ალბანელები მონტენეგროში
ალბანელები მონტენეგროში (ალბ. Shqiptarët e Malit të Zi, მონტ. Crnogorski Albanci) — ეთნიკური ჯგუფი მონტენეგროში, რომლის წარმომადგენლებიც ალბანური წარმოშობის არიან. ისინი მონტენეგროს მთლიანი მოსახლეობის 4.91%-ს შეადგენენ.[2] ალბანელები მონტენეგროში ყველაზე დიდი არასლავური ეთნიკური ჯგუფია.
| მონტენეგროელი ალბანელები Shqiptarët e Malit të Zi Crnogorski Albanci | |
|---|---|
.jpg) | |
| საერთო მოსახლეობა | |
|
ეთნიკურად ალბანელი 30 439 მონტენეგროს მთლიანი მოსახლეობის 4.91% (2011)[1] ალბანურად მოსაუბრეები: 32 671 მონტენეგროს მთლიანი მოსახლეობის 5.27% (2011) | |
| რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით | |
| ულცინის მუნიციპალიტეტი | 14,076 |
| ტუზის მუნიციპალიტეტი | 7.786 |
| ბარის მუნიციპალიტეტი | 2,515 |
| პოდგორიცის მუნიციპალიტეტი | 1.752 |
| გუსინიეს მუნიციპალიტეტი | 1,642 |
| როჟაიეს მუნიციპალიტეტი | 1,158 |
| პლავის მუნიციპალიტეტი | 833 |
| სხვა მუნიციპალიტეტები | 677 |
| ენები | ალბანური, მონტენეგრული |
| რელიგიები | სუნიზმი (ძირითადი), კათოლიციზმი (ნაკლებად გავრცელებული) |
ალბანელები ძირითადად ცხოვრობენ სამხრეთ-აღმოსავლეთ და აღმოსავლეთ მონტენეგროში ალბანეთთან საზღვრის გასწვრივ შემდეგ ადგილებში: ულცინის მუნიციპალიტეტი (მთლიანი მოსახლეობის 71%), ტუზის მუნიციპალიტეტი (68%), გუსინიეს მუნიციპალიტეტი(40%), პლავის მუნიციპალიტეტი (19%), ბარის მუნიციპალიტეტი (6%), პოდგორიცის მუნიციპალიტეტი (5%) და როჟაიეს მუნიციპალიტეტი (5%).[3][4]
მონტენეგროს ქალაქებიდან ყველაზე მეტი ალბანელი ულცინში ცხოვრობს. სწორედ აქ მდებარეობს ალბანეთის ეროვნული საბჭოს შტაბი.
გეოგრაფია
რედაქტირებამონტენეგროში ალბანელები ძირითადად ცხოვრობენ ალბანეთ-მონტენეგროს საზღვრის გასწვრივ, იმ ადგილებში, რომლებიც მონტენეგროში გაერთიანდა ბერლინის კონგრესისა (1878) და ბალკანეთის ომების (1912-13) შემდეგ. ხმელთაშუა ზღვის გასწვრივ, ბარისა (Tivar) და ულცინის (Ulqin) მუნიციპალიტეტებში მცხოვრები ალბანელები აქ ვენეციური ალბანეთის პერიოდში დასახლდნენ. ალბანეთის ისტორიული რეგიონები მდებარეობს ტრანსსასაზღვრო მაღალმთიან რეგიონში მალესიაში, ტუზის მუნიციპალიტეტში, მონტენეგროს დედაქალაქ პოდგორიცას სამხრეთით. აღმოსავლეთ და ჩრდილო–აღმოსავლეთ მონტენეგროში ალბანელები ცხოვრობენ პლავისა (Plavë) და გუსინიეს (Gucia) მუნიციპალიტეტებში, მცირე რაოდენობით ცხოვრობენ როჟაიეს (Rozhajë) მუნიციპალიტეტშიც.[5]
XX საუკუნე
რედაქტირებაბალკანეთის ომების შემდეგ ალბანეთებით დასახლებული ახალი ტერიტორიები მონტენეგროს ნაწილი გახდა. ამის შემდეგ მონტენეგრომ მოიპოვა მალესიას ნაწილი, შესაბამისად ჰოტი და გრუდა, ტუზი (ცენტრი), პლავი, გუსინიე, რუგოვა, პეია და გიაკოვა.[6] პირველი მსოფლიო ომის დროს ნიკშიჩიდან ცეტინიეში გადაასახლებულა ალბანელმა ემიგრანტებმა გაუგზავნეს წერილი ისა ბოლეტინს, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ მათ შიმშილით სიკვდილი ემუქრებიდათ თუ ფულს არ გამოუყოფდნენ.[7]
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ იუგოსლავიის სამეფოს შექმნით, მონტენეგროში ალბანელები დისკრიმინაციის მსხვერპლნი გახდნენ. მათი მდგომარეობა შედარებით გაუმჯობესდა იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკის შექმნის შემდეგ. მეოცე საუკუნის შუა პერიოდში მონტენეგროში 20 000 ალბანელი ცხოვრობდა, ამავე საუკუნის ბოლოს კი მათი რიცხვი მიგრაციის გამო შემცირდა.[6]
თანამედროვე პერიოდი
რედაქტირება2019 წლის 26 ნოემბერს, ალბანეთში მიწისძვრა მოხდა. მონტენეგროში, ულცინში მცხოვრებმა ალბანელებმა მონაწილეობა მიიღეს მიწისძვრის შედეგად დაზარალებულთა დახმარების ღინისძიებებში. მონტენეგროში მცხოვრებლებმა საკვები, პლედები და საფენები შეაგროვეს და ალბანეთში გააგზავნეს.[8]
კულტურა
რედაქტირებამონტენეგროელი ალბანელების კულტურა მჭიდრო კავშირშია ალბანეთში მცხოვრებლების კულტურასთან, განსაკუთრებით შკოდერულ წეს-ჩვეულებებთან. მათი ალბანური ენის დიალექტია ღეგი, იგივე, რაზეც ჩრდილოეთ ალბანეთში საუბრობენ.
რელიგია
რედაქტირება2003 წლის აღწერის მონაცემებით, მონტენეგროში მცხოვრები ალბანელების 73,37% იყო მუსლიმი, ხოლო 26,08% იყო კათოლიკე.[9] მუსლიმი ალბანელების რელიგიური ცხოვრება რეგურილდება მონტენეგროს ისლამური საზოგადოების მიერ, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ მუსლიმ ალბანელებს, არამედ ამ რელიგიის მიმდევარ სხვა ეთნიკურ უმცირესობებსაც.[10] კათოლიკე ალბანელების უმრავლესობა ცხოვრობს მალესიაში, შესტანში, ასევე ბარისა და ულცინის მუნიციპალიტეტებშიც.[10]
ენა
რედაქტირებამონტენეგროში ალბანელები ლაპარაკობენ ღეგური ალბანური დიალექტით, კერძოდ ალბანურის ჩრდილო-დასავლეთ ვარიანტზე. 2011 წლის აღწერის თანახმად, ალბანური მონტენეგროში მცხოვრებლებიდან 32 671-თვის იყო მშობლიური ენა (მოსახლეობის 5,27%).[4]
მონტენეგროს კონსტიტუციის მე -13 მუხლის თანახმად, ალბანური ენა (სერბულ, ბოსნიურ და ხორვატულ ენებთან ერთად) არის ოფიციალურად აღიარებული, როგორც უმცირესობათა ენა.[11]
განათლება
რედაქტირებამონტენეგროს მთავრობა უზრუნველყოფს ადგილობრივ დაწყებით და საშუალო სკოლებში ალბანურ ენაზე სწავლებას. პოდგორიცაში მდებარე მონტენეგროს უნივერსიტეტში არსებობს ერთი დეპარტამენტი, სადაც მსურველებს ალბანურად მასწავლებლობის მოსამზადებელი კურსის გავლა შეუძლიათ.[6]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Curtis, Matthew (2012) Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence. Ohio State University.
- Elsie, Robert (2003). Early Albania: A reader of Historical texts, 11th–17th centuries. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 9783447047838.
- Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. ISBN 9781845112875.
- Morrison, Kenneth (2018) Nationalism, Identity and Statehood in Post-Yugoslav Montenegro. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1474235198.
- Morozova, Maria (2019). „Language Contact in Social Context: Kinship Terms and Kinship Relations of the Mrkovići in Southern Montenegro“. Journal of Language Contact. 12 (2): 305–343. doi:10.1163/19552629-01202003.
- Morozova, Maria; Rusakov, Alexander (2018). „SLAVIC-ALBANIAN INTERACTION IN VELJA GORANA: PAST AND PRESENT OF A BALANCED LANGUAGE CONTACT SITUATION“. International Scientific Conference "Multiculturalism and Language Contact".
- Pulaha, Selami (1975). „Kontribut për studimin e ngulitjes së katuneve dhe krijimin e fiseve në Shqipe ̈rine ̈ e veriut shekujt XV-XVI' [Contribution to the Study of Village Settlements and the Formation of the Tribes of Northern Albania in the 15th century]“. Studime Historike. 12.
- Redžepagić, Jašar (1970) Zhvillimi i arësimit dhe i sistemit shkollor të kombësisë shqiptare në teritorin e Jugosllavisë së sotme deri në vitin 1918. Enti i teksteve dhe i mjeteve mësimore i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine“ [Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011] (PDF) (პრეს-რელიზი) (სერბულ-ხორვატული). Statistical office, Montenegro. 12 July 2011. ციტირების თარიღი: 30 March 2011.
- ↑ Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011 (July 12, 2011). ციტირების თარიღი: 13 July 2011
- ↑ (1999) World music: the rough guide. Africa, Europe and the Middle East. Rough Guides, გვ. 5. ISBN 978-1-85828-635-8. „Most of the ethnic Albanians that live outside the country are Ghegs, although there is a small Tosk population clustered around the shores of lakes Presp and Ohrid in the south of Macedonia.“
- ↑ 4.0 4.1 Stanovništvo Crne Gore prema polu, tipu naselja, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i maternjem jeziku po opštinama u Crnoj Gori – monstat.org
- ↑ Morrison 2018, p. 66
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Istorijski Leksikon Crne Gore, Grup of authors, Daily press: Podgorica, 2006 [[Speciale:BurimeteLibrave/867706169X|ISBN 86-7706-169-X]]
- ↑ (1988) Gjurmime albanologjike: Seria e shkencave historike (sq). Instituti, გვ. 251.
- ↑ „Mali i Zi me sy nga Shqipëria- vijojnë ndihmat nga qytete, institucione dhe individë“ (ალბანური). TRT. 28 ნოემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 29 ნოემბერი 2019.
- ↑ Montenegrin Census' from 1909 to 2003 - Aleksandar Rakovic.
- ↑ 10.0 10.1 Bieber, Florian (2003). Montenegro in Transition – Problems of Identity and Statehood. Baden-Baden, Germany: Nomos Verlagsgesellschaft. ISBN 978-3-8329-0072-4.
- ↑ KUSHETUTA E MALIT TË ZI დაარქივებული 2016-03-05 საიტზე Wayback Machine. – minmanj.gov.me