ვიკიპედია

ალბერტ ლუთული

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

ალბერტ ჯონ ლუთული (დ. დაახლ. 1898 - გ. 21 ივლისი, 1967 ), ზულუს ენაზე სახელი მვუმბი : უწყვეტი წვიმა ) [13] — სამხრეთ აფრიკელი მასწავლებელი, აქტივისტი, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი და პოლიტიკოსი. ლუთული აირჩიეს აფრიკის ეროვნული კონგრესის (ANC) პრეზიდენტად 1952 წელს. იმ დროისათვის ეს იყო ქოლგა ორგანიზაცია, რომელიც სამხრეთ აფრიკაში თეთრკანიანი უმცირესობის მთავრობას დაუპირისპირდა. ლუთული კონგრესში მუშაობდა მის შემთხვევით გარდაცვალებამდე. მას მიენიჭა 1960 წლის ნობელის პრემია აპართეიდის წინააღმდეგ არაძალადობრივ ბრძოლაში მონაწილეობისთვის. ის იყო აფრიკული მემკვიდრეობის მქონე პირველი ადამიანი, რომელსაც მიენიჭა ნობელის პრემია. ლუთული იყო სამხრეთ აფრიკის გაერთიანებული კონგრეგაციონალური ეკლესიის (UCCSA) ერთგული მქადაგებელი. [14]

ალბერტ ლუთული
დაბადების თარიღი 1898[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10]
დაბადების ადგილი ბულავაიო, company rule in Rhodesia[1]
გარდაცვალების თარიღი 21 ივლისი, 1967(1967-07-21)[1] [3] [8] [9]
გარდაცვალების ადგილი KwaDukuza, ნატალის პროვინცია
მოქალაქეობა  სარ
განათლება გლაზგოს უნივერსიტეტი და Adams College
ჯილდოები ნობელის პრემიის ლაურეატები მშვიდობის განმტკიცებაში[11] [12] და გაეროს პრემია ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში

ადრეული ცხოვრება

რედაქტირება

ალბერტ ჯონ მვუმბი ლუთული დაიბადა სოლუსიის მისიის სადგურზე, ბულავაიოს მახლობლად, სამხრეთ როდეზიაში, რომელიც თანამედროვე ზიმბაბვეა. მიუხედავად იმისა, რომ მისი დაბადების თარიღი უცნობია, მან მოგვიანებით გამოითვალა და მისი დაბადების წელი დაემთხვა 1898 წელს. მისი მამა, ჯონ ბუნიან ლუთული, იყო ადგილობრივი ტომის წინამძღოლის უმცროსი შვილი. ისინი ცხოვრობდნენ გრუტვილში, სტანგართან ახლოს. იგი გახდა ქრისტიანი მისიონერი მეშვიდე დღის ადვენტისტურ ეკლესიაში და ალბერტის დაბადების დროს, თარჯიმნად მუშაობდა. დედამისმა, მტონია გუმედემ, ბავშვობის ნაწილი გაატარა ზულუს სამეფოში, მაგრამ ძირითადად იგი იზრდებოდა გრუტვლში. ჯონ ბუნიან ლუთული, ალბერტის მამა, გარდაიცვალა, როდესაც ალბერტი მცირეწლოვანი იყო, დაახლოებით 1906 და 1908 წლებში. ალბერტი წყვილის მესამე შვილი იყო. მას ჰყავდა ორი და-ძმა, ალფრედ ნსუსანა (უფროსი შვილი) და მპანგვა (რომელიც დაბადებისთანავე გარდაიცვალა). [15]

სკოლა

რედაქტირება

ლუთულის ოჯახს ჰქონდათ თხუთმეტი ჰექტარი მიწის ნაწილი [ სამხრეთ როდეზია |სამხრეთ როდეზიაში]], რომელიც მამამ, ჯონმა, ადრე იყიდა. ისინი სამხრეთ როდეზიაში დარჩნენ 1908 წლამდე, შემდეგ გადავიდნენ ვრიჰეიდის რაიონში, სამხრეთ აფრიკაში. მისი უფროსი ძმა ალფრედი მეშვიდე დღის ადვენტისტური მისიის თარჯიმანი გახდა. იმის გამო, რომ ვრიჰეიდში არ იყო სკოლა, სადაც ალბერტი ისწავლიდა, დედამ იგი გაგზავნა გრუტვილში, ნატალში, სადაც ის ცხოვრობდა ბიძის, მარტინ ლუთულის სახლში, რომელიც თავის პაპის მემკვიდრეობას აგრძელებდა და იყო ტომების წინამძღოლი. მარტინი იყო პირველი დემოკრატიულად არჩეული უფროსი, ზულუს სამეფო სახლის მთარგმნელი და თარჯიმანი, ასევე ნატალის მშობლიური კონგრესისა და აფრიკის მშობლიური ეროვნული კონგრესის დამაარსებელი, რომელსაც ახლა აფრიკის ეროვნული კონგრესი დაერქვა. მარტინმა ალბერტს შეასწავლა აფრიკის პოლიტიკა, რაც დაეხმარა მას პოლიტიკაში და აქტივისტის კარიერაში. [15]

1914 წელს ალბერტმა შეიცვალა სასწავლო დაწესებულება და სწავლა განაგრძო ოლანგის ინსტიტუტში. ეს იყო პანსიონი, რომელსაც ხელმძღვანელობდა დოქტორი ჯონ დუბი, სამხრეთ აფრიკის მშობლიური ეროვნული საბჭოს დამფუძნებელი პრეზიდენტი და აქ ის სწავლობდა ორი სემესტრით. წლიური საბოლოო გამოცდის ჩაბარების შემდეგ, ალბერტი გადაიყვანეს ედენდალის მეთოდისტურ დაწესებულებაში, სადაც გაიარა მასწავლებელთა სასწავლო კურსი. ალბერტი ერთ – ერთი იმ მოსწავლეთაგანი იყო, რომელმაც დატოვა სკოლა, გაასაჩივრა დისციპლინური კოდექსი, რომელიც მოსწავლეებს მდინარიდან ქვების გადატანას თხოვდა. ამის შემდეგ ალბერტმა გააცნობიერა, რომ აჯანყებას შეიძლება ჰქონდეს მკვეთრი შედეგები. ედენდალის დატოვების გამო საპასპორტო კანონიდან გამომდინარე სამხრეთ აფრიკის პოლიციამ დააპატიმრა. მოგვიანებით, მიუხედავად წინა გარიცხვისა, ალბერტი კვლავ დაუბრუნდა დაწესებულებას და მან ედენდალში განაგრძო სწავლა. მან იქ სწავლება დაამთავრა 1917 წელს. [15]

სწავლება

რედაქტირება

ედენდალში სასწავლო კურსის დასრულების შემდეგ, უახლოეს პიტერმარიცბურგთან ახლოს, ლუთულმა დაიწყო დაწყებითი სკოლის სოფლის მასწავლებლად მუშაობა კვაზული-ნატალიში. აქ მიიღო კონგრეგაციონალური ეკლესიის რწმენა და გახდა ადგილობრივი პასტორი. 1920 წელს მან მიიღო სახელმწიფო ბიუროს შემოთავაზება რომ დასწრებოდა მასწავლებლების უმაღლეს სასწავლო კურსს ადამსის კოლეჯში, შემდეგ კი შეუერთდა სასწავლო კოლეჯის თანამშრომლებს. [15]

ლუთულმა გადაწყვეტა, რომ აფრიკის მოსახლეობაში განათლება გაეაქტიურებინა. ზ.კ. მეთიუსთან ერთად დააფუძნა აფრიკის მასწავლებელთა ასოციაცია, ორგანიზაცია, რომელიც ცდილობდა მოეპოვებინა მაღალ ხელფასები მასწავლებლებისთვის. ალბერტი ასწავლიდა ზულუს ისტორიას, ზულუს მუსიკას და ზულუს ლიტერატურას. მან მოთხოვა ზულუს კულტურულ და ენობრივ საზოგადოებას, რომ ხელი შეუწყოთ ზულუს ისტორიისა და კულტურის ზულუს ახალგაზრდების პოპულაციაში. ზულუ კულტურული და ენობრივი საზოგადოებამ ასევე ხელი შეუწყო ზულუს, როგორც დაწყებითი განათლებისთვის გამოყენებულ ენას. [15]

მუსიკით გატაცებულმა ლუთულმა და მისმა სტუდენტმა, რუბენ კალუზამ, დააარსეს ადამსის კოლეჯის მუსიკალური სკოლა 1935 წელს და ხელმძღვანელობდნენ გუნდებს მთელ ნატალში. ლუთული ხელმძღვანელობდა საკვირაო საეკლესიო გუნდს და ატარებდა ქადაგებებს. [15]

ტომის წინამძღოლი

რედაქტირება

1933 წელს ტომის უხუცესებმა ლუთულს სთხოვეს, რომ ზულუსის ტომის ქრისტიანული ფილიალის უფროსი გამხდარიყო, შეეცვალა არაპოპულარული უფროსი, იოსია მკვებუ, რომელიც 1921 წელს შეცვალა მარტინ ლუთულიმ. ის ორი წელი ყოყმანობდა ამ გადაწყვტილების მიღებისას, რადგან ტომის წინამძღოლის ხელფასი მასწავლებლის ხელფასის 20% იყო მხოლოდ. ზოგიერთი მისი თანატოლი ასევე თვლიდა, რომ ლუთული, როგორც აფრიკის ერთ-ერთი პირველი მასწავლებელი, უარს იტყოდა ამ თანამდებობაზე და ახალგაზრდა აფრიკელებს მოამზადებდა თანამედროვე საზოგადოებისთვის. მიუხედავად ამისა, 1936 წელს იგი გახდა ტომის წინამძღოლი. [15]

ტომის წინამძღოლი ლუთული ასრულებდა უბუნტუს ფილოსოფიას. უბუნტუმ აღიარა ყველა ადამიანის ჰუმანურობა და ურთიერთდამოკიდებულება. ლუთული მართავდა დემოკრატიულად, ბრძნულად, მთლიანობისა და თანაგრძნობის პრინციპების დაცვით. ლუთული მიხვდა, რომ წინაძღოლის თანამდებობა ხალხის მოთხოვნილებებზე პასუხისგებაში უნდა ყოფილიყო. ლუთული თავის ხალხს უფროსად და არა, ზემოდან უყურებდა. იგი ხელმძღვანელობდა ცეკვას და სიმღერას საზოგადოების ფესტივალებზე. საზოგადოების ერთმა წევრმა გაახსენა ლუთული, როგორც „ხალხის კაცი, [რომელმაც] ძალიან ძლიერი გავლენა მოახდინა თემზე. ის იყო ხალხის მეთაური.“ [15]

ლუთული თავის დემოკრატიულ კონსულტაციებში ითვალისწინებდა ქალებს, რომელთა უფლებებიც სოციალურა და იურიდიულად ძალიან დაკნინებული იყო. ლუთულმა ასევე ხელი შეუწყო ქალების ეკონომიკურ წინსვლას მთავრობის მიერ ლუდის მოპოვების აკრძალვისა და გაყიდვის აკრძალვის წინააღმდეგ [15]

მას ეს თანამდებობა იქამდე ეჭირა, ვიდრე აპართეიდის მთავრობამ თანამდებობიდან არ მოხსნა 1953 წელს. ამის მიუხედავად, მან ხალხში მან შეინარჩუნა ღირსეული „უფროსის“ წოდება.

სეგრეგაცია სამხრეთ აფრიკაში

რედაქტირება

მიწის აქტები

რედაქტირება

1913 და 1936 წლების სახმელეთო აქტების წინააღმდეგობამ გამოიწვია შავკანიანთა დისლოკაცია და გაღატაკება, წინამძღოლმა ლუთულმა სცადა თავისი საზოგადოების ტანჯვის აღმოფხვდა. მიწის აქტები სამხრეთ აფრიკაში სეგრეგაციასთან დაკავშირებული ძალადობის ნაწილი იყო. აფრიკელებს ჩამოართვეს თავიანთი მიწა და სიღარიბე გაიზრდა აფრიკის საზოგადოებაში, რადგან ბევრი სამხრეთ აფრიკელი იძულებული გახდა ქალაქებში, უფრო შორს გამგზავრებულიყო, რათა შეძლებოდა მუშაობა. ისინი კიდევ უფრო დაშორდნენ ოჯახებს. [15]

ლუთული მხურვალედ ეწინააღმდეგებოდა მთავრობის მიწის სარეაბილიტაციო სქემას. [15]

შაქრის აქტი

რედაქტირება

1936 წელს, მთავრობა შაქრის აქტით ცდილობდა შაქრის მაღალი ფასი შეენარჩუნებინა, იმ ფერმერების რაოდენობის შეზღუდვით, რომლებსაც შეეძლოთ მისი წარმოება. ეს მოქმედება არაპროპორციულად ვნებდა აფრიკის შაქრის ლერწმის ფერმერებს, რომლებიც ცხოვრობდნენ სიღარიბის ზღვარს დაბლა. განსხვავებით მათი თეთრი კოლეგებისგან, აფრიკელ ფერმერებს არ ჰქონდათ საკმარისი მიწის ნაკვეთი, აგრეთვე არ ჰქონდათ იურიდიული წოდება. ეს ნიშნავდა, რომ ისინი ვერ გამოიყენებდნენ თავიანთი მიწა მოკლევადიანი სესხის მისაღებად ისეთი პროდუქციის შესაძენად, როგორიცაა მანქანები და სასუქი, რამაც განაპირობა დარგვის, მოსავლის აღების და წისქვილზე შაქრის გაგზავნის ხარჯების ანაზღაურება. [15]

სამხრეთ აფრიკის ოფიციალური პირები ამტკიცებდნენ, რომ აფრიკის სიღარიბის მიზეზი იყო აფრიკის არაეფექტური სოფლის მეურნეობის ტექნიკა და არა არაადეკვატური მიწა. [15]

ლუთულმა დაუყოვნებლივ გააცოცხლა გრუტვილის მებაღეთა ასოციაცია. თითქმის ორასი მცირე მასშტაბის ლერწმის მწარმოებლებთა ჯგუფი, რომლებიც წარმატებით ლობირებდნენ მფრეზავებს. თხოვა მათ, რომ მიემართათ თანხა აფრიკელი ფერმერების დასახმარებლად. ლუთული ასევე თავმჯდომარეობდა მებაღეთა ასოციაციას, რომელშიც შედიოდა თითქმის მთელი აფრიკის შაქრის მწარმოებლები ერთ კავშირში. 1948 წელს ამერიკაში მოგზაურობამ მას საშუალება მისცა შეიძინა ტრაქტორი, რომელიც ადგილობრივი ფერმერების მიერ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის გაღრმავებას შეუწყო, ზოგიერთმა ფერმერმა გაზარდა საკუთარი ზღვარი საკმარისი იმისათვის, რომ შვილები სკოლაში გაეგზავნა. [15]

აპართეიდის საწინააღმდეგო აქტივიზმი

რედაქტირება

1948 წლის მაისში ეროვნული პარტიის მოულოდნელმა გამარჯვებამ აპართეიდი ოფიციალურ სახელმწიფო პოლიტიკად გამოაცხადა 1994 წლამდე. [15]

მოგზაურობა შეერთებულ შტატებში

რედაქტირება

1948 წლის ივნისში, ლუთული შვიდი თვით გაემგზავრა აშშ-ში, რომლის დროსაც მან მრავალ ეკლესიას, ახალგაზრდულ ჯგუფებს, ,სამოქალაქო ჯგუფებს და სხვებს მიმართა, და აფრიკის სოფლის განვითარებისა და რასობრივი შერიგების საკითხებზე ესაუბრა. ეს არ იყო მისი პირველი მოგზაურობა საზღვარგარეთ. 1938 წელს, ლუთული გაემგზავრა ინდოეთში, როგორც ქრისტიანული დელეგაციის საერთაშორისო მისიონერული კონფერენციის შუამავალი. ლუთული ინდოეთსა და ცეილონში (ახლანდელი შრი ლანკა) შეხვდა ინდოეთის, იაპონიის, ჩინეთის და აფრიკის ქრისტიან ლიდერებს და. დაბრუნდა უფრო ფართო სიმპათიითა და ფართო ჰორიზონტით“. [15]

ლუთულის აზრით, აპართეიდის მთავრობამ და მათმა თეთრკანიანმა მომხრეებმა მეკობრულად მიითვისე მიწა, ქონება და მთავრობა. აპართეიდული თვალსაზრისით აფრიკელები იყვნენ „პირუტყვები, რომელიც მიყვებოდა ქონებას, და იყვნენ ვიდრე ობიექტები, ვიდრე სუბიექტები“.

ხალხის კონგრესი

რედაქტირება

მიუხედავად იმისა, რომ ხელი შეეშალა, ლუთულმა შეძლო ხალხის კონგრესის დაგეგმვა, შეკრება, რომელშიც სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში ყველა რასობრივი და პოლიტიკური ყრილობის ათასობით წევრმა შეკრიბა. 1955 წელს, კლიპტაუნში, 26 ივნისის სიმბოლურ თარიღად, გაიმართება და ორი დღის განმავლობაში გაგრძელდა, ერთსულოვნად დამტკიცდა განმათავისუფლებელი ბრძოლის მანიფესტი, რომელიც ცნობილია თავისუფლების ქარტიის სახელით. თავისუფლების ქარტიის მთავარი თემა ის იყო, რომ სამხრეთ აფრიკა ეკუთვნოდა ყველას, ვინც იქ ცხოვრობდა. ზუსტად იმის საპირისპიროდ, რისიც სჯეროდა აპართეიდის რეჟიმს. [16] ლუთულმა ვერ შეძლო ხალხის კონგრესზე დასწრება წინა ინსულტის, გულის შეტევის და მთავრობის პრევენციის გამო, მაგრამ გამოჯანმრთელებულმა ლუთულმა კლიპტოუნში გაგზავნა აუდიტორიის წინაშე ჩაწერილი გამოსვლა, რომელშიც მან გამოაცხადა თავისუფლების ქარტია მაგნად კარტად, რომელიც სამხრეთ აფრიკის პარლამენტამდე მიგვიყვანს, სადაც ყველას ხმა იქნებოდა გაჟღერებული. [15]

კარიერა აფრიკის ეროვნულ კონგრესში

რედაქტირება

მანამდე ლუთული აფრიკის ეროვნულ კონგრესში (ANC) მონაწილეობდა, ლუთული ასევე მსახურობდა სამხრეთ აფრიკის ქრისტიანული საბჭოს აღმასრუებელ კომიტეტში. ლუთული მისი ერთ – ერთი დელეგატი იყო მისიონერთა საერთაშორისო კონფერენციაზე, რომელიც ჩატარდა 1938 წელს მადრასში, ინდოეთში.

1944 წელს, ლუთული გაწევრიანდა აფრიკის ეროვნულ კონგრესში . [15] ეს იყო სამხრეთ აფრიკის აფრიკელი მოსახლეობის უძველესი პოლიტიკური პარტია, რომელიც დაარსდა 1912 წელს. 1960-1990 წლებში მოქმედებდა არალეგალურად. პარტიის მთავარი მიზანი იყო აპართეიდის რეჟიმის განადგურება.

დაუმორჩილებლობის კამპანია

რედაქტირება

ლუთული გახდა ეროვნული ფიგურა 1952 წელს, როდესაც მრავალმხრივი მობილიზაცია გაუწია აპართეიდის წინააღმდეგობ ბრძოლად. ლუთული ხელმძღვანელობდა საპროტესტო აქციების წინააღმდეგ კანონპროექტებს, ჯგუფური ტერიტორიების აქტს, ამომრჩეველთა ცალკეულ წარმომადგენელთა აქტს, კომუნისტური აქტის ჩახშობას და ბანტუს ხელისუფლების შესახებ კანონს. დაუმორჩილებლობის კამპანიას აწარმოებდა განდის არაძალადობრივი მეთოდებით, რამაც ხელი შეუწყო ინდოეთს დიდი ბრიტანეთისგან დამოუკიდებლობის მიღწევაში. ლუთული სატიაგრაჰას იდეის ერთგული იყო და გრძნობდა, რომ მას მას ჰქონდა მასების მობილიზების ძალა, რათა დაესრულებ იდან აპართეიდი. ლუთულმა განაცხადა: „ჩვენ განვუცხადეთ მსოფლიოს, რომ ჩვენ არ ვგულისხმობთ ძალადობის გამოყენებას ჩვენი მიზნის მიღწევისთვის. ჩვენ ყოველთვის გამოვიყენებთ მშვიდობასა და არაძალადობრივ გზას თავისუფლების კანონიერ მოთხოვნებში.“

აკრძალვები

რედაქტირება
 
ალბერტ ლუთული ოსლოში ვიზიტის დროს 1961 წელს.

1953 წლის მაისში აპართეიდის რეჟიმმა აუკრძალა ლუთულის ყოველგვარი საქმიანობა და თქვა, რომ მისმა პოლიტიკურმა საქმიანობამ ხელი შეუწყო სამხრეთ აფრიკის კავშირში მტრული დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას ევროპელ და არაევროპულ მოსახლეობას შორის. [15]

ის დააპატიმრეს, დამნაშავედ სცნეს, დააჯარიმეს, შემდეგ კი შეუფარდეს შინაპატიმრობა და საბოლოოდ დაუბრუნდა გრუტვილს. აკრძალვა გაუქმდა 10 დღის განმავლობაში 1961 წლის დეკემბრის დასაწყისში, როდესაც ლუთულისა და მის მეუღლეს ნება დართეს, ნობელის პრემიის ღონისძიებაში მიეღოთ მონაწილეობა ჯილდოს მისაღებად ოსლოში. [17]

პირადი ცხოვრება

რედაქტირება

1927 წელს მან ცოლად შეირთო ნოქუხანია ბენგუ, ზულუს უფროსის შვილიშვილი. [18] მათ შვიდი შვილი შეეძინათ. [19] ლუთულიმ სიცოცხლის ბოლო წლები იძულებით იზოლაციაში გაატარა. მას აწუხებდა მაღალი წნევა, ერთხელ გადატანილი ჰქონდა მცირედი ინსულტი ჰქონდა. ასაკთან ერთად სმენა და მხედველობა გაუუარესდა. [20]

1967 წლის 21 ივლისს ლუთული საბედისწეროდ დაშავდა, როდესაც მას ხიდის გადაჭრისას დაარტყა სატვირთო მატარებელმა. [21]


ლიტერატურა

რედაქტირება
  • Benson, Mary (1963). Chief Albert Lutuli of South Africa. Oxford University Press. 
  • Pillay, Gerald J. (1993). Voices of Liberation: Albert Lutuli. HSRC Publishers. ISBN 978-0-7969-1356-2. 
  • Wilburn, Kenneth (2014). „Albert Lutuli“, რედ. Frank N. Magill: The 20th Century Go-N: Dictionary of World Biography. Routledge. ISBN 978-1-317-74060-5. 
  • Vinison, Robert Trent (9 August 2018). Albert Luthuli. Ohio University Press. ISBN 978-0-8214-4642-3. 
  • Brittain, Vera (1964). The Rebel Passion: A Short History of Some Pioneer Peacemakers. London: Allen & Unwin. 
  • Woodson, Dorothy C. (1986). „Albert Luthuli and the African National Congress: A Bio-Bibliography“. History in Africa. 13: 345–362. doi:10.2307/3171551. ISSN 0361-5413.

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118729772 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ Swartz A. Open Library — 2007.
  3. ↑ 3.0 3.1 SNAC — 2010.
  4. ↑ 20th Century Press Archives — 1908.
  5. ↑ Nationalencyklopedin — 1999.
  6. ↑ LIBRIS — National Library of Sweden.
  7. ↑ Faceted Application of Subject Terminology
  8. ↑ 8.0 8.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  9. ↑ 9.0 9.1 Munzinger Personen
  10. ↑ Trove — 2009.
  11. ↑ The Nobel Peace Prize 1960 — Nobel Foundation.
  12. ↑ Table showind prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  13. ↑ The Nobel Peace Prize 1960. ციტირების თარიღი: 2019-12-29
  14. ↑ The Nobel Peace Prize 1960. ციტირების თარიღი: 2020-04-14
  15. ↑ 15.00 15.01 15.02 15.03 15.04 15.05 15.06 15.07 15.08 15.09 15.10 15.11 15.12 15.13 15.14 15.15 15.16 15.17 15.18 Vinison 2018.
  16. ↑ Woodson 1986.
  17. ↑ Amanda Porterfield, Healing in the History of Christianity, Oxford University Press, 2005, p. 139.
  18. ↑ Nokukhanya Luthuli | South African History Online. ციტირების თარიღი: 2019-12-29
  19. ↑ Nokukhanya Luthuli | South African History Online. ციტირების თარიღი: 2019-12-29
  20. ↑ Albert John Luthuli | South African leader. ციტირების თარიღი: 2020-04-14
  21. ↑ "Winner of '60 Peace Prize Is Train Victim", Chicago Tribune, 22 July 1967, pp. 2–10.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ალბერტ_ლუთული“-დან