს ზეახალი ვარსკვლავის წარმოქმნის ორი გზა:
- მასიური ვარსკვლავი, ამოწურა რა საკუთარი საწვავი, წყვეტს თერმობირთვულ რეაქციებს, რაც იწვევს ვარსკვლავის კოლაფსს საკუთარი გრავიტაციის ძალის ზეგავლენით და მის გადაქცევას ნეიტრონულ ვარსკვლავად ან შავ ხვრელად;
- თეთრი ჯუჯა თანამდევი ვარსკვლავის ნივთიერების დაგროვებით (აკრეციის მოვლენა) კრიტიკულ მასას აღწევს და თერმობირთვული აფეთქებით ზეახალ ვარსკვლავად იქცევა.
ორივე შემთხვევაში ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქება გარშემო სივრცეში გამოტყორცნის მთელ ან თითქმის მთელ ვარსკვლავური ნივთიერებას სინათლის სიჩქარის დაახ. 10% სიჩქარით, რაც დაახლოებით 30 000 კმ/წამშია. გამოფრქვეული ნივთიერების შეხება ვარსკვლავთშორის გაზებთან წარმოქმნის დარტყმით ტალღას, რომელიც გაზს აალებულ პლაზმად აქცევს, ახურებს რა მას 10 მილიონ კელვინამდე.
შესაძლოა ყველაზე ლამაზი და კარგად გამოკვლეული ახალგაზრდა ნარჩენი იყო 1987 წელს წარმოქმნილი ზეახალი ვარსკვლავი SN 1987A-სგან მაგელანის დიდ ნისლეულში. სხვა კარგად ცნობილი ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენები იყო კიბორჩხალსახის ნისლეული, წარმოქმნილი შედარებით ბოლოდროინდელი აფეთქებით (1054 წელს); ასევე ზეახალი ვარსკვლავი ტიხოს ნარჩენი (SN 1572), სახელი ტიხო ბრაჰესგან დაერქვა, რომელიც აკვირდებოდა და დააფიქსირა მისი პირველდაწყებითი სიკაშკაშე აფეთქებიდან მცირე ხანში 1572 წელს; და ზეახალი კეპლერის ნარჩენი (SN 1604) - იოჰან კეპლერის სახელზე.
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- Остатки вспышек сверхновых звёзд. Т. А. Лозинская, Государственный астрономический институт им. Штернберга, МГУ.
- Остатки сверхновых (Аннотированный обзор). С. Б. Попов, Отдел релятивистской астрофизики, ГАИШ, МГУ.
- (ინგლისური) A Catalogue of Galactic Supernova Remnants. D. A. Green, Astrophysics Group, Cavendish Laboratory, University of Cambridge.
- (ინგლისური) Introduction to Supernova Remnants. SAO, Smithsonian Institution, Goddard Space Flight Center, NASA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-03-11. ციტირების თარიღი: 2006-08-28.
- (ინგლისური) NASA’s Imagine: Supernova Remnants. Goddard Space Flight Center, NASA.
- (ინგლისური) Astronomy Knowledge Base: supernova remnant. School of Information Technology and Engineering, University of Ottawa. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-07-05. ციტირების თარიღი: 2006-08-28.
- (ინგლისური) Afterlife of a Supernova. Jeff Barbour, 08 Jun 2005, Universe Today.
- (ინგლისური) 2MASS Atlas Image Gallery: Supernova Remnants. The Two Micron All Sky Survey at IPAC, California Institute of Technology.