ქართლის საერისმთავრო: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ქართლის საერისმთავრო''' — არისტოკრატიული მმართველობა [[ქართლი|ქართლში]], VI და IX საუკუნეებს შორის, როდესაც ქართლში წამყვან პოლიტიკურ ძალაუფლებას [[ერისმთავარი|ერისმთავარები]] ახორციელებდნენ. საერისმთავროს დაარსება 580 წელს [[სასანიანები|სასანიანთა]] მიერ ადგილობრივი [[ხოსროვიანები|ხოსროვიანთა დინასტიის]] შევიწროვებას და [[ქართლის სამეფო (ძველი)|ქართლის სამეფოს]] გაუქმებას უკავშირდება. [[588]] წელს ხოსროვიანთა უმცროსი შტოს, [[გუარამიდები|გურაამიდების]] წარმომადგენელი, [[გუარამი]] პირველი ქართველი „<nowiki/>[[კურაპალატი]]<nowiki/>“ გახდა-მიიღო რა ეს ტიტული [[ბიზანტიის იმპერატორების სია|ბიზანტიის იმპერატორ]] [[მავრიკიოსი (ბიზანტია)|მავრიკიოსისგან]]. მოგვიანებით [[591]] წელს სპარსელებმა სასანიდების იმპერიაში დაუშვეს ავტონომიური-ქართლის საერისმთავროს წარმოქმნა. საერისმთავრომ [[888]] წლამდე იარსება, როდესაც ქართლში მეფობა [[ქართველთა სამეფო|აღდგენილ]] იქნა [[ბაგრატიონთა დინასტია|ბაგრატიონთა დინასტიის]] წევრების მიერ. საერისმთავროს საზღვრები არ იყო სტაბილური, რამდენადაც ქართლის ხელმძღვანელი ერისმთავრები, მეზობელ სახელმწიფოებთან გაუთავებელ ომებში იყვნენ ჩართული და თითქმის მთელი ამ პერიოდის მანძილზე წინააღმდეგობას უწევდნენ [[სპარსელები|სპარსელებს]], ბიზანტიელებს, [[ხაზარები|ხაზარებს]], [[არაბები|არაბებს]] და სხვადასხვა კავკასიელ მმართველებს.

როდესაც, 580 წელს, გარდაიცვალა ერთიანი [[ქართლის სამეფო (ძველი)|ქართლის]] მეფე [[:en: Bacurius III of Iberia|ბაკურ III]], სპარსეთის სასანიდურ ხელისუფლებას, [[ჰორმიზდ IV |ჰორმიზდ IV-ის]] მეფობის დროს (579-590) მიეცა შესაძლებლობა გაეუქმებინა მონარქია იბერიაში.<ref name="Suny, p. 25"/> [[იბერია]] გახდა სპარსეთის პროვინცია ([[:en:Sasanian Iberia|სასანური ქართლი]]), მართული [[მარზპანი|მარზპანის]] (გუბერნატორი) მიერ. იბერიელ დიდგვაროვნებს ამ ცვლილებისთვის წინააღმდეგობა არ გაუწევიათ,<ref name="Suny, p. 25"/> და სამეფო სახლის მემკვიდრეები გადაიხვეწნენ თავისსავე მაღალმთიან ფორტიფიკაციულ სამფლობელოებში – [[ხოსროიდები|ხოსროიდების]] მთავარი შტო [[კახეთი|კახეთში]], ხოლო უმცროსი შტო, [[გუარამიდები]], [[კლარჯეთის საერისთავო|კლარჯეთსა]] და [[ჯავახეთი|ჯავახეთში]]. თუმცა, პირდაპირმა სპარსულმა კონტროლმა გამოიწვია მძიმე გადასახადები და [[ზოროასტრიზმი|ზოროასტრიზმის]] გავრცელება, ენერგიული ხელშეწყობით, უპირატესად ქრისტიანულ ქვეყნებში. ამიტომ, როდესაც 582 წელს აღმოსავლეთ რომის იმპერიის იმპერატორმა [[მავრიკიოსი (ბიზანტია)|მავრიკიოსმა]] დაიწყო სამხედრო კამპანია სპარსეთის წინააღმდეგ, იბერიელმა დიდგვაროვნებმა მიმართეს მას მონარქიის აღდგენის თხოვნით. მავრიკიოსს არ გაუწევია წინააღმდეგობა და 588 წელს გამოგზავნა თავისი პროტეჟე [[გუარამი]], გუარამიდების საგვარეულოდან, როგორც ახალი მმართველი იბერიაში. თუმცა, გუარამი არ იკურთხა როგორც მეფე, მაგრამ აღიარებულ იქნა, როგორც მმართველიხელმძღვანელი ერისმთავარი, [[კურაპალატი|კურაპალატის]] ბიზანტიური ტიტულის პატივით. 591 წლის ბიზანტიურ-სასანიდური ხელშეკრულების მიხედვით დასტურდება შეთანხმება, მაგრამ იბერია, როგორც [[თბილისი|თბილისის]] ნაწილი დარჩა დაყოფილი რომაული და სასანიდური დომინირების ქვეშ.<ref name="Suny, p. 25">Suny, p. 25.</ref>

ამგვარად, საერისმთავროს ჩამოყალიბებამ გამოიწვია დინასტიური აღზევება იბერიაში და წარმოადგენდა კომპრომისულ გამოსავალს კავკასიის კონტროლისთვის, ბიზანტიურ-სასანიდური დაპირისპირების პირობებში. ქართლის ერისმთავრები, როგორც მთავარი ადგილობრივი პოლიტიკური ხელისუფლება, უნდა ყოფილიყვნენ დამტკიცებული და სანქცირებული [[კონსტანტინეპოლი|კონსტანტინეპოლის]] კარის მხრიდან. ქართულ წყაროებში ისინი იწოდებიან სხვადასხვანაირად: ერისთავთ მთავარი, ერისმთავარი, [[ერისთავთ-ერისთავი]] ან უბრალოდ [[ერისთავი]]. მრავალი მათგანი დამატებით იყო დაჯილდოებული სხვადასხვა რომაულ/ბიზანტიური ტიტულით. მაგალითად, თოთხმეტი მმართველიხელმძღვანელი ერისმთავრიდან რვა ფლობდა კურაპალატის ტიტულს, ერთ-ერთს ყველაზე უმაღლესს [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ იმპერიაში]].<ref>Toumanoff, p. 388.</ref> თუმცა, შუასაუკუნეების ქართული ქრონიკები ნათლად გვაჩვენებენ, რომ ეს ერისთავები, მიუხედავად დიდებულების მხრიდან ლოიალობისა, შეზღუდული უფლებებით სარგებლობდნენ, რამდენადაც „მათ არ შეეძლოთ განედევნათ ქართლის ერისმთავრები თავიანთი საერისმთავროდან იმიტომ, რომ მათ გააჩნდათ სიგელები [[შაჰი|დიდი მეფის]] და იმპერატორისგან, მათი ერისმთავრობის დამადასტურებელი“.<ref name="Suny, p. 25"/>

გუარამის მემკვიდრე, მეორე მმართველიხელმძღვანელი ერისმთავარი [[სტეფანოზ I]], თავისი პოლიტიკით რეორიენტირებულ იქნა სპარსეთზე, დაყოფილი ქართლის შეერთების სურვილით, მაგრამ მას ეს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა, როდესაც ბიზანტიის იმპერატორი [[ჰერაკლე (ბიზანტია)|ჰერაკლე]] თავს დაესხა თბილისს 626 წელს.<ref>Suny, p. 26.</ref> ჰერაკლემ უფლებებში აღადგინა უფრო პრო-ბიზანტიური ხოსროიდების სახლი, რომელიც, მიუხედავად ამისა, იძულებულ იქნა ეღიარებინა [[ომაიანთა სახალიფო|ომაიანთა]] ხალიფას სუზერენიტეტი 640-ან წლებში, მაგრამ წარუმატებლად აღდგა არაბული ჰეგემონიის წინააღმდეგ 680-ან წლებში. ქართლის საერისმთავროზე უფლებების ჩამორთმევის შემდეგ, ხოსროიდები გადაიხვეწნენ თავის სამფლობელოში, კახეთში, სანამ საგვარეულო არსებობას შეწყვეტდა IX საუკუნის დასაწყისში. გუარამიდები დაბრუნდნენ ხელისუფლებაში და შეეჯახნენ რთულ ამოცანას მანევრირებული (ლავირებული) ყოფილიყვნენ ბიზანტიელებსა და არაბებს შორის. არაბები, პირველ რიგში, შეშფოთებულნი ქალაქების და სავაჭრო გზების კონტროლის შენარჩუნებით, წაართვეს მას თბილისი, სადაც 730-ან წლებში დანიშნულ იქნა [[მუსლიმი]] [[თბილისის საამირო|ამირა]]. იბერიული დინასტია იმყოფებოდა [[უფლისციხე|უფლისციხეში]], საიდანაც ახორციელებდა მხოლოდ შეზღუდულ ძალაუფლებას ადგილობრივ ქართველ საბატონოებზე, რომლებიც, გამაგრებულნი თავიანთ მთის ციხესიმაგრეებში, შეინარჩუნეს გარკვეული ხარისხის თავისუფლება არაბებისგან.<ref>Suny, p. 29.</ref> გუარამიდები მცირე ხნით შეცვალა ნერსიანიდებმა 748 და 779/80 წლებს შორის, და 786 წლისთვის საბოლოოდ შეწყვიტეს არსებობა. ამ წელს მოხდა აჯანყებული ქართველი დიდებულების სისხლიანი დევნა, ორგანიზებული კავკასიის არაბი მმართველის, მეფისნაცვლის (ვალი), [[:en: Khuzayma ibn Khazim|ხუზაიმა იბნ ჰაზიმ ატ-ტამიმის]]<ref>[http://www.bu.org.ge/x2140?lang=geo სომხეთის სპარსელი და არაბი მმართველები]</ref> (786-787, 803-806) მიერ<ref>Suny, p. 28.</ref>

== ქართლის ერისმთავართახელმძღვანელი წარმომადგენლობითი სიაერისმთავრები<ref>[https://ia600304.us.archive.org/4/items/IberiageorgiaBetweenChosroidAndBagratidRule/Toumanoff_SCCH04_Iberia.pdf Iberia between Chrosroid and Bagratid Rule] by Cyril Toumanoff. This study appears as part IV of Toumanoff's Studies in Christian Caucasian History (Georgetown, 1963), pp. 357-434; TABLE OF THE KINGS AND PRINCES OF IBERIA FROM THE SIXTH TO THE NINTH CENTURY and Bibliography, pp. 501-523.</ref> ==