დურძუკები

დურძუკები, ძურძუკები, ურძუკები, დროზკიტები — თანამედროვე ვაინახთა წინაპრების საერთო სახელწოდება შუა საუკუნეების წყაროთა (ქართული, არაბული და სხვ.) მიხედვით. ეტიმოლოგია უცნობია (არსებობს რამდენიმე მოსაზრება).

დურძუკები და მათი ქვეყანა — დურძუკეთი (ძურძუკეთი) — ქართულ წყაროებში პირველად ლეონტი მროველთან („ცხოვრება ქართველთა მეფეთა“) ჩნდებიან. ს. ერემიანის მოსაზრებით, „დურც(კ)ის“ სახელით ამ ტომს VII საუკუნის სომხური გეოგრაფიაც („აშხარჰაცუიცი“) იხსენიებს (ამ მოსაზრებას არ იზიარებენ რ. ხარაძე, ა. რობაქიძე და სხვ.). არაბული წყაროებიდან დურძუკებს იცნობენ იბნ ალ-ფაქიჰი (IX-X სს.) და ალ-ბალაზური (IX ს.). დურძუკები ძირითადად ცენტრალური კავკასიონის ქედის ჩრდილოეთ კალთებზე სახლობდნენ. ისტორიულად დურძუკები მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებულნი საქართველოსთან.

ლეონტის მიხედვით დურძუკების ეპონიმია კავკასოსის შვილი დურძუკ, რომელიც დამკვიდრდა კავკასიის მთის ნაპრალში და ამ ქვეყანას უწოდა თავისი სახელი — დურძუკეთი. ქართლის პირველ მეფე ფარნავაზს დურძუკი ქალი ჰყოლია ცოლად. როდესაც ფარნავაზის შვილსა და მემკვიდრეს საურმაგს ქართლის ერისთავები აუჯანყდნენ, იგი დურძუკებთან გაიქცა და სამეფო ტახტი მათი დახმარებით დაიბრუნა. მირვანის მეფობაში (ძვ. წ. II ს.) დურძუკებმა ჭარელებთან ერთად ააოხრეს კახეთი და ბაზალეთი. მირვანმა საპასუხო ლაშქრობით დაამარცხა და დაიმორჩილა დურძუკები. ლეონტის ცნობით, აზორკისა და არმაზელის მეფობაში დურძუკები ლეკების მხარეს იბრძოდნენ ქართველების წინააღმდეგ.

თამარის მეფობაში, დაახლოებით 1212 წელს, როდესაც მთიელი ტომები — ფხოველები და დიდოელები — აჯანყდნენ, დურძუკები სამეფო ხელისუფლების მხარეს დადგნენ. „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“ მოგვითხრობს, რომ თამარის მიერ აჯანყების ჩასახშობად გაგზავნილ ივანე ათაბაგს დურძუკთა მეფეები ძღვენითა და ლაშქრით ეახლნენ. ჟამთააღმწერლის მიხედვით, საქართველოს სამეფოს ჯარში იბრძოდნენ დურძუკები ასევე ხვარაზმელების შემოსევის დროს.

ძურძუკეთის აღწერა მოცემულია ვახუშტი ბატონიშვილის (XVIII ს.) ნაშრომში: „ქისტეთს ზეით, არს ძურძუკი, შენობიანი, დაბნებიანი, კოშკოვანნი ორნივე. ამ წყობათა მზღვრის: აღმოსავლით კავკასი, ქისტ-ძურძუკსა და ღლიღუს შორისი; სამჴრით კავკასი, ფშავ-ჴევსურსა და ძურძუკს შორისი; დასავლით კავკასი, ქისტ-ძურძუკსა და ჴევს შორისი; ჩდილოთ მთა ჩერქეზსა და ქისტეთს შორისი. და გარდავლენან გზანი ქისტ-ძურძუკიდამ ამ კავკასებთა ზედა ჴევს ფშავ-ჴევსურეთს, ღლიღუეთს და ჩერქეზთა შინა“.

ლიტერატურა

• ანჩაბაძე ზ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012. — გვ. ?.
• ნადირაძე ქ., ოთხმეზური გ., ქიქოძე თ., კავკასია ქართულ წყაროებში : ენციკლოპედიური ლექსიკონი / რედ. ქ. ნადირაძე, თბ.: ფავორიტი, 2012. — გვ. 75–76, ISBN 9789941039461.
• Гамрекели В. Н., Двалы и Двалетия в I-XV вв. н. э., Тб., 1961.
• Шавхелишвили А. И., Из истории взаимоотношений между грузинским и чечено-ингушским народами (С древнейших времён до ХV века), Грозный, 1963.
• Волкова Н. Г. Этнонимы и племенные названия Северного Кавказа / Ответ. ред. Л. И. Лавров. — АН СССР. Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М.: Наука (ГРВЛ), 1973.