ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედები

ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედები (ინგლ. Early European Farmers; EEF), პირველი ევროპელი მიწათმოქმედები (FEF), ნეოლითური ევროპელი მიწათმოქმედები ან ძველი ეგეოსელი მიწათმოქმედები (ANF) — ტერმინი, რომელიც არქეოგენეტიკაში აღნიშნავს ევროპის ადრეული ნეოლითის ხანის მიწათმოქმედებისგან წარმომავლობას.

ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების წინაპრები დასავლეთის მონადირე-შემგროვებლებისგან (WHG) დაახლ. 43.000 წლის წინ, ხოლო კავკასიელი მონადირე-შემგროვებლებისგან (CHG) დაახლ 23.000 წლის წინ გამოეყვნენ. როგორც ჩანს ძვ. წ. VII ათასწლეულში ისინი, დიდი რაოდენობით, ანატოლიიდან ბალკანეთში გადასახლდნენ, სადაც მათ სრულიად ჩაანაცვლეს დასავლეთის მონადირე-შემგროვებლები (WHG). ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების Y დნმ-ი ჩვეულებრივ მიეკუთვნებოდა G2a-ს, და ნაკლებად H, T, J, C1a2 და E1b1, მაშინ როცა მაშინ როცა მათი მიტოქონდრიული დნმ-ი უფრო მრავალფეროვანია. ბალკანეთში ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედები ორ ფრთად დაიყვნენ, ერთი რომელიც დასავლეთით დაიძრა დუნაის (Linear Pottery culture) მიმართულებით ევროპაში, ან დასავლეთით ხმელთაშუაზღვისპირეთისაკენ (Cardial Ware). ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ევროპის დიდი ნაწილი ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების მიერ არ იყო ათვისებული. შუა ნეოლითის ხანაში, მრავალ ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების თემში, აღინიშნება დასავლეთ მონადირე-შემგროვებლების (WHG) მამისეული წარმომავლობის მომატება, რამაც ფაქტობრივად მათ შორის მონადირე-შემგროვებელი მამისეული ჰაპლოჯგუფების სიხშირის მატება მოჰყვა.

ენეოლითსა და ადრეულ ბირნჯაოს ხანაში, ევროპის ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების კულტურები პონტურ-კასპიური სტეპიდან მიგრირებული დასავლეთის სტეპის მესაქონლეების (WSH) მიერ იქნა ძლეული, რომლებიც თავად აღმოსავლეთ მონადირე-შემგროვებლებისა (EHG) და კავკასიელი მონადირე-შემგროვებლების (CHG) ნარევს წარმოადგენდნენ. ამ შემოსევამ განაპიროა ევროპაში ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების Y დნმ-ის თითქმის სრული ჩანაცვლება EHG/WSH-ის Y დნმ-ით (ძირითადად R1b და R1a). მიუხედავად ამისა, ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების მიტოქონდრიული დნმ ისევ გავრცელებულია, რაც EHG/WSH მამრების და ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედ (EEF) მდედრებთან შერევაზე მიუთითებს. დასავლეთ სტეპის მესაქონლეების ჩრდილოეთ ევროპასა და უკან ევრაზიის სტეპებში შემდგომი მიგრაციების შედეგად, ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების მიტოქონდრიული დნმ ევრაზიის სხვა ნაწილებშიც გაიფანტა.

ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების წარმომავლობა რჩება ევროპაში, ხმელთაშუაზღვისპირეთში ის აღწევს 60%-მდე (მაქსიმუმი 85%-ს აღწევს კუნძულ სარდინიაზე) და მცირდება ჩრდილოეთით ბალტიის ზღვის მიმართულებით, სადაც ის 30%-მდე აღწევს.

გარეგნობა

ევროპელი მონადირე-შემგროვებლები ადრეულ ევროპელ მიწათმოქმედებთან შედარებით გაცილებით მაღლები იყვნენ, და ევროპელი მონადირე-შემგროვებლების ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედებით ჩანაცვლებამ მკვეთრად შეამცირა გენეტიკური სიმაღლე ევროპის მაშტაბით. ნეოლითის შემდგომ ფაზაში, ევროპელ მიწათმოქმედებს შორის სიმაღლემ მოიტამა, სავარაუდოდ ამის მიზეზი მონადირე-შემგროვებლებთან შერევა გახდა. გვიანი ნეოლითისა და ბრინჯაოს ხანაში, ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების წარმომავლობის შემდგომი შემცირება, რაც გამოწვეული იყო სტეპთან დაკავშირებული წარმომავლობის მიგრაციებთან, დაკავშირებულია სიმაღლეში მომატებასთან. სამხრეთ ევროპის დიდი რაოდენობის ადრეული ევროპელი მიწათმოქმედების წარმომავლობა ხსნის სამხრეთ ევროპელების ჩრდილოეთ ევროპელებთან შედარებით სიდაბლის მიზეზს, რომლებიც დიდი რაოდენობით სტეპთან დაკავშირებულ წარმომავლობას ფლობენ.

ლიტერატურა

• Alt, Kurt W.; et al. (February 7, 2020). „A massacre of early Neolithic farmers in the high Pyrenees at Els Trocs, Spain“. Scientific Reports. Nature Research. 10 (2131): 2131. doi:10.1038/s41598-020-58483-9. PMC 7005801. PMID 32034181.
• Brace, Selina; et al. (April 15, 2019). „Ancient genomes indicate population replacement in Early Neolithic Britain“. Nature Ecology and Evolution. Nature Research. 3 (5): 765–771. doi:10.1038/s41559-019-0871-9. PMC 7005801. PMID 32034181.
• Brunel, Samantha; et al. (June 9, 2020). „Ancient genomes from present-day France unveil 7,000 years of its demographic history“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. National Academy of Sciences. 117 (23): 12791–12798. doi:10.1073/pnas.1918034117. PMC 7293694. PMID 32457149.
• Cassidy, Lara M.; et al. (June 17, 2020). „A dynastic elite in monumental Neolithic society“. Nature. Nature Research. 582 (7812): 384–388. doi:10.1038/s41586-020-2378-6. PMC 7116870. PMID 32555485. S2CID 219729757.
• Fregel, Rosa; et al. (June 26, 2018). „Ancient genomes from North Africa evidence prehistoric migrations to the Maghreb from both the Levant and Europe“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. National Academy of Sciences. 115 (26): 6774–6779. doi:10.1073/pnas.1800851115. PMC 6042094. PMID 29895688.
• Goldberg, Amy; et al. (March 7, 2017). „Ancient X chromosomes reveal contrasting sex bias in Neolithic and Bronze Age Eurasian migrations“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. National Academy of Sciences. 114 (10): 2657–2662. doi:10.1073/pnas.1616392114. PMC 5347611. PMID 28223527.
• Haak, Wolfgang; et al. (March 2, 2015). „Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe“. Nature. Nature Research. 522 (7555): 207–211. doi:10.1038/nature14317. PMC 5048219. PMID 25731166.
• Jones, Eppie R.; et al. (November 16, 2015). „Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians“. Nature Communications. Nature Research. 6 (8912): 8912. doi:10.1038/ncomms9912. PMC 4660371. PMID 26567969.
• Jones, Eppie R.; et al. (February 20, 2017). „The Neolithic Transition in the Baltic Was Not Driven by Admixture with Early European Farmers“. Current Biology. Cell Press. 27 (4): 576–582. doi:10.1016/j.cub.2016.12.060. PMC 5321670. PMID 28162894.
• Juras, Anna; et al. (August 2, 2018). „Mitochondrial genomes reveal an east to west cline of steppe ancestry in Corded Ware populations“. Scientific Reports. Nature Research. 8 (11603): 11603. doi:10.1038/s41598-018-29914-5. PMC 6072757. PMID 30072694.
• Lazaridis, Iosif; et al. (September 17, 2014). „Ancient human genomes suggest three ancestral populations for present-day Europeans“. Nature. Nature Research. 513 (7518): 409–413. doi:10.1038/nature13673. PMC 4170574. PMID 25230663.
• Lipson, Mark; et al. (November 8, 2017). „Parallel palaeogenomic transects reveal complex genetic history of early European farmers“. Nature. Nature Research. 551 (7680): 368–372. doi:10.1038/nature24476. PMC 5973800. PMID 29144465.
• Malmström, Helena; et al. (January 19, 2015). „Ancient mitochondrial DNA from the northern fringe of the Neolithic farming expansion in Europe sheds light on the dispersion process“. Proceedings of the Royal Society B. Royal Society. 370 (1660). doi:10.1098/rstb.2013.0373. PMC 4275881. PMID 25487325.
• Marcus, Joseph H.; et al. (February 24, 2020). „Genetic history from the Middle Neolithic to present on the Mediterranean island of Sardinia“. Nature Communications. Nature Research. 11 (939): 939. doi:10.1038/s41467-020-14523-6. PMC 7039977. PMID 32094358.
• Martiniano, Rui; et al. (July 27, 2017). „The population genomics of archaeological transition in west Iberia: Investigation of ancient substructure using imputation and haplotype-based methods“. PLOS Genetics. PLOS. 13 (7): e1006852. doi:10.1371/journal.pgen.1006852. PMC 5531429. PMID 28749934.
• Mathieson, Iain; et al. (November 23, 2015). „Genome-wide patterns of selection in 230 ancient Eurasians“. Nature. Nature Research. 528 (7583): 499–503. doi:10.1038/nature16152. PMC 4918750. PMID 26595274.
• Mathieson, Iain; et al. (February 21, 2018). „The genomic history of southeastern Europe“. Nature. Nature Research. 555 (7695): 197–203. doi:10.1038/nature25778. PMC 6091220. PMID 29466330.
• Olalde, Iñigo; et al. (September 2, 2015). „A Common Genetic Origin for Early Farmers from Mediterranean Cardial and Central European LBK Cultures“. PLOS Genetics. PLOS. 32 (12): 3132–3142. doi:10.1093/molbev/msv181. PMC 4652622. PMID 26337550.
• Olalde, Iñigo; et al. (March 15, 2019). „The genomic history of the Iberian Peninsula over the past 8000 years“. Science. American Association for the Advancement of Science. 363 (6432): 1230–1234. doi:10.1126/science.aav4040. PMC 6436108. PMID 30872528.
• Rivollat, Maïté; et al. (May 29, 2020). „Ancient genome-wide DNA from France highlights the complexity of interactions between Mesolithic hunter-gatherers and Neolithic farmers“. Science. American Association for the Advancement of Science. 6 (22): eaaz5344. doi:10.1126/sciadv.aaz5344. PMC 7259947. PMID 32523989.
• Saag, Lehti; et al. (July 24, 2017). „Extensive Farming in Estonia Started through a Sex-Biased Migration from the Steppe“. Current Biology. Cell Press. 27 (14): 2185–2193. doi:10.1016/j.cub.2017.06.022. PMID 28712569.
• Sánchez-Quinto, Federico; et al. (May 7, 2019). „Megalithic tombs in western and northern Neolithic Europe were linked to a kindred society“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. National Academy of Sciences. 116 (19): 9469–9474. doi:10.1073/pnas.1818037116. PMC 6511028. PMID 30988179.