გრავიურა
გრავიურა (ფრანგ. gravure) — გრაფიკის სახე, რომელიც მოიცავს მყარი მასალის ფირფიტის გრაფიკული დამუშავების მრავალრიცხოვან ხერხს და ამ ფირფიტაზე შესრულებული ნახატის ანაბეჭდის მიღებას ქაღალდზე ან მსგავს მასალაზე. ამ მეთოდით მიღებულ გამოსახულებასაც გრავიურა ეწოდება. გრავიურას წიგნებისა და ალბომების გასაფორმებლად, ესტამპის, ლუბოკის, ექსლიბრისის შესაქმნელად. მისი მხატვრული დამუშავებისთვის იყენებენ კონტურული ხაზს, შტრიხს, ლაქას, ტონს და ზოგჯერ ფერს. გრავიურა იძლევა ტირაჟირების — დიდი რაოდენობით ერთნაირი ხარისხის ანაბეჭდის მიღების შესაძლებლობას.
გრავიურის ტიპები რედაქტირება
- ამობურცული გრავიურა — ამ ტიპის გრავიურის შექმნისას ნახატისგან თავისუფალი ფირფიტის ნაწილი 2-5 მმ ღრმავდება. ნახატი რელიეფური ხდება, საღებავით იფარება და მისი ანაბეჭდი ქაღალდზე გადააქვთ. ამობურცულ გრავიურას მიეკუთვნება გრავიურა ხეზე (ქსილოგრაფია) და ლინოლეუმზე (ლინოგრავიურა), ასევე რელიეფური გრავიურა ლითონზე.
- ჩაღრმავებული გრავიურა — ნახატს ლითონის ფირფიტაზე აღრმავებენ მექანიკური ან ქიმიური საშუალებებით (მჟავით ამოჭმა). ჩაღრმავებულ ადგილებში ტამპონით შეაქვთ საღებავი, შემდეგ ფირფიტას დასველებულ ქაღალდს ადებენ და საბეჭდი დაზგის ლილვებს შორის ატარებენ. არსებობს კვეთილი გრავიურა (ლითონის ზედაპირზე შტრიხებით იკვეთება ხაზები), ოფორტი (მჟავაგამძლე ლაქით დაფარულ ზედაპირზე საგრავიურო ნემსით ნახატის ამოკაწვრა) და გრავიურა მშრალი ნემსით (ნახატის სუფთა ფირფიტაზე ამოკაწვრა).
გრავიურას მიაკუთვნებენ ხშირად ლითოგრაფიასაც, თუმცა მისი შექმნა არ არის დაკავშირებული გრავირების პროცესთან.
ისტორია რედაქტირება
გრავიურის წარმოშობა დაკავშირებულია ჩუქურთმების ჭრის, საიუველირო საქმის და იარაღის მოვარაყების განვითარებასთან. ანაბეჭდის მისაღებად ქაღალდი პირველად ჩინეთში გამოიყენეს: აქ გრავიურები ცნობილია VI–VII საუკუნეებიდან, პირველი დათარიღებული გრავიურა კი 868 წელს განეკუთვნება. ქაღალდზე ანაბეჭდი გრავიურა ევროპაში შუა საუკუნეებში გავრცელდა და განსაკუთრებით პოპულარული რენესანსის ეპოქაში გახდა. გრავირების ხელოვნება განსაკუთრებით სრულყო გერმანელმა ალბრეხტ დიურერმა.
გრავიურა საქართველოში რედაქტირება
საქართველოში გრავიურას და, კერძოდ, ქსილოგრაფიას საფუძველი ჩაუყარა გრიგოლ ტატიშვილმა XIX საუკუნის II ნახევარში. მის მიერ დაარსებულ საგრავიურო სახელოსნოში ბეჭდავდნენ დასურათებულ წიგნებს. შემდგომ პერიოდში ქსილოგრაფიაში მუშაობდნენ ვლადიმერ ქუთათელაძე, ვლადიმერ გრიგოლია, დავით გაბაშვილი და სხვ., ოფორტის ტექნიკის გამოყენებით ნამუშევრები შექმნეს დავით ქუთათელაძემ, ვლადიმერ კეშელავამ, ა. ნაცვლიშვილმა, ლორეტა შენგელია-აბაშიძემ , ნანა ცინცაძემ, ლალი ზამბახიძემ, ც. ტერელაძემ, ნანა ჭურღულიამ და სხვ. ესტამპის განვითარებაში მნიშვნელოვანი ღვაწლი მიუძღვით დინარა ნოდიას, რევაზ თარხან-მოურავს. 50–60-იანი წლებისათვის განსაკუთრებით გაიზარდა ინტერესი ლინოგრავიურისადმი (დინარა ნოდია, რევაზ თარხან-მოურავი, თეიმურაზ ყუბანეიშვილი, ზაურ დეისაძე, ჯემალ ლოლუა, გ. ა. ქუთათელაძე, ოთარ ჯიშკარიანი და სხვ.). განვითარდა ასევე სერიგრაფია (ნინო ფერაძე, ია გიგოშვილი, ლორეტა შენგელია-აბაშიძე და სხვ.).
ლიტერატურა რედაქტირება
- ჩხარტიშვილი, ა, ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012.
- გორდეზიანი, ბ. ქართული საბჭოთა გრაფიკა. — თბ.: ხელოვნება, 1952 (საქპოლიგრაფსამმართვ. ბ.ს. კომბ-ტი).
- ურუშაძე მ., პირველი ქართველი გრავიორი გრიგოლ ტატიშვილი, თბ., 1953.