ვიკიპედია

სუტრა

სუტრა (სანს. सूत्र) — ინდურ სალიტერატურო ტრადიციაში აღნიშნავს აფორიზმს ან აფორიზმთა კრებულს, რომელიც წარმოდგენილია სახელმძღვანელოს სახით. სუტრა არის უძველესი პერიოდისა და შუა საუკუნეების ეპოქის ინდური ჟანრი, რომელიც ინდუიზმში, ბუდიზმსა და ჯაინიზმში გვხვდება.[1][2]

ლოტუსის სუტრის სანსკრიტული ხელნაწერი
ხელნაწერი კალპა სუტრადან (ჯაინიზმი)

ინდუიზმში სუტრები წარმოადგენს ლიტერატურული კომპოზიციის განსაკუთრებულ ტიპს, მოკლე აფორიზმული განცხადებების კრებულს.[2][3] ყოველი სუტრა მცირე მოცულობის წესია, რომელიც იძლევა დარიგეგებს სარიტუალო სწავლებების, ფილოსოფიის, გრამატიკის ან ნებისმიერი სხვა დარგის შესახებ.[1][2] ინდუიზმის უძველესი სუტრები გვხვდება ვედებში, კერძოდ ბრაჰმანასა და არანიაკაში.[4][5] ინდუისტური ფილოსოფიის ყველა სკოლამ ხელოვნების, სამართლის და სოციალური ეთიკის სხვადასხვა სფეროებში შეიმუშავა შესაბამისი სუტრები, რომლებიც აადვილებენ მათში წარმოდგენილი იდეების სწავლებასა და თაობიდან თაობაზე გადაცემას.[3][6]

ბუდიზმში სუტრები, რომლებიც ასევე ცნობილია, როგორც სუტები, კანონიკური წმინდა წერილებია, რომელთა უმრავლესობაც გაუტამა ბუდას ზეპირი სწავლების ჩანაწერებად მიიჩნევა. სუტები არაა აფორიზმული ხასიათის, თუმცა საკმაოდ დეტალურია და ზოგჯერ განმეორებებსაც შეიცავს. ბუდისტური სუტრები თავისი ხასიათით ტერმინის ფილოლოგიურ ფესვად სუქტას (კარგად წარმოთქმული) უფრო გვისახავს, ვიდრე სუტრას (ძაფი).[7]

ჯაინიზმში სუტრები, რომლებიც ასევე ცნობილია, როგორც სუიაები, მაჰავირას კანონიკური ქადაგებები, რომლებსაც, როგორც ჯაინისტურ კანონიკურ ლიტერატურაში, ასევე ზოგიერთი გვიანდელი პერიოდის ნორმატიულ ტექსტებშიც შევხვდებით.[8][9]

ეტიმოლოგია რედაქტირება

სანსკრიტზე სუტრა „ძაფს“ ნიშნავს.[2] სიტყვის ფუძეა „სივ“ − „ის, რითაც იკერება და ერთიანდება ნივთები“.[1][10] ტერმინი ასევე დაკავშირებული შემდეგ სიტყვებთან: სუჩი, რომელიც „ნემსს, სიას“ ნიშნავს[11] და სუნა, რომელიც „ნაქსოვს“ აღნიშნავს.[1]

ლიტერატურის კონტექსტში, სუტრა აღნიშნავს მარცვლებისა და სიტყვების კრებულს, „აფორიზმის, წესის, მიმართულების“ სახელმძღვანელოს, რომლებიც ერთმანეთს ძაფებივით უერთდება, მათი კავშირით კი რიტუალური, ფილოსოფიური, გრამატიკული ან შემეცნების ნებისმიერი სხვა სფეროს ცოდნა იქსოვება.[1][2]

მორის ვინტერმინცის თქმით, სუტრა ნებისმიერი მცირე მოცულობის წესია ინდურ ლიტერატურაში. ის „რამდენიმე სიტყვით გადმოცემული თეორემაა.“[2]

ისტორია რედაქტირება

პირველ სუტრებს ვედურ ლიტერატურაში, კერძოდ კი ბრაჰმანასა და არანიაკაში ვხვდებით.[5] მათი შექმნის მიზანი მასწავლებლის მიერ მოსწავლისთვის ცოდნის გადაცემის და თვითგანათლებისა თუ დისკუსიის მიზნით მკითხველებისთვის მათი დამახსოვრების გაადვილება იყო.[2]

სუტრა შეკუმშული სახის სტენოგრამას წარმოადგენს, რის გამოც მისი მარცვალთა მწკრივის გაშიფვრა რთულია ბჰასიას ტექსტების ცოდნისა და შესაბამისი განმარტებითი კომენტარების გარეშე.[12][13]

სუტრების ჩვენამდე მოღწეული უძველესი ხელნაწერები ვედების ნაწილს წარმოადგენს და ძვ. წ. II-I ათასწლეულებით თარიღდება.[14] მაგალითად, ვინტერმიცის თქმით, აიტარეია არანიაკა, ძირითადად სუტრების კრებულია. მათი პრაქტიკაში გამოყენება და უძველესი წარმოშობა დასტურდება იმ სუტრებით, რომლებსაც ძველ არავედურ ინდუისტურ ლიტერატურაში − სიმღერებში, ლეგენდებში, თქმულებებსა თუ ეპოსებში − ვხვდებით.[15]

ინდური ლიტერატურის ისტორიაში, შემეცნების სხვადასხვა სფეროებში სუტრათა ვრცელი კომპილაციები, ძვ. წ. 600-200 წლებით, ძირითადად ბუდასა და მაჰავირას შემდგომი პერიოდით, თარიღდება. აღნიშნულ ეპოქას „სუტრების პერიოდი“ ეწოდებოდა.[15][16]

უძველესი ეპოქის ინდოელი მოწაფე გრამატიკის, ფილოსოფიისა და თეოლოგიის სუტრებს სწორედ იმ მექანიკური მეთოდით სწავლობდა, რომლითაც თანამედროვე ეპოქის ბავშვები ანბანსა და გამრავლების ტაბულას იმახსოვრებენ. — მაქს მიულერი, უძველესი სანსკრიტული ლიტერატურის ისტორია.[17]

ბუდიზმი რედაქტირება

ბუდიზმში სუტრები კანონიკური ლიტერატურის ნაწილია. ინდუისტური ტექსტებისგან განსხვავებით, ადრეული ბუდისტური სუტრები არაა აფორიზმული ხასიათის და ხშირად საკმაოდ ვრცელიცაა. ბუდისტური ტერმინი სუტრას ან სუტას ფესვები სავარაუდოდ სანსკრიტული სუქტადან მომდინარეობს, რომელიც „კარგად წარმოთქმულს/ნათქვამს“ ნიშნავს. ეს მომდინარეობს რწმენიდან, რომლის მიხედვითაც ბუდას მიერ ნათქვამი ყველაფერი კარგად ნათქვამი იყო.[7]

ჯაინიზმი რედაქტირება

ჯაინიზმის ტრადიციაში სუტრები მკაცრად განსაზღვრული ტექსტების მნიშვნელოვან ჟანრს წარმოადგენს, რომლებიც საზეპიროდ იწერებოდა.[18]

მაგალითად, კალპა სუტრა, ჯაინური ტექსტია, რომელიც, როგორც სამონასტრო წესებს, ასევე ჯაინ სულიერ მოძღვართა ბიოგრაფიებსაც მოიცავს. სუტრებში ხშირად განხილულია ჯაინისტური ყოველდღიური ასკეტური ცხოვრება. არაერთი უძველესი სუტრა, განსაკუთრებთ ძვ. წ. I ათასწლეულის პერიოდის, ბჰაკტის ჯაინური პრაქტიკის აუცილებელ ელემენტად ასახელებს.[8]

ჯაინიზმის ჩვენამდე მოღწეული წმინდა წერილები სუტრების ფორმატშია შესრულებულია,[9] ესენია აკარანგა სუტრა და თატვართა სუტრა. ეს უკანასკნელი სანსკრიტზეა შესრულებული და ჯაინიზმის ოთხივე სექტის მიერაა აღებულია, როგორც ყველაზე ავტორიტეტული ფილოსოფიური ტექსტი, რომელშიც სრულყოფილადაა შეჯამებული ჯაინიზმის საფუძვლები.[19][20]

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Monier Williams, Sanskrit English Dictionary, Oxford University Press, Entry for sutra, page 1241
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 M Winternitz (2010 Reprint), A History of Indian Literature, Volume 1, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0264-3, pages 249
  3. ↑ 3.0 3.1 Gavin Flood (1996), An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-43878-0, pages 54–55
  4. ↑ Max Muller, History of Ancient Sanskrit Literature, Oxford University Press, pages 108–113
  5. ↑ 5.0 5.1 M Winternitz (2010 Reprint), A History of Indian Literature, Volume 1, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0264-3, pages 251–253
  6. ↑ White, David Gordon (2014). The Yoga Sutra of Patanjali: A Biography. Princeton University Press, გვ. 194–195. ISBN 978-0-691-14377-4. 
  7. ↑ 7.0 7.1 K. R. Norman (1997), A philological approach to Buddhism: the Bukkyo Dendo Kyokai Lectures 1994. (Buddhist Forum, Vol. v.)London: School of Oriental and African Studies,p. 104
  8. ↑ 8.0 8.1 M. Whitney Kelting (2001). Singing to the Jinas: Jain Laywomen, Mandal Singing, and the Negotiations of Jain Devotion. Oxford University Press, გვ. 111–112. ISBN 978-0-19-803211-3. 
  9. ↑ 9.0 9.1 Padmanabh S. Jaini (1991). Gender and Salvation: Jaina Debates on the Spiritual Liberation of Women. University of California Press, გვ. 32. ISBN 978-0-520-06820-9. 
  10. ↑ MacGregor, Geddes (1989). Dictionary of Religion and Philosophy, 1st, New York: Paragon House. ISBN 1-55778-019-6. 
  11. ↑ suci დაარქივებული 2017-01-09 საიტზე Wayback Machine. Sanskrit English Dictionary, Koeln University, Germany
  12. ↑ Paul Deussen, The System of the Vedanta: According to Badarayana's Brahma Sutras and Shankara's Commentary thereon, Translator: Charles Johnston, ISBN 978-1-5191-1778-6, page 26
  13. ↑ Tubb, Gary A.; Emery B. Boose. „Scholastic Sanskrit, A Manual for Students“. Indo-Iranian Journal. 51: 45–46. doi:10.1007/s10783-008-9085-y. S2CID 162343189.
  14. ↑ Max Muller, History of Ancient Sanskrit Literature, Oxford University Press, pages 314–319
  15. ↑ 15.0 15.1 Max Muller, History of Ancient Sanskrit Literature, Oxford University Press, pages 40–45, 71–77
  16. ↑ Arvind Sharma (2000), Classical Hindu Thought: An Introduction, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-564441-8, page 206
  17. ↑ History of Ancient Sanskrit Literature, Oxford University Press, page 74
  18. ↑ M. Whitney Kelting (2001). Singing to the Jinas: Jain Laywomen, Mandal Singing, and the Negotiations of Jain Devotion. Oxford University Press, გვ. 84–85. ISBN 978-0-19-803211-3. 
  19. ↑ K. V. Mardia (1990). The Scientific Foundations of Jainism. Motilal Banarsidass, გვ. 103. ISBN 978-81-208-0658-0. „Quote: Thus, there is a vast literature available but it seems that Tattvartha Sutra of Umasvati can be regarded as the main philosophical text of the religion and is recognized as authoritative by all Jains."“ 
  20. ↑ Jaini, Padmanabh S. (1998). The Jaina path of purification. Motilal Banarsidass, გვ. 82. ISBN 81-208-1578-5. 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=სუტრა&oldid=4464255“-დან