ბარდეიოვის წმინდა ეგიდიას ბაზილიკა
ბარდეიოვის წმინდა ეგიდიას ბაზილიკა (სლოვაკ. Bazilika svätého Egídia) — კათოლიკური სამრევლო ეკლესია ნაგებია უპირატესად ნეო-გოთიკურ სტილში. ეკლესია დაარსდა მე-13 საუკუნის დასაწყისში და მდებარეობს სლოვაკეთის პრეშოვის რეგიონის ქალაქ ბარდეიოვში. 1970 წლიდან შეტანილია სლოვაკეთის ეროვნული კულტურის ძეგლთა ნუსხაში. 2000 წლის 23 ნოემბერს პაპმა იოანე პავლე II-მ ტაძარს მცირე ბაზილიკის წოდება მიანიჭა. იმავე წლის 2 დეკემბერს სანტ-ეგიდიოს ბაზილიკა, როგორც ბარდეიოვის ისტორიული ცენტრის ნაწილი, გახდა იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი.
| ბარდეიოვის წმინდა ეგიდიას ბაზილიკა | |
b.jpg)
| |
  | |
ძირითადი ინფორმაცია
| |
|---|---|
| გეოგრაფიული კოორდინატები | 49°17′36″ ჩ. გ. 21°16′33″ ა. გ. / 49.29333° ჩ. გ. 21.27583° ა. გ. |
| რელიგიური კუთვნილება | კათოლიციზმი |
| პროვინცია | პრეშოვის რეგიონი |
| ადგილმდებარეობა | ბარდეიოვი |
| კურთხევის წელი | 1247 წელი |
| სასულიერო სტატუსი | სამრევლო ეკლესია,მცირე ბაზილიკა |
| საიტი | https://rkfubardejov.sk/bazilika-sv-egidia/ |
ხუროთმოძღვრების აღწერა
| |
| ხუროთმოძღვრული ტიპი | ბაზილიკა |
| ხუროთმოძღვრული სტილი | ნეო-გოთიკა,რენესანსი |
| თარიღდება | XIII საუკუნე |
ისტორია
რედაქტირებაწმინდა ეგიდიას სამონასტრო ეკლესია დააარსეს ცისტერციანის ორდენის ბერებმა XII — XIII საუკუნეების მიჯნაზე ბარდეიოვში მონასტრის მშენებლობის დროს. სხვა წყაროების მიხედვით, ბარდეიოვში ცისტერციელთა მონასტერი დაარსდა XIII საუკუნის დასაწყისში უნგრეთის მეფის ანდრას II-ის (1205-1235 წწ.) ინიციატივით. ამავდროულად, არც წელი და არც ზუსტი ადგილი არ არის ცნობილი ამ მონასტრის აგების შესახებ, მაგრამ მის არსებობას ნაწილობრივ ადასტურებს ბარდეიოვის ადგილობრივი ტოპონიმები, როგორიცაა „სამონასტრო ნაკადული“ (სლოვაკ. Mníchovský potok), „მონასტრის მდელოები“ (სლოვაკ. Kláštorné lúky) და ქალაქის ნაწილი „სამოთხის მიღმა“ (სლოვაკ. Kláštorné lúky). სლოვაკ. Za rajom) [1][2]
აქედან გამომდინარე, ბაზილიკა არის მეორე უძველესი ეკლესია კოშიცეს არქიეპარქიაში. წმინდა ეგიდიას ეკლესიის არსებობის პირველი წერილობითი მტკიცებულება თარიღდება 1247 წლით, როდესაც უნგრეთის მეფე ბელა IV-მ თავის წესდებაში, რომელიც ბარდეიოვის ცისტერციანის მონასტრის მიწათმფლობელობას ანიჭებდა პრეშოვიდან გერმანელ ჩამოსახლებულებს, ახსენა ეკლესია, როგორც ამ მონასტრის შემადგენლობაში შესული. (წერილში საუბარი იყო „fratres de Copryvnicza Cisterciensis ordinis apud Ecclesiam Sancti Egidii de Bardfa“ — ცისტერციელთა ორდენის ძმებზე კოპრივნიცადან ბარდეიოვის წმინდა ეგიდიუსის ეკლესიაში). ამ დოკუმენტში ბარდეიოვის მონასტრის ტერიტორიას და მის სამფლობელოებს „Terra Bardfa“ ეწოდება. ცნობილია, რომ 1269 წელს ბარდეიოვაში აღარ იყვნენ ცისტერციელი ბერები პოლიტიკური მიზეზების გამო და არ არსებობს დოკუმენტური მტკიცებულება მათი მონასტრისა და ეკლესიის შემდგომი ბედის შესახებ. „Terra Bardfa“ გადაკეთდა სოფელ ბარდეიოვად.[2][3][4]
დღევანდელი ბაზილიკური ტიპის ეკლესიის მშენებლობა, სავარაუდოდ,დაიწყო მე-14 საუკუნეში. მე-14 საუკუნის დასაწყისში უნგრეთის მეფე შარობერმა (1312—1342) სოფელი ბარდეიოვი, რომელიც იმ დროისთვის უკვე საკმაოდ დიდი იყო, მის ახლო რაინდ ლაურენტიუსს („Laurentius Filius Laurentii“) მემკვიდრეობით მფლობელობაში გადასცა. 1320 წელს მეფე შარობერმა თავისი წესდებით გაათავისუფლა გერმანელი დევნილები სილეზიიდან გადასახადებისგან და მიანიჭა მათ სხვა პრივილეგიები. ამ დოკუმენტში, სხვა საკითხებთან ერთად, აღნიშნულია, რომ ბარდეიოვის თემს („Civitas Bardpha“) ჰყავდა ჩინოვნიკი და მრევლს — მღვდელი, რომელისთვისაც მოსახლეობა ვალდებული იყო გადაეხადა ხარკის სახით, ასევე ჰქონდათ საკუთარი ეკლესია. მკვლევარები მიიჩნევენ, რომ წესდება კონკრეტულად წმინდა ეგიდიას ეკლესიას ეხება. გარდა ამისა, ეს ყველაფერი მიუთითებს ადგილობრივი მრევლის არსებობაზე. უნგრეთის მომდევნო მეფემ, ლაიოშ I დიდმა, 1352 წელს, თავისი წესდებით, ბარდეიოვს მიანიჭა უფლება ჩაეტარებინა რვადღიანი საქალაქო ბაზრობა, დაწყებული ყოველი წლის 1 სექტემბრიდან — წმინდა ეგიდიოს, მფარველი წმინდანის თაყვანისცემის დღეს. მკვლევარები ასევე უკავშირებენ ბარდეიოვს 1376 წელს მეფე ლაჯოს I-ის მიერ თავისუფალი სამეფო ქალაქის სტატუსისა და პრივილეგიების მინიჭებას მასში კათოლიკური მრევლისა და სამრევლო ეკლესიის არსებობას.[1][2][3][5]
ბაზილიკამ თავისი თანამედროვე სახის მიღება მე-15 საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო მეფე მათიას ჰუნიადის დროს. ტაძრის მშენებლობა მთლიანად დასრულდა 1464 წელს. ვინაიდან მშენებლობის დროს ტაძრის წონასწორობა დაირღვა, ეკლესიის კამარა მალევე ჩამოინგრა, რის შემდეგაც ჩატარდა ახალი რეკონსტრუქცია, რომლის დროსაც შუა ნავი ააგეს. 1482-1486 წლებში ბარდეიოვის ოსტატმა ურბანმა დაამატა ღვთისმშობლის სამლოცველო, მთავარი შესასვლელის ზემოთ და წმინდა ანდრიას სამლოცველო ტაძრის სამხრეთ მხარეს. ღვთისმშობლის სამლოცველო 1483 წელს აშენდა ბარდეიოველი ვაჭრის, პიტერ მაგერის ქვრივის, ვერონიკას ფინანსური დახმარებით, რომელმაც ტაძარს 3000 ფლორი შესწირა, რის გამოც მას ზოგჯერ ვერონიკა მაგერის სამლოცველოსაც უწოდებენ. 1486-1487 წლებში ანსბახელმა ოსტატმა, იან სტემასეკმა, ააგო ტაძრის კოშკის ზედა სართულები და ქვით მოპირკეთა. კოშკის პირამიდული სახურავის მშენებლობა დასრულდა 10 წლის შემდეგ, რომელიც დაგვირგვინდა ოქროს სფეროთი და ჯვრით.[3][4]
1525 წელს ბარდეიოვი შეუერთდა რეფორმას. 1527 სწელს ადგილობრივი კათოლიკე სამრევლო მღვდელი კრისტოფი თანამდებობიდან გაათავისუფლეს და გააძევეს ქალაქიდან (ისევე როგორც ავგუსტინეს ორდენის ბერები გააძევეს ბარდეიოვიდან) და მას შემდეგ წმინდა ეგიდიოს ეკლესია ემსახურებოდა სულიერ საჭიროებებს ქალაქში მცხოვრებ, ძირითადად გერმანელ, მოსახლეობას, რომლებიც იყვნენ რეფორმების იდეების მთავარი გამტარებელნი. 1557 წელს ბარდეიოვში ჩატარდა აღმოსავლეთ სლოვაკეთის ხუთი ქალაქის საეკლესიო კონგრესი, რომლის მიზანი იყო „ეკლესიის ტრადიციული ცრურწმენების აღმოფხვრა“, რომელიც მოიცავდა, ნაწილობრივ, წყლის კურთხევის რიტუალს. კრიპტო-კალვინიზმის მხარდამჭერები ცდილობდნენ ტაძარისთვის ჩამოერთმიათ მისი ბრწყინვალე ინტერიერის დეკორაცია (საკურთხევლი, სურათები და ქანდაკებები), რაც აღკვეთილი იქნა მხოლოდ პესტანტების, კერძოდ, ლუთერანული ჰუმანისტის და რეფორმატორის ლეონარდ სტოცკელისა და ბარდეიოვის საკრებულოს წევრების ძალისხმევით. ტაძრის ინტერიერი შემონახული იყო, მაგრამ ზომიერ ბარდეიოვის ეკლესიას რადიკალურ პროტესტანტულ გარემოში დაერქვა „ერეტიკოსის“ და „კერპების დამცველის“ სახელი. ტაძარი ხელახლა იქნა კათოლიცირებული 1671 წელს.
თანამედროვეობაში ტაძარს რამდენჯერმე ჩაუტარდა აღდგენითი სამუშაოები. 1517 და 1519 წლებში შეკეთდა სარდაფი და აღადგინეს საყრდენი სვეტები, ხოლო 1550-1551 წლებში არადგინეს კოშკი. იმავე საუკუნეში იტალიელმა ოსტატებმა, ძმებმა ლუდოვიკო და ბერნარდო პელოებმა, ლუგანოდან გააერთიანეს სამხრეთ ეკლესიის სამლოცველოების სახურავები და შექმნეს ეკლესიის რენესანსის სამხრეთ ვესტიბული. 1651-1655 წლებში ძველი გოთური საკურთხეველი შეიცვალა ახალი ადრეული ბაროკოს საკურთხეველი. ასევე 1655 წელს ტაძრის გოთიკური კარები შეიცვალა ბაროკოს კარებით. 1640 წელს ტაძარი ძლიერ დაზიანდა ხანძრის შედეგად, რის შედეგადაც ტაძრის კოშკის ბალანსი დაირღვა. აქედან გამომდინარე 1669 წელს ტაძრის სამხრეთის მოპირდაპირე მხარეს ააგეს სამრეკლო, სადაც გადაიტანეს კოშკის ზარები. თუმცა ამან ვერ გადაარჩინა კოშკი — 1725 წლის 29 იანვარს მომხდარი მიწისძვრისა და მას შემდეგ ძლიერი ქარიშხლის შედეგად ის საბოლოოდ ჩამოინგრა. ტაძარი კოშკის გარეშე დარჩა XIX საუკუნის ბოლო მესამემდე.[3][5][4]
ფერენც რაკოჩის აჯანყების დროს 1705 წელს ბარდეიოვი აჯანყებულებმა დაიკავეს და წმინდა ეგიდიოს სამრევლო ეკლესია კვლავ პროტესტანტული გახდა. ასე გაგრძელდა 1710 წლამდე, სანამ ქალაქი დაიკავეს იმპერიულმა ჯარებმა და ტაძარი კვლავ კათოლიცირებულ იქნა.[3]
1878 წლის 22 აპრილს ქალაქში გაჩენილმა ძლიერმა ხანძარმა დაანგრია ეკლესიის სახურავი და დააზიანა მისი თაღები, მაგრამ ეკლესიის ინტერიერი არ დაზიანებულა. 1879-1899 წლებში ტაძარს რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა ნეო-გოთურ სტილში უნგრელი არქიტექტორის იმრე სტეინდლის დიზაინით და არქიტექტორ ფრიგიეს შულეკის მეთვალყურეობით. რეკონსტრუქციისას ტაძრის კოშკი ხელახლა ააგეს, XVII საუკუნის სამრეკლო და სამხრეთ მხარეს მოხსნეს გალავანი, აღადგინეს სამლოცველოებისა და მთავარი ნავის სახურავი. წმინდა ეგიდიოს ეკლესიის უკან გააშენეს პარკი. შემდეგ ჯერზე ტაძრის სარემონტო სამუშაოების დროს 1963-1964 წლებში გადახურეს სახურავი. XX საუკუნის 90-იან წლებში ჩატარდა სამუშაოები ტაძრისა და კოშკის გარე ქვის მოპირკეთების აღდგენის მიზნით.[4][3]
1970 წელს ტაძარი შეიტანეს სლოვაკეთის ეროვნული კულტურული ძეგლების სიაში.[6] რომის პაპმა იოანე პავლე II-მ, დააკმაყოფილა კოშიცის არქიეპისკოპოსის ალოჟ ტკაჩის შუამდგომლობა, 2000 წლის 23 ნოემბერს ბარდეიოვში წმინდა ეგიდიას ეკლესიას ბაზილიკის წოდება მიანიჭა.[7]
ამჟამად, ტაძარი, გარდა იმისა, რომ ასრულებს თავის მთავარ სულიერ ფუნქციას, როგორც სამრევლო ეკლესიას, ასევე გამოიყენება, როგორც ადგილი სხვადასხვა კულტურული ღონისძიებებისთვის, როგორიცაა, მაგალითად, ორგანული მუსიკის ფესტივალები.[8]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Drobniak, Gabriel; Jiroušek, Alexander, Bazilika minor sv. Egídia v Bardejove, Kapušany: BENS, 2001.
- Jankovics, Marcell; Gábor, Méry, Bazilika svätého Egídia v Bardejove, Méry Ratio Kiadó, 2013.
- Gutek, František, Bardejov v 16. storoèí // 8, Bardejov, 2010, № 2, S. 3—5.
- Pamiatková rezervácia Bardejov – Zásady ochrany pamiatkového územia – aktualizácia, Prešov: Krajský pamiatkový úrad Prešov, 2009. — S. 20—33.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 Marcell Jankovics, Méry Gábor 2013.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Bardejov — farnosť sv. Egídia.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Pamiatková rezervácia Bardejov 2009.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Pamiatky mesta: Bazilika minor Sv. Egídia.
- ↑ 5.0 5.1 Gabriel Drobniak, Alexander Jiroušek 2001.
- ↑ Zoznam vybraných národných kultúrnych pamiatok. Pamiatkový úrad Slovenskej Republiky (2014-10-12). ციტირების თარიღი: 2015-02-10.
- ↑ Apoštolské breve. Pápež Ján Pavol II. (2000-11-23). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-23. ციტირების თარიღი: 2015-02-10.
- ↑ Bazilika minor svätého Egídia v Bardejove ožila organovým festivalom. Tlačová kancelária Konferencie biskupov Slovenska (2014-09-15). ციტირების თარიღი: 2015-02-13.