ამონ გეთი
ამონ ლეოპოლდ გეთი (გერმ. Amon Leopold Göth) (დ. 12 ნოემბერი, 1908, ვენა — გ. 13 სექტემბერი, 1946, კრაკოვი) — საკონცენტრაციო ბანაკ პლაჟოვის კომენდანტი.
ბიოგრაფია
რედაქტირება1932 წელს ამონ გეთი „ნსდაპ“-ის წევრი გახდა (№ 510764). მას შემდეგ რაც მასზე ავსტრიაში ტერაქტის მოწყობის გამო ძებნა გამოცხადდა მან გერმანიას შეაფარა თავი, სადაც მან მალე გაითქვა სახელი თავის სისასტიკით და ფანატიზმით. იგი „სს“-ის ერთ-ერთი სამინუშო ოფიცერი გახდა.
წლების განმავლობაში იგი მსახურობდა სხვადასხვა საკონცენტრაციო ბანაკებში: ბელზეცში, სობიბორში და ტრებლინკაში. 1942 წლის ბოლოს მას დაევალა კრაკოვის გეტოს ლიკვიდაცია, ხოლო 1943 წლის თებერვალში მან პლაჟოვის საკონცენრტაციო ბანაკის მეთაურობა ჩაიბარა.
192 სმ სიმაღლისა და 120 კგ წონის გეთი ბანაკის პატიმრების წინააღმდეგ გაუგონარ სადისტურ მეთოდებს იყენებდა: დილით სნაიპერის შაშხანით აივნიდან კლავდა ან თავის დოგებს როლფს და რალფს აგლეჯინებდა პატიმრებს. ამის გამო მას მეტსახელად „პლაჟოვის ყასაბი“ შეარქვეს. მას 500-ზე მეტი კაცი ჰყავს საკუთარი ხელით მოკლული. მისი ბრძანებით ყველა მის მიერ მოკლულის ნათესავსაც სიკვდილით სჯიდნენ იმ უბრალო მიზეზის გამო რომ გეთს არ სურდა თავის ბანაკში „უკმაყოფილო ხალხი“ ჰყოლოდა.
ამონ გეთი არა მარტო პატიმრებს არამედ თავის „სს“-ელ ხელქვეითებსაც მკაცრად ეპყრობოდა. სულ მცირე შეცდომის გამოც კი მათ „სს“-ისა და პოლიციის ტრიბუნალს გადასცემდა ხოლმე. გარდა ამისა იგი ღიად ეწეოდა შავ ბიზნესს, რის გამოც ხშირად მის წინააღმდეგ „სს“-ში საჩივრები შედიოდა სახელმწიფო საკუთრების მითვისების ნიადაგზე (ნაციონალ-სოციალისტური კანონმდებლობით კონცბანაკების პატიმართა საკუთრება სახელმწიფოს გადაეცემოდა). გეთის საქმეს „სს“-ის იურისტი კონრად მორგენი იძიებდა, რომლის პროტოკოლებიც შემდგომში ნიურნბერგის ტრიბუნალზე გამოიყენეს. 1944 წლის 13 სექტემბერს „სს“-მა გეთის დააპატიმრა. მსგავსი ბრალდების ნიადაგზე დააკავეს ჰერმან ფლორშტედტი (მაიდანეკის კომენდანტი) და კარლ ოტო კოხი (ბუხენვალდის კომენდანტი), რომლებიც სიკვდილით დასაჯეს.
სანამ გეთის წინააღმდეგ სასამართლო პროცესი დაიწყებოდა, მანამ მეორე მსოფლიო ომიც დამთავრდა. 1945 წლის ზაფხულში გეთი იმალებოდა გერმანელ ტყვეთა ბანაკში ყოფილი საკონცენტრაციო ბანაკ დახაუს ტერიტორიაზე. მიუხედავად იმისა რომ ის უბრალო გერმანელი ჯარისჯაცის ფორმით და სახელით იმალებოდა ამერიკელებმა ის მაინც ამოიცნეს და აუშვიცის ბანაკის ყოფილ კომენდანტთან, რუდოსლფ ჰიოსთან ერთად 1945 წლის 30 ივლისს პოლონელებს გადასცეს.
სასამართლო პროცესი, განაჩენი და სიკვდილით დასჯა
რედაქტირებასასამართლო პროცესი გეთის წინააღმდეგ მიმდინარეობდა კრაკოვში 1945 წლის 27 აგვისტოდან 5 სექტემბრამდე. სასამართლოს თავმჯდომარე იყო დოქტორი ალფრედ აიმერი.
გეთს ბრალი ედებოდა პლაჟოვის ბანაკში 8000-ზე მეტი ადამიანის მკვლელობის პასუხისგებაში, კრაკოვის გეტოს ლიკვიდაციის დროს 2000-ზე მეტი ადამიანის მკვლელობის თანამონაწილეობაში და ასობით ადამიანის მკვლელობაში ტამოვის და ჟებნიეს გეტოების ლიკვიდაციის დროს. როცა მთავარი მომჩივანი იან ზენი ცოცხლად გადარჩენილ მოწმეთა სიას კითხულობდა გეთმა წამოიძახა: „რაო? ამდენი ებრაელი? და ჩვენ მუდამ გვეუბნებოდნენ რომ არც ერთი კუდი არ დარჩებოდა.“ (გერმ.: Was? So viele Juden? Und uns hat man immer gesagt, da wird kein Schwanz übrigbleiben“).
სასამართლომ გეთს სიკვდილით დასჯა მიუსაჯა და 1946 წლის 13 სექტემბერს იგი ჩამოახრჩეს.
სხვადასხვა
რედაქტირებასტივენ სპილბერგის ჰოლოკოსტის დრამაში „შინდლერის სია“ გეთის როლს რალფ ფაინსი თამაშობს.
2002 წელს მათიას კესლერმა გამოაქვეყნა წიგნი სათაურით „მამაჩემი მაინც უნდა მიყვარდეს, თუ?“ (გერმ.:Ich muss doch meinen Vater lieben, oder?), რომელსაც საფუძვლად დაედო ავტორის ორდღიანი ინტერვიუ ამონ გეთის ქალიშვილთან, მონიკა გეთთან.
გეთის საქმეზე მოწმეთა ჩვენებები ინახება გერმანიის „ნაციონალ-სოციალისტურ დანაშაულთა გამოძიების მხარეთა იუსტიციის მართვის ცენტრში“.
ლიტერატურა
რედაქტირება- Matthias Kessler: Ich muss doch meinen Vater lieben, oder?, Eichborn, Frankfurt am Main, 2002, ISBN 3-8218-3914-7. (გერმ.)
- Mietek Pemper, Viktoria Hertling, Marie E. Müller: Der rettende Weg. Schindlers Liste - Die wahre Geschichte. Hoffmann und Campe, 2005. ISBN 3-455-09493-7 (გერმ.)
- Centralna Żydowska Komisja Historyczna: Proces ludobójcy Amonda Leopolda Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. 1947 (პოლონ.)