ჩერქესოგაი
ჩერქსოგაი (რუსულად: Черкесогаи), ან ჩერქეზი სომხები (სომხურად: չերքեզահայեր ჩერკეზაჰაიერ[1]; რუსულად: черкесские армяне; ჩერქეზულად: Адыгэ-ермэлы), ზოგჯერ მოიხსენიება როგორც ერმელი (ჩერქეზულად Ермэлы), მთიელი სომხები (რუსულად: горские армяне) ან ტრანსყუბანელი სომხები (რუსულად: закубанские армяне)[2] — ეთნიკური სომხები, რომლებიც XV საუკუნის ბოლოდან ცხოვრობდნენ რუსეთის კრასნოდარის მხარეში და ადიღეის რესპუბლიკაში და ლაპარაკობდნენ ადიღეურ ენაზე (ამჟამად მათი უმეტესობა რუსულად ლაპარაკობს) რეგიონში მცხოვრები სხვა სომხებისგან განსხვავებით. ისინი ძირითადად ქალაქ არმავირსა და მაიკოპში ცხოვრობენ. ჩერქესოგაის საერთო რაოდენობა დაახლოებით 50,000 ადამიანია (2008 წლის შეფასებით). რუსეთის 2002 წლის აღწერის თანახმად, 230 სომეხი ლაპარაკობს დაბლობის ადიღეურზე, 222 კი ლაპარაკობს ყაბარდოულ ადიღეურ ენაზე.
| ჩერქესოგაი | |
|---|---|
 | |
| საერთო მოსახლეობა | |
| 50 000 | |
| რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით | |
| არმავირი, მაიკოპი | |
| ენები | სომხური, რუსული, ჩერქეზული |
| რელიგიები | სომხური სამოციქულო ეკლესია |
აღსანიშნავია ჩერქესოგაიები არიან: პირველი საბჭოთა მილიონერი არტიომ მიხაილოვიჩ ტარასოვი, მწერალი ანრი ტროიატი (ლევ ასლანოვიჩ ტარასოვი),[3] ვაჭარი ნიკიტა პავლოვიჩ ბოგარსუკიოვი და ბალერინა ოლგა ასლანოვნა ტარასოვა.[4]
ისტორია
რედაქტირება
ადრეული შუასაუკუნეების პერიოდიდან, მრავალი სომეხი ცხოვრობდა სხვა ქვეყნების ტერიტორიაზე, სომხეთში უცხოური შემოსევების, ეროვნული და რელიგიური დევნის, გენოციდისა და ომების გამო. დღევანდელი სომხური დიასპორის უმეტესი ნაწილი ჩრდილოეთ კავკასიაში XVII და XVIII საუკუნეებში ჩამოვიდა, თუმცა პირველი ჰემშინი სომხები VIII საუკუნიდან აქ ცხოვრობენ.
სომეხთა მიგრაცია ყუბანში 1780-იანი წლების ბოლოდან 1860-იან წლებამდე დაიწყო, როდესაც დაახლოებით 3000 სომეხი ჩამოვიდა რუსეთის ქალაქებიდან ასტრახანიდან, ყიზლიარიდან და მოზდოკიდან, ასევე 300 სპარსელი თურქი სომეხი. ამ პერიოდში დაარსდა ყუბანის პირველი სომხური დასახლებები, მათ შორის არმავირი, რომელიც დაარსდა 1839 წელს და პირველ სომხურ დასახლებად ითვლება კრასნოდარის მხარეში. სომხებმა აგრეთვე შექმნეს თემები უფრო დიდ ქალაქებში, როგორიცაა ნოვოროსიისკი, ანაპა და ეკატერინოდარი.
მიგრანტების მეორე ტალღა XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში მოხდა, როდესაც რეგიონში ჩამოვიდა დაახლოებით 30 000 ძირითადად თურქი ჰემშინი სომეხი, რამდენიმე მათგანი სპარსეთიდან და ამიერკავკასიიდან. ზოგი ეკონომიკური მიზეზით გადასახლდა და რუსეთის მთავრობას მიეპყრო, ზოგი კი იძულებული გახდა დაეტოვებინა ოსმალეთის მთავრობის მიერ ჩაგვრისა და გენოციდის გამო. მიგრაციამ პიკს მიაღწია 1870-იანი წლების ბოლოდან 1910-იანი წლების ბოლომდე, რომელიც დაემთხვა რუსეთ-თურქეთის 1877–1878 წლების ომს, ასევე 1915–1920 წლებში თურქეთში სომხური მოსახლეობის მასობრივ დევნას.
მიგრაციის მესამე ტალღა მოხდა 1950-იან წლებში და მოიცავდა 300-ზე ნაკლებ ეთნიკურ სომეხს ახალქალაქიდან, რომლებიც ანაპსკის რაიონში, ძირითადად გაიკოძორში დასახლდნენ.
მეოთხე ტალღა 1970-იან წლებში მოხდა და იგი ძირითადად აზერბაიჯანის (ყარაბაღელი სომხების) და შუა აზიის ეთნიკური სომხებისგან შედგებოდა, მაგალითად, უზბეკეთის, ყაზახეთის და ყირგიზეთის სსრ-დან. ისინი ძირითადად კრასნოდარის მხარეში ეკონომიკური მიზეზების გამო მოვიდნენ და მათი რაოდენობა 5000-დან 7000 კაცამდე იყო.
გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოდან 1990-იანი წლების შუა ხანებამდე ყუბანის რეგიონში დაახლოებით 300 000 მეტი მიგრანტი ჩამოვიდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით ეთნიკური კონფლიქტების შედეგად.[5]
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Arakelyan, Hranush (1980).[1]დაარქივებული 2020-10-28 საიტზე Wayback Machine. "Չերքեզահայերի էթնիկ ինքնագիտակցության հարցի շուրջ [On the self-identity of Circassian Armenians]" (in Armenian). Yerevan: Institute of Archeology and Ethnography, Armenian National Academy of Sciences.
- ↑ (in Russian) Л.В. Бурыкина. Черкесогаи Северо-Западного Кавказа в XIX в. დაარქივებული 2011-06-09 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ Galstyan, Ripsime. "Pamyati pisatelnya Anri Truajya – predtechi "Majrika"" Памяти писателя Анри Труайя – предтечи "Майрика" [Memory of the Writer Henri Troyat – Leading "Mayrig"]. Armmuseum.ru (in Russian). Moscow: Armenian Museum of Moscow and Culture of Nations. Archived from the original on 10 April 2017.
Род Тарасовых происходил из черкесогаев. [The Tarasov family originated from the Cherkesogai.]
- ↑ Zatikyan, Magdalina (1 September 2015). Американский потомок черкесских армян [Americans of Cherkesogai origin] (in Russian).
- ↑ Ulrike (15 April 2014). Ethnic Belonging, Gender, and Cultural Practices: Youth Identities in Contemporary Russia. Columbia University Press. pp. 71–73. ISBN 9783838261522.