აზერბაიჯანის სისხლის სამართლის კოდექსი
აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სისხლის სამართლის კოდექსი (აზერ. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi) — აზერბაიჯანის სისხლის სამართლის ძირითადი და ერთადერთი წყარო, რომელიც ადგენს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისა და დასჯის ქმედებებს.
აზერბაიჯანის სისხლის სამართლის კოდექსის მოქმედი ვერსია ხელმოწერილ იქნა 1999 წლის 30 დეკემბერს აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ჰეიდარ ალიევის მიერ და ძალაში შევიდა 2000 წლის 1 სექტემბერს. მან შეცვალა აზერბაიჯანის სსრ 1960-იანი წლების სისხლის სამართლის კოდექსი[1].
კოდექსის სტრუქტურა
რედაქტირებაკოდექსი შეიცავს ზოგად და სპეციალურ ნაწილებისგან. ზოგადი ნაწილი ეხება სისხლის სამართლის ძირითად კონცეფციებს, ადგენს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობისა და განთავისუფლების საფუძვლებს, სისხლის სამართლის სასჯელის ზოგად დებულებებსა და მისგან გათავისუფლებას, სავალდებულო მოპყრობის ღონისძიებებს, ასევე არასრულწლოვანთა კონკრეტულ დანაშაულებრივ პასუხისმგებლობას.
სპეციალური ნაწილი მოიცავს კონკრეტულ დანაშაულთა შემადგენლობას. განსაკუთრებული ნაწილის სტრუქტურა ასახავს კრიმინალური სამართლის მიერ დაცული ღირებულებების იერარქიას: დანაშაული მშვიდობისა და კაცობრიობის უსაფრთხოების წინააღმდეგ, სამხედრო დანაშაული, დანაშაული პირის წინააღმდეგ, ეკონომიკური დანაშაული და დანაშაული საჯარო და სახელმწიფო ინტერესების წინააღმდეგ[2].
კოდექსში შედის 12 სექცია, 35 თავი და 353 სტატია.
პრინციპები და კატეგორიები
რედაქტირებაპრინციპები
რედაქტირებაკოდექსი ეფუძნება 5 ძირითად პრინციპს:
- კანონიერების პრინციპი;
- კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი;
- ბრალის პასუხისმგებლობის პრინციპი;
- სინამდვილის პრინციპი;
- ჰუმანიზმის პრინციპი.
დანაშაულის კატეგორიები
რედაქტირებაკოდექსი ყველა დანაშაულს ოთხ კატეგორიად ჰყოფს:
- დანაშაული, რომელიც არ იწვევს საზოგადოებრივ საფრთხეს;
- ნაკლებად მძიმე დანაშაული;
- სერიოზული დანაშაული;
- მძიმე დანაშაული.
სასჯელი
რედაქტირებასასჯელის სახეები
რედაქტირებაკოდექსი (მუხლი 42) განსაზღვრავს 12 ტიპის სასჯელს:
- ჯარიმა;
- მართვის მოწმობის ჩამორთმევა;
- გარკვეული თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის განხორციელების უფლების ჩამორთმევა;
- საჯარო სამუშაოები;
- სპეციალური, სამხედრო ან საპატიო წოდებებისა და სახელმწიფო ჯილდოების ჩამორთმევა;
- მაკორექტირებელი სამუშაოები;
- სამხედრო სამსახურის შეზღუდვა;
- იძულებითი გაძევება აზერბაიჯანის რესპუბლიკიდან;
- თავისუფლების შეზღუდვა;
- შინაარსი დისციპლინური სამხედრო ნაწილში;
- პატიმრობა დადგენილ ვადაში;
- სიცოცხლის თავისუფლების აღკვეთა.
ქონების კონფისკაცია განისაზღვრა სისხლის სამართლის კოდექსის მიღებისას. თუმცა, ეს სასჯელი გაუქმდა 2012 წლის 7 მარტის კანონში ცვლილებების შეტანის შემდეგ.
სასჯელის კლასიფიკაცია
რედაქტირებაკოდი კლასიფიცირდება სასჯელის ძირითად და დამატებით სახეებად. სასჯელის ძირითადი ტიპებია:
- საჯარო სამუშაოები;
- მაკორექტირებელი სამუშაოები;
- სამხედრო სამსახურის შეზღუდვა;
- ტექნიკური მომსახურება დისციპლინარულ სამხედრო ნაწილში;
- თავისუფლების შეზღუდვა;
- დადგენილ ვადაში პატიმრობა;
- სიცოცხლის თავისუფლების აღკვეთა.
სიკვდილით დასჯის გაუქმება
რედაქტირება1998 წელს აზერბაიჯანში სიკვდილით დასჯა ოფიციალურად გაუქმდა. 1998 წლის 22 იანვარს აზერბაიჯანი შეუერთდა სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მეორე ფაკულტატურ ოქმს, რომელიც მიზნად ისახავდა სიკვდილით დასჯის გაუქმებას. 1998 წლის 11 დეკემბერს, მილი მეჯლისმა მიიღო კანონი მეორე ფაკულტატური ოქმის მიერთების შესახებ. 2001 წლის 25 იანვარს აზერბაიჯანმა ხელი მოაწერა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე -6 ოქმს სიკვდილით დასჯის გაუქმების შესახებ და მისი რატიფიცირება მოახდინა 2002 წლის 15 აპრილს. ოქმი ძალაში შევიდა 2002 წლის 1 მაისს[3].
ამნისტია და შეწყალება
რედაქტირებასისხლის სამართლის კოდექსის თანახმად, ამნისტიის შესახებ აქტებს იღებს აზერბაიჯანის მილი მეჯლისი. 2016 წელს მილი მეჯლისმა მიიღო ამნისტიის ბოლო აქტი[4].
იურიდიული პირების სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა
რედაქტირება2012 წლის 7 მარტის სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ კანონმა იურიდიული პირების სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა წარმოადგინა. ცვლილებების შესახებ კანონი არ შესულა ძალაში მისი მიღების შემდეგ. იურიდიული პირების სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა მიიღება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსსა და სისხლის სამართლის კოდექსში შესაბამისი ცვლილებების მიღების შემდეგ. კოდექსის მიხედვით, სისხლის სამართლის ყველა სანქცია არ გამოიყენება იურიდიულ პირებზე. კოდექსი განსაზღვრავს გარკვეულ დანაშაულებს, რისთვისაც შეიძლება იურიდიული პირების სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა. განისაზღვრება სისხლის სამართლის დანაშაულებრივი ქმედებების ოთხი სახის სასჯელი: ჯარიმები; სპეციალური კონფისკაცია; იურიდიული პირის ლიკვიდაცია; გარკვეულ საქმიანობაში ჩართვის უფლების ჩამორთმევა[5].
არასრულწლოვანთა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა
რედაქტირებასისხლის სამართლის კოდექსში „არასრულწლოვნებად“ განიხილებიან პირები, რომლებმაც მიაღწიეს 14 წელს, მაგრამ არ მიუღწევიათ 18 წელს. როგორც წესი, დანაშაულის ჩადენის დროს 16 წლის ასაკს მიღწეულ პირებს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა ეკისრებათ.
პირები, რომლებმაც 14 წლის ასაკს მიაღწიეს, სისხლის სამართლის დანაშაულს ექვემდებარება შემდეგი დანაშაულის ჩადენაში:
- განზრახ მკვლელობა;
- ჯანმრთელობის მძიმე ან ნაკლებად სერიოზული ზიანის განზრახ მიყენება;
- ადამიანის გატაცება;
- გაუპატიურება;
- სექსუალური ბუნების ძალადობრივი ქმედებები;
- ქურდობა;
- ყაჩაღობა;
- გამოძალვა;
- ავტომანქანის ან სხვა სატრანსპორტო საშუალების უკანონო დაკავება ქურდობის მიზნის გარეშე;
- ტერორიზმი;
- ხულიგნობა;
- ცეცხლსასროლი იარაღის, საბრძოლო მასალის, ფეთქებადი ნივთიერებების ქურდობის ან გამოძალვის ფაქტები.
კოდექსის თანახმად, არასრულწლოვანისათვის შეიძლება დაკისრული იყოს 5 ტიპის სასჯელი: ჯარიმა; საჯარო სამუშაოები; მაკორექტირებელი სამუშაოები; თავისუფლების შეზღუდვა; პატიმრობა განსაზღვრული პერიოდის განმავლობაში.
სისხლის სამართლის სასჯელის სისტემის ჰუმანიზაცია
რედაქტირება2017 წლის 10 თებერვალს დამტკიცდა პრეზიდენტის ბრძანებულება „სასჯელაღსრულების სისტემის გაუმჯობესების, სასჯელაღსრულების პოლიტიკის ჰუმანიზაციისა და ალტერნატიული სასჯელების გაძლიერებისა და საპროცედურო ღონისძიებების გაძლიერების შესახებ“. განკარგულება ეხება დანაშაულთა დეკრიმინალიზაციას, კერძოდ ეკონომიკურ სფეროში; პატიმრობის არსებული ალტერნატიული სასჯელის გამოყენების პირობების გაუმჯობესებას.
2017 წლის 20 ოქტომბერს,აზერბაიჯანის მილი მეჯლისმა სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებები შეიტანა. ცვლილებების რაოდენობა 300 იყო.
დამტკიცებული ცვლილებები სისხლის სამართლის კოდექსში ძალაში შევიდა 2017 წლის 1 დეკემბერს. სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შესვლის შემდეგ, მილი მეჯლისმა მიიღო ორი კანონი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსსა და სისხლის სამართლის კოდექსში შესაბამისი ცვლილებების შესახებ[5].