ქრისიპე
ქრისიპე — (/kraɪˈsɪpəs, krɪ-/;[3] ბერძ. Χρύσιππος ὁ Σολεύς, Chrysippos ho Soleus; დაახლ. 279 – c. 206 ძვ.წ[4]) — ბერძენი სტოიციზმი ფილოსოფოსი. წარმოშობით კილიკიის ქალაქ სოლიდან, საიდანაც გადასახლდა საბერძნეთში, ქალაქ ათენში და დაემოწაფა ბერძენ სტოიცისტ ფილოსოფოსს კლეანთეს. როდესაც კლეანთე გარდაიცვალა ძვ.წ 230 წელს, ქრისიპე სკოლას ჩაუდგა სათავეში. მოგვიანებით სტოიციზმის დამფუძნებელმა ზენონმა, მას მეორე ფუძემდებლის ტიტული მიანიჭა.
| ქრისიპე | |
|---|---|
| Χρύσιππος ὁ Σολεύς | |
 | |
| დაბ. თარიღი | ძვ.წ 279 |
| დაბ. ადგილი | სოლი, კილიკია |
| გარდ. თარიღი | ძვ.წ 206 |
| გარდ. ადგილი | ათენი |
| მოქალაქეობა | Soli |
| განთქმული მოსწავლეები | Zeno of Tarsus, Diogenes of Babylon, Dioscorides და Aristoboulus[1] |
| სამეცნიერო ხარისხი | სტოიცისტი ფილოსოფოსი |
| მამა | Apollonius of Tarsus[2] |
|
გავლენა მოახდინეს | |
|
გავლენა მოახდინა | |
ქრისიპე მოღვაწეობდა ლოგიკის სფეროში, ასევე ეპისტემოლოგიას, ეთიკასა და ფიზიკაში. მან შეიმუშავა ლოგიკის ახალი სისტემა რათა უკეთ გაეაზრებინა ადამიანის როლი სამყაროში. ის აღიარებდა ბედისწერის გარდაუვალობას, მიუხედავად ამისა, არასოდეს უარყოფდა ადამიანის აზროვნებისა და გადაწყვეტილების მიღების თავისუფლებას. ეთიკა,მისი თქმით დამოკიდებულია იმაზე თუ რამდენად იაზრებს ადამიანი სამყაროს მოწმედების პრინციპებს. ის ამბობდა, რომ ემოციური გატაცებები ადამიანის სულს ასახიჩრებს. ქრისიპეს მუშაობის შედეგია ის უდიდესი წარმატება, რაც წილად ხვდა სტოიციზმს ბერძნულ და რომაულ კულტურაში.
ცხოვრებარედაქტირება
ქრისიპე, აპოლონიუსის შვილი, დაიბადა სოლში[5], კილიკიაში. იყო საშუალო სიმაღლის[6] და ცნობების მიხედვით ვარჯიშობდა შორ დისტანციაზე სირბილში.[7] ახალგაზრდობაშივე მან დაკარგა მემკვიდრეობით მიღებული ქონება, რომელიც მეფის პირად მფლობელობაში გადავიდა.[8] ამის შემდეგ ქრისიპე ათენში გადასახლდა, სადაც დაემოწაფა კლეანთეს, რომელიც სათავეში ედგა სტოიცისტურ სკოლას.[9] მიჩნეულია, რომ ის ესწრებოდა არქეზილასა და ლაკიდეს ლექციებს პლატონის აკადემიაში.[10]
ქრისიპე დიდი მონდომებით სწავლობდა სტოიცისტურ სისტემებს. მან სწავლის შემართებით სახელი გაითქვა თანატოლებში.[7] ის განთქმული იყო ინტულექტუალური ერუდიციით, თავდაჯერებულობითა და გამოხატვის მრავალფეროვნებით, ყველაფერთან ერთად, ის კლეანთეს ამგვარად მიმართავდა:„მაჩვენე იდეა და შედეგებს თავად აღმოვაჩენ“.[7] კლეანთეს გარდაცვალების შემდეგ, ძვ.წ 230 წელს ქრისიპე სათავეში ჩაუდგა სტოიცისტურ სკოლას.
ქრისიპე ყოო მწერალიც და ცნობების თანახმად დღის განმავლობაში არანაკლებ 500 ხაზს წერდა.[11] საერთო ჯამში მან 705 ნაწარმოები შექმნა.[12] ის მიდრეკილი იყო მრავალმხრივი აზროვნებისკენ, სწორედ ამიტომ, მუდამ ცდილობდა კამათისას ორივე მხარის არგუმენტები შეესწავლა. ქრისიპე ნაწარმოებებში ხშირად იყენებდა ოპონენტების მიერ გამოთქმულ ფრაზებს.[13] ის აღიარებულია, როგორც ფართო, შეუცნობელი და თავისუფალი საკუთარ სტილში. ქრისიპეს შესაძლებლობებიდან გამომგდინარე, მისი ავტორიტეტი დღითი-დღე იზრდებოდა, ამიტომ ის მალევე გახდა სტოიცისტური სკოლის ლიდერი.[14]
ის გარდაიცვალა 143-ე ოლიმპიადის მიმდინარეობისას (ძვ.წ 208-204), 73 წლის ასაკში. დიოგენე ლაერტი გვაწვდის ქრისიპეს გარდაცვალების ორ ვერსიას.[15] პირველი ცნობით ის ნადიმზე გაუზავებელი ღვინით ზედმეტად დათვრა და მალე დაიღუპა. მეორე ვერსიით ის უყურებდა, თუ როგორ ჭამდა ვირი ლეღვს და იხუმრა:„მიეცით ვირს სუფთა ღვინო, რათა ჩამოირეცხოს ლეღვი“. ის საკუთარ ხუმრობაზე სიცილისას დაიღუპა. მისმა ძმისშვილმა არისტორეონმა შექმნა მისი ქანდაკება და დადგა ქალაქ კერამიკში.[16] ქრისიპე სტოიცისტური სკოლის ლიდერად დაინიშნა საკუთარი მოსწავლის, ზენონის მიერ.[17]
მისი ნაწარმოებებიდან არაფერია შემორჩენილი გარდა იმ ციტატებისა, რომლებიც მოხსენებულია ციცერონის, ლუსიუს ანეუს სენეკას, გალენოსის, პლუტარქესა და სხვათა ნაწარმოებებში. ლოგიკის თემაზე შექმნილი ნაწარმოებები აღირიცხება ჰერკულანუმის პაპირუსებში,[18] რომელთაგან ერთ-ერთი, სავარაუდოდ, ქრისიპეს შექმნილია.[18]
ფილოსოფიარედაქტირება
ქრისიპეს კარიერის მანძილზე ხშირად უხდებოდა პლატონის აკადემიაზე თავდასხმების მოგერიება და ამას წარმატებით ართმევდა თავს.[19] ამასთან ის იცავდა სტოიციზმის მიმდინარეობას არა მარტო არსებული, არამედ მომავალი საფრთხისაგანაც. მან გააერთანა ზენონისა და კლეანთეს დოქტრინები რათა შეექმნა ერთიანი, მძლავრი სტოიცისტური სისტემა. ის ხელმძღვანელობდა მათი ფორმალური ლოგიკით. საბოლოოდ, ქრისიპემ ჩამოაყალიბა სტოიციზმი როგორც მიმდინარეობა. ამბობდნენ:„ქრისიპეს გარეშე არ იარსებებდა სტოა“.[20]
ლიტერატურარედაქტირება
- Barnes, Jonathan (1999), „The History of Hellenistic Logic“, Algra, Keimpe; Barnes, Jonathan; Mansfeld, Jaap და სხვები., The Cambridge History of Hellenistic Philosophy, Cambridge University Press, ISBN 0-521-61670-0
- Brunschwig, Jacques; Sedley, David (2003), „Hellenistic philosophy“, Sedley, David, The Cambridge Companion to Greek and Roman Philosophy, Cambridge University Press, ISBN 0-521-77503-5
- Davidson, William Leslie (1908), „Chrysippus“, Hastings, James, Encyclopaedia of Religion and Ethics, 3, T. & T. Clark, https://archive.org/details/encyclopaediaofr03hastuoft
- Dorandi, Tiziano (1999), „Chronology“, Algra, Keimpe; Barnes, Jonathan; Mansfeld, Jaap და სხვები., The Cambridge History of Hellenistic Philosophy, Cambridge University Press, ISBN 0-521-61670-0
- Fitzgerald, John T. (2004), „Philodemus and the Papyri from Herculaneum“, Fitzgerald, John T.; Obbink, Dirk; Holland, Glenn Stanfield, Philodemus and the New Testament world Philosophy, BRILL, ISBN 90-04-11460-2
- Gould, Josiah (1970), The Philosophy of Chrysippus, SUNY, ISBN 0-87395-064-X
- Green, Peter (1993), Alexander to Actium: the historical evolution of the Hellenistic age, University of California Press, ISBN 0-520-08349-0
- Heath, Thomas Little (1921), A History of Greek Mathematics, Vol 1: From Thales to Euclid, Oxford, https://archive.org/details/cu31924008704219
- Hicks, Robert Drew (1910), Stoic and Epicurean, C. Scribner, https://archive.org/details/stoicandepicurea00colluoft
- Hicks, Robert Drew (1911), „Stoics“, Chisholm, Hugh, The Encyclopædia Britannica, 25, http://www.1911encyclopedia.org/Stoics
- Inwood, Brad; Gerson, Lloyd P. (1997), Hellenistic Philosophy: Introductory Readings, Hackett, ISBN 0-87220-378-6
- Johansen, Karsten Friis; Rosenmeier, Henrik (1998), A History of Ancient Philosophy: From the Beginnings to Augustine, Routledge, ISBN 0-415-12738-6
- Kenny, Anthony (2006), Ancient Philosophy, Oxford University Press, ISBN 0-19-875273-3
- თარგი:Cite LotEP
- თარგი:Cite LotEP
- თარგი:Cite LotEP
- O'Toole, Robert R.; Jennings, Raymond E. (2004), „The Megarians and the Stoics“, Gabbay, Dov; Woods, John, Handbook of the History of Logic: Greek, Indian, and Arabic logic, North Holland, ISBN 0-444-50466-4
- Sharples, R. W. (2014), Stoics, Epicureans and Sceptics: An Introduction to Hellenistic Philosophy, Routledge, pp. 67–68, ISBN 978-1134836390, https://books.google.com/books?id=KlmKAgAAQBAJ&pg=PA67#v=onepage&q=Chrysippus%20%22eight%20faculties%22&f=false
- Stock, St. George William Joseph (1908), Stoicism, Constable, https://archive.org/details/stoicism00stocuoft
- Zeller, Eduard (1880), The Stoics, Epicureans, and Sceptics, Longmans, https://archive.org/details/stoicsepicureans00zelluoft
რესურსები ინტერნეტშირედაქტირება
- Early Stoic Logic: Zeno of Citium, Cleanthes of Assos, Chrysippus of Soli an annotated bibliography on the logic of Chrysippus
სქოლიორედაქტირება
- ↑ Arnim H. v. Aristobulos 17 // Kategorie:RE:Band II,1 — 1895.
- ↑ Smith W. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology / W. Smith — 1849. — P. 700. — 1219 p.
- ↑ "Chrysippus". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
- ↑ He died according to Apollodorus of Athens (ap. Diogenes Laërtius, vii. 184) at the age of 73 during the 143rd Olympiad (208–204 BC). Thus his date of birth is placed between 281 and 277. The statements in Pseudo-Lucian (Macr. 20) that he died aged 81, and Valerius Maximus that he was still writing at the age of 80 (Val. Max. viii. 7) are considered less credible. Cf. Dorandi 1999, p. 40
- ↑ Gould 1970, p. 7, citing Diogenes Laërtius, vii. 179; Galen, Protreptic, 7; de Differentia Pulsuum, 10
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 182
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Diogenes Laërtius, vii. 179
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 181. The king is not named, but Cilicia was contested between Ptolemy II Philadelphus and Antiochus I Soter during this period, cf. Green 1993, p. 639
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 179. The claim that he studied under Zeno is less likely because Zeno died in 262/1. Cf. Dorandi 1999, p. 40
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 184
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 181
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 180
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 181, x. 26–7
- ↑ Davidson 1908, p. 614
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 185
- ↑ Plutarch, De Stoicorum Repugnantiis; Diogenes Laërtius, vii. 183
- ↑ Eusebius, Praeparatio Evangelica, 15. 18; Diogenes Laërtius, vii. 35
- ↑ 18.0 18.1 "The first of Chrysippus' partially preserved two or three works is his Logical Questions, contained in PHerc. 307 ... The second work is his On Providence, preserved in PHerc 1038 and 1421 ... A third work, most likely by Chrysippus is preserved in PHerc. 1020," Fitzgerald 2004, p. 11
- ↑ "Chrysippus", J. O. Urmson, Jonathan Rée, The Concise Encyclopedia of Western Philosophy, 2005, pages 73–74 of 398 pages.
- ↑ Diogenes Laërtius, vii. 183. ბერძ. εἰ μὴ γὰρ ἦν Χρύσιππος, οὐκ ἂν ἦν στοά