ვიკიპედია

არამ ნალბანდიანი

არამ ბაგრატი ბაგრატოვიჩ ნალბანდიანი (სომხ. Արամ Բագրատի Նալբանդյան; დ. 1 იანვარი, 1908 – გ. 24 იანვარი, 1987) — საბჭოთა სომეხი ფიზიკოსი, ცნობილი ფიგურა ფიზიკური ქიმიის დარგში. ქიმიური ფიზიკის ინსტიტუტის დამფუძნებელი [2] ერევანში, სომხეთში და სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის ქიმიური დეპარტამენტის აკადემიკოს-მდივანი. [3] 400-ზე მეტი სამეცნიერო სტატიისა და ხუთი მონოგრაფიის ავტორი.

არამ ნალბანდიანი
სომხ. Արամ Բագրատի Նալբանդյան
დაბ. თარიღი 1 იანვარი, 1908(1908-01-01)[1]
დაბ. ადგილი ვანაძორი[1]
გარდ. თარიღი 24 იანვარი, 1987(1987-01-24) (79 წლის)
გარდ. ადგილი ერევანი
დასაფლავებულია Tokhmakh cemetery
მოქალაქეობა  რუსეთის იმპერია
 სსრკ
ეროვნება სომხები[1]
საქმიანობა ქიმიკოსი[1] და ლექტორი
მუშაობის ადგილი სემენოვის სახელობის ქიმიური ფიზიკის ინსტიტუტი[1] , მოსკოვის კომუნიკაციისა და ინფორმატიკის ტექნიკური უნივერსიტეტი და Russian Journal of Physical Chemistry B
ალმა-მატერი ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტი[1]
სამეცნიერო ხარისხი ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი
ჯილდოები მედალი „1941-1945 წლების დიდ სამამულო ომში გმირული შრომისათვის“, ლენინის ორდენი, შრომის წითელი დროშის ორდენი, საპატიო ნიშნის ორდენი, შინამეურნეობის მიღწევების გამოფენის ოქროს მედალი, შრომის წითელი დროშის ორდენი, Armenian SSR State Prize, Mendeleev Medal, სომხეთის სსრ-ის მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე და „ვლადიმერ ილიას ძე ლენინის დაბადებიდან 100 წლისთავის აღსანიშნავი“ საიუბილეო მედალი

ბიოგრაფია

რედაქტირება

არამ ნალბანდიანი [4] დაიბადა 1908 წელს კარაკლისეში (კიროვაკანი, ახლანდელი ვანაძორი). მან მამა ადრეულ ასაკში დაკარგა. იგი მეზღვაურმა ბაბუამ გაზარდა, რომელმაც ადრეულ ასაკშივე ასწავლა მას სამუშაოს სიყვარული. ნალბანდიანმა ზოგადი განათლება ადგილობრივ სკოლაში მიიღო. [5]

სკოლის დამთავრების შემდეგ ნალბანდიანმა სწავლა დაიწყო ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პედაგოგიური ფაკულტეტის ფიზიკა-მათემატიკის განყოფილებაში. იმ დროს იქ ასწავლიდა მრავალი მაღალგანათლებული სომეხი, მათ შორის მოსკოვის, პეტერბურგისა და ევროპის უნივერსიტეტების კურსდამთავრებულები. მათ შორის იყვნენ ფიზიკის პროფესორები ჰ.ნავაკატიკიანი და ჰ.ანჟური, მათემატიკის პროფესორი ბ.ბაგატურიანი, ფიზიკური ქიმიის პროფესორი ლ.როტინიანი და აკადემიკოსი ა.ჰაკოფიანი. მათ ყველამ დიდი წვლილი შეიტანა ახალგაზრდა არამ ნალბანდიანის განვითარებაში. სტუდენტობისას ნალბანდიანი მუშაობდა ლაბორატორიაში და მონაწილეობდა სამეცნიერო კლუბში ჰ.ნავაკატიკიანის ხელმძღვანელობით. 1930 წელს უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ მუშაობდა განყოფილებაში ასისტენტად და ასევე კითხულობდა ლექციებს მოლეკულურ ფიზიკაზე.

1931 წელს ახალი ქიმიური ფიზიკოს ინსტიტუტი (ICP) [6] შეიქმნა ლენინგრადში (სანქტ-პეტერბურგი). ინსტიტუტის უფროსის თანამდებობაზე დაინიშნა ნ.ნ. სემენოვი. სემენოვს, მომავალ ნობელის პრემიის ლაურეატს, დიდი გეგმები ჰქონდა თავის ინსტიტუტში მეცნიერების განვითარების კუთხით. ამ გეგმების განსახორციელებლად მან გადაწყვიტა ახალგაზრდა ნიჭიერი კურსდამთავრებულები ჩაერთო სსრკ-ს სხვა ქალაქებიდან. ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტიდან არამ ნალბანდიანი აირჩიეს ლენინგრადში წასასვლელად, სადაც შეუერთდა მაღალი მოტივაციის მქონე ახალგაზრდა მეცნიერთა ჯგუფს. [7]

ექსპერიმენტული და თეორიული კვლევების საფუძველზე ნალბანდიანმა მიიღო კანდიდატის (1935) და დოქტორის (1943) ხარისხი.

მეორე მსოფლიო ომის დროს ქიმიური ფიზიკის ინსტიტუტი ლენინგრადიდან ქალაქ ყაზანში გადაიტანეს. იქ, სანამ მისი მეუღლე ბელა ლ. ნალბანდიანი (სინაევა) მუშაობდა არმიის საავადმყოფოს მედიკოსად, ნალბანდიანმა შეისწავლა ასაფეთქებელი ნივთიერებების წარმოების მეთოდები და მათი მახასიათებლები. მიღწევებისთვის დაჯილდოვდა მედლით გმირული შრომისთვის დიდი სამამულო ომის დროს (1946 წ.).

1949 წელს ვ. ვოევოდსკისთან ერთად გამოაქვეყნა მონოგრაფია "წყალბადის ჟანგვისა და წვის მექანიზმი". [8] ამ მონოგრაფიას მიენიჭა დიმიტრი მენდელეევის პრემია 1952 წელს.

1957 წლიდან 1966 წლამდე ნალბანდიანი ხელმძღვანელობდა ნახშირწყალბადების ჟანგვის ლაბორატორიას ქიმიური ფიზიკის ინსტიტუტში [9] სსრკ-ში (მოსკოვი). 1951 წლიდან 1959 წლამდე იყო მოსკოვის კომუნიკაციების ელექტროტექნიკური ინსტიტუტის ფიზიკის განყოფილების თავმჯდომარე.

1959 წელს ნალბანდიანმა გამოაქვეყნა პოპულარული სამეცნიერო წიგნი სახელწოდებით ფორმალდეჰიდი - მასალა პლასტმასისთვის, რომელიც დაწერა ნიკოლი იენიკოლოპოვთან ერთად. [10]

მოსკოვში ცხოვრებისას ნალბანდიანი მჭიდრო კავშირში იყო სომხურ სამეცნიერო საზოგადოებასთან. ის ყოველთვის ხელმძღვანელობდა ერევნის უმაღლესი სასწავლებლების ასპირანტების, სტაჟიორთა და კურსდამთავრებულთა კვლევებს.

1959 წელს, სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის წინადადებით, ნალბანდიანმა დააარსა ქიმიური ფიზიკის ლაბორატორია, ახალი სამეცნიერო ცენტრი ერევანში. 1960 წელს აირჩიეს წევრ-კორესპონდენტად, ხოლო 1963 წელს სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილ წევრად.

1967 წელს ნალბანდიანი მეუღლესთან ერთად მოსკოვიდან ერევანში გადავიდა საცხოვრებლად, სადაც დაინიშნა ქიმიური ფიზიკის ლაბორატორიის დირექტორად. ასევე აირჩიეს სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის ქიმიის კათედრის აკადემიკოს-მდივნად. 1975 წელს ლაბორატორია გადაკეთდა ერევნის ქიმიური ფიზიკის ინსტიტუტად. [11] ნალბანდიანი სიცოცხლის ბოლომდე (1987 წლის 24 იანვარი) იყო ინსტიტუტის დირექტორი და სამეცნიერო ხელმძღვანელი, რომელიც ახლა მის სახელს ატარებს.

კომპლექსური რეაქციების კინეტიკისა და მექანიზმის შესახებ გამოკვლევების შედეგები შეჯამებულია ნალბანდიანის სამ მონოგრაფიაში, რომლებიც დაწერილია მის მოწაფეებთან,ა. მანტაშიანთან, [12] ი. ვარდანიანთან [13] და ი. გერჰესონთან ერთად.

ნალბანდიანი გარდაიცვალა 1987 წლის 24 იანვარს, ერევანში.

დიპლომები და ნომინაციები

რედაქტირება
  • ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა კანდიდატი 1935 წ
  • ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი, 1943 წ
  • პროფესორი, 1947 წ
  • AS-ის წევრ-კორესპონდენტი, სომხეთის სსრ, 1960 წ
  • ასს აკადემიკოსი, სომხეთის სსრ, 1963 წ
  • სომხეთის სსრ ა.ს.ს ქიმიურ მეცნიერებათა კათედრის აკადემიკოსი-მდივანი 1967-1987 წწ.

ჯილდოები

რედაქტირება
  • ღირსების სამკერდე ნიშნის ორდენი, 1945 წ
  • მედალი სამამულო ომის დროს გმირული შრომისთვის, 1946 წ
  • მენდელეევის პრემია, 1952 წ
  • სსრკ ეკონომიკური მიღწევების გამოფენის დიდი ოქროს მედალი, 1962 წ.
  • შრომის წითელი დროშის ორდენი (ორჯერ), 1954, 1977 წ
  • ლენინის ორდენი, 1986 წ

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Armenian Soviet Encyclopedia, vol. 8 — ტ. 8. — გვ. 149.
  2. ↑ Institute of Chemical Physics
  3. ↑ Armenian Academy of Sciences (AS)
  4. ↑ "Аram Bagratovich Nalbandyan"(in Russian)
  5. ↑ I A Vardanian “Aram Bagratovich Nalbandyan” p.6-10, Publisher Hayastan, Yerevan, 1988 (in Russian)
  6. ↑ Institute of Chemical Physics
  7. ↑ I A Vardanian “Aram Bagratovich Nalbandyan” p.11, Publisher Hayastan, Yerevan, 1988 (in Russian)
  8. ↑ Leenson, "Voevodsky Vladislav Vladislavovich"
  9. ↑ Institute of Chemical Physics
  10. ↑ Z O Sogomonian, R A Karapetian, M V Sarkisian “Aram Bagratovich Nalbandyan”, AS of ASSR, Matherials to the Bibliography of Scientists of the ASSR, v.43, p.32, Publisher AS ASSR, Yerevan, 1988 (in Russian and Armenian)
  11. ↑ Institute of Chemical Physics
  12. ↑ A.A. Mantashyan
  13. ↑ I.A. Vardanyan
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=არამ_ნალბანდიანი&oldid=4307621“-დან