ვიკიპედია

მანგლისი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა დასახლება
|სტატუსი = =დაბა
|ქართული სახელი = მანგლისი
|მშობლიური სახელი =
|ქვეყანა = საქართველო
|პანორამა = ManglisiCathedral.jpg
|პანორამის სიგანე =
|წარწერა = [[მანგლისის საკათედრო ტაძარი]]
|დროშა =
|გერბი =
|გერბის სიგანე =
|დროშის სიგანე = 120
|lat_deg= 41 |lat_min= 41 |lat_sec=54
|lon_deg= 44 |lon_min= 22 |lon_sec=14
|CoordAddon =
|CoordScale =
|რაიონისქვეყნის რუკის ზომა = ▼
|CoordScale =
|ქვეყნისრეგიონის რუკის ზომა =
|რეგიონისრაიონის რუკის ზომა =
|რეგიონის ტიპი = მხარე
▲ |რაიონის რუკის ზომა =
|რეგიონისრეგიონი ტიპი= ქვემო =ქართლის მხარე
|რეგიონი ცხრილში = ქვემო ქართლის მხარე
|შიდა დაყოფა = ▼
|რეგიონი ცხრილში =
|რაიონი = თეთრი წყაროსთეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი▼
▲ |შიდა დაყოფა =
|მმართველის ტიპი = =▼
▲ |რაიონი = თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტი
|მმართველი = ▼
▲ |მმართველის ტიპი =
|დაარსდა = ▼
▲ |მმართველი =
|პირველი ხსენება = =▼
▲ |დაარსდა =
|წინა სახელები = ▼
▲ |პირველი ხსენება =
|სტატუსი-დან = 1926▼
▲ |წინა სახელები =
|ფართობი = =▼
▲ |სტატუსი-დან = 1926
|მოსახლეობა = 1 441<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title= მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=7 ნოემბერი, 2016}}</ref>▼
▲ |ფართობი =
|აღწერის წელი = 2014▼
▲ |მოსახლეობა = 1 441<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title= მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=7 ნოემბერი, 2016}}</ref>
|სიმჭიდროვე = ▼
▲ |აღწერის წელი = 2014
|აგლომერაცია = ▼
▲ |სიმჭიდროვე =
|ეროვნული შემადგენლობა = ▼
▲ |აგლომერაცია =
|დროის სარტყელი = =▼
▲ |ეროვნული შემადგენლობა =
|DST =
▲ |დროის სარტყელი =
|სატელეფონო კოდი = +995 359<ref>[http://silknet.com/storage/uploads/wysiwyg/file/kodebi.pdf საქართველოს სატელეფონო კოდები — „სილქნეტი“]</ref>
|DST =
|სატელეფონო კოდი საფოსტო ინდექსი = +995 3592300<ref>[http://silknetgeorgianpost.comge/storage/uploads/wysiwyg/file/kodebiindex.pdfphp?page=101&lang=geo საქართველოს სატელეფონოსაფოსტო კოდებიინდექსები — „სილქნეტი“„საქართველოს ფოსტა“]</ref>
|საიტი = ▼
|საფოსტო ინდექსი = 2300<ref>[http://georgianpost.ge/index.php?page=101&lang=geo საქართველოს საფოსტო ინდექსები — „საქართველოს ფოსტა“]</ref>
| კატეგორია ვიკისაწყობში = Manglisi▼
▲ |საიტი =
▲| კატეგორია ვიკისაწყობში = Manglisi
}}
 
ხაზი 48:
 
== ეტიმოლოგია ==
 
სიტყვა ''მანგლისის'' ეტიმოლოგია ბოლომდე გაურკვეველია. ხალხურმა გადმოცემამ შემოინახა მანგლისის სახელის წარმოშობის 2 ვერსია - პირველი გადმოცემების თანახმად მანგლისთან მყოფ სოფელ კველთაში მანგლებს (თანამედროვე ქართულით ''ნამგლებს'') ამზადებნდნენ, რის გამოც ახლოს მყოფ დასახლებას მანგლისი დაარქვეს; მეორე გადმოცემის თანახმად ადგილს მანგლისი ბიზანტიელი ხუროთმოძღვრის — [[მანგლისის სიონი]]ს მშენებლის — ვინმე მანგლის საპატივსაცეოდ დაარქვეს.<ref name="კალმახელიძე"/> პროფესორ [[ლეონ მელიქსეთ-ბეგი]]ს აზრით სიტყვა მანგლისი მოდის სიტყვა ნამგალისგან. მისი ვარაუდით, სიტყვის ისტორია ამგვარად გამოიყურება - '''ნამგალი-ის-ი''' – '''ნამგლ-ის-ი''' – '''მანგალ-ის-ი''' – '''მანგლ-ის-ი'''.<ref name="მელიქსეთ-ბეგი">ლ. მელიქსეთ-ბეგი. მანგლისის რაიონი ისტორიულ-არქეოლოგიური თვალსაზრისით. ჟურნალი „ახალ სკოლასთან“, ტფილისი, 1924, N2-3, გვ. 72</ref> მისივე მოსაზრებით:
 
Line 72 ⟶ 71:
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი
|-
| 1893<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825007#?page=340 Кавказский календарь на 1894 год გვ. 340]</ref> || 907 || ||
|-
| 1989<ref name="აღწერა 2002">{{cite web |url=http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/census/2002/I%20tomi%20-%20saqarTvelos%20mosaxleobis%202002%20wlis%20pirveli%20erovnuli%20sayovelTao%20aRweris%20Sedegebi.pdf |title= საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის შედეგბი, ტომი I|date=ნოემბერი 2003 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=7 დეკემბერი, 2016}}</ref> || 3 9393939 || -- || --
|-
| 2002<ref name="აღწერა 2002" /> || {{კლება}} 2 7522752 || -- || --
|-
| 2014<ref name="აღწერა 2014" /> || {{კლება}} 1 4411441 || 669 || 772
|}
 
მანგლისის განსაკუთრებული სტრატეგიული მდებარეობის გამო, ხშირი იყო დასახლებაზე თავდასხმა, რის გამოც ხშირად მანგლისის ტერიტორია დაუსახლებელი რჩებოდა. გვიანდელ ფეოდალურ ხანაში დასახლება გაქრა და ეს ტერიტორია თურქმენული ტომების საძოვრებს წარმოადგენდა. მანგლისის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი აღმოსავლეთი [[საქართველო]]ს მთიანეთიდანაა ჩამოსახლებული.<ref name="კალმახელიძე"/> მთებიდან მანგლისში ძირითადად [[მთიულები]] ([[XIII საუკუნე|XIII საუკუნიდან]]), [[გუდამაყრელები]] და [[ფშავლები]] სახლდებოდნენ. [[ლევან ბოჭორიშვილი]] მანგლისის ტერიტორიაზე მთიულთა ჩამოსახლების ორ ნაკადს გამოყოფს: „მორეკელები“ ანუ ბატონების მიერ ჩამოსახლებულები და საკუთარი ნებით დასახლებულნი.<ref>ლევან ბოჭორიშბილი, ალგეთის ხეობის ძველი მოსახლეობა ეთნოგრაფიული მასალების მიხედვით, თბილისი, 1953 წელი, გვ. 164</ref>
 
[[საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების]] დამყარების შემდეგ მანგლისსა და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე მომრავლდა [[რაჭველები|რაჭიდან]] და [[იმერეთი]]დან გადმოსახლებული ხალხი. XIX საუკუნიდან მოყოლებული, მანგლისის მნიშვნელოვან ეთნოსს წარმოადგენენ [[რუსები]]. რუსული მოსახლეობის დიდი რაოდენობით ჩამოსახლება მანგლისში [[ერევნის მეცამეტე გრენადერთა პოლკი]]სა და შემდგომში [[საბჭოთა კავშირი]]ს სამხედრო ბაზის განთავსებამ გამოიწვია. მოგვიანებით, [[1990]]-იანი წლების კრიზის გამო მანგლისის რუსული მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი [[რუსეთი|რუსეთში]] გადაიხიზნა, ხოლო ქართული მოსახლეობა — [[თბილისი|თბილისში]]. [[1925]] წლისთვის მანგლისში 3000 ადამიანი ცხოვრობდა, რაც 612 კომლს შეადგენდა. მოსახლეობის უმრავლესობას სწორედ [[რუსები]] შეადგენდნენ<ref>Тифлис и его окресности. 1925, გვ. 293</ref>. [[1970]] წლის აღწერით მანგლისს 6 ათასი მოსახლე ჰყავდა, რომელთა 75 % [[ქართველები|ქართველი]] იყო, 12 % [[რუსები|რუსი]], 8 % [[ბერძნები|ბერძენი]], 3 % [[სომხები|სომეხი]] და 2 % სხვა ეროვნების წარმომადგენელი ([[ებრაელები]], [[აზერბაიჯანელები]], [[ქურთები]]). [[1999]] წლისთვის მანგლისის მოსახლეობა 4300 ადამიანს შეადგენდა — 64 % [[ქართველები]], 14 % — [[ბერძნები]], 12 % — [[სომხები]], ხოლო 4 % — სხვა ეროვნების ხალხი<ref>მანგლისის სადაბაო საკრებულოს მიმდინარე არქივი. საკრებულოს მიერ 1998 წელს ჩატარებული სამუშაოს ანგარიში, გვ.2</ref>. მანგლისის მოსახლეობის რელიგიური შემადგენლობაც მრავალფეროვანი იყო. [[ქართველები]]ს, [[რუსები]]სა და [[ბერძნები]]ს უმრავლესობა [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებელი]] [[ქრისტიანობა|ქრისტიანი]] იყო, პოლონეთის აჯანყებების შედეგად ჩამოსახლებული [[პოლონელები]] — [[კათოლიციზმი|კათოლიკები]], ხოლო სომხები — [[გრიგორიანობა|გრიგორიანელი ქრისტიანები]]. ცხოვრობდნენ ასევე [[იუდაიზმი]]ს მიმდევარი ებრაელები და [[ისლამი|მუსლიმები]].
 
== ისტორია ==
=== ადრეული ხანა ===
მანგლისისა და მისი მიმდებარე ტერიტორია მდიდარია პრეისტორიული ხანის არქეოლოგიური ძეგლებით. ამ ძეგლების გამოკვლევაში უდიდესი წვლილი მიუძღვის [[ლეონ მელიქსეთ-ბეგი|ლეონ მელიქსეთ-ბეგს]]. მისი გამოკვლეულია ბედენის პლატოზე აღმოჩენილი [[ბრინჯაოს ხანა|შუაბრინჯაოს ხანის]] ყორღანები<ref name="კალმახელიძე"/>. ამ ყორღანებში აღმოჩენილია გვიანდელი ბრინჯაოსა და ადრინდელი რკინის ხანის სამოსახლო ძეგლები. ძეგლთა დიდი ნაწილი მშრალი, ე.წ. ''ციკლოპური'' წყობით არის აგებული. აღმოჩენილია ასევე [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანის]] საფლავები „მადნის ჭალაშიც“<ref name="კალმახელიძე"/>. მოსახლეობა საცხოვრებლად იყენებდა უძველეს ნაგებობებს - ე.წ. ლოდოვნებს. მანგლისის მახლობელ ტერიტორიაზე აღმოჩენილია ელინისტური ხანის მონეტებიც, რომლებზეც ცხოველები და ფრინველებია გამოსახულნი<ref name="კალმახელიძე"/>. ამ პერიოდში მანგლისის ტერიტორიაზე ორი სოფელი არსებობდა - ზემო და ქვემო ოძისი. მანგლისის ნეკროპოლში ასევე აღმოჩენილია ჩ. წ.-მდე IV საუკუნის სამაჯური.<ref>[http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000253/Brasleti.pdf АКАДЕМИЯ НАУК ГРУЗИИ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ МУЗЕЙ ГРУЗИИ ИМ. С. ДЖАНАШИЯ НАНА ГОГИБЕРИДЗЕ БРАСЛЕТЫ И ГРИВНЫГРУЗИИ V-I ВВ. ДО Н. Э. Тбилиси 2003]</ref> არქეოლოგიურ გამოკვვლევაში მონაწილე პროფესორი [[ლეონ მელიქსეთ-ბეგი]] წერდა:
{{ციტატა|ზვემო ოძისის ადგილას არავითარ ძველ ნაშთს მოუღწევია ჩვენამდე; ზემო ოძისში კი ერთი საკმაოდ დიდი გვირაბის დანარჩომი და ყოფილი სოფლის სახლების კვალი ეტყობა. გარდა ამისა, სოფელ მოხისისკენ მიმავალი გზის პირად ახლაც არსებობს ერთი ნიში ხატით, ხოლო მის ქვემოთ, დიდი პლაცისა და მოხისის გზას შორის, ძველი სასაფლაოა, სადაც გარკვევით რამდენიმე აკლდამა ემჩნევა, რომელთაგან ზოგიერთი გათხრილ იქნა ჩემ მიერ წარსულ წელ და მათში აღმოჩენილი საგნები ჩამოტანილი ტფილისში.<ref>ლ. მელიქსეთ ბეგი. მანგლისის რაიონი ისტორიულ-არქეოლოგიური თვალსაზრისით. ჟურნ. „ხალ სკოლასაკენ,“ ტფ. 1924, #2-3 მაისი, გვ. 75</ref>}}
ამგვარი სასაფლაოები აღმოჩნდა [[ქვემო ჭალა|ქვემო ჭალის გზაზე]], რომლებიც თავიდან [[ალექსანდრე გრენი|ალექსანდრე გრენმა]] გათხარა, ხოლო შემდეგ კიდევ ორი – ლეონ მელიქსეთ ბეგმა.
 
== ბუნებრივი რესურსები ==
=== მდინარეები ===
 
[[ფაილი:Algeti walley.JPG|thumb|right|400 px|ერთ-ერთი საცურაო ადგილი - ვანოჩკა ({{lang-ru|Ванночка}})]]
[[ფაილი:Algeti river near manglisi.JPG|thumb|left|მდინარე ალგეთი]]
მანგლისი მდებარეობს მდინარე ალგეთის მახლობლად. მდინარის სრული სიგრძე 108 კმ, აუზის ფართობი 763 კმ². სათავე აქვს [[თრიალეთის ქედი]]ს სამხრეთ კალთაზე, კლდეკარის კლდეების მახლობლად (ზღვის დონიდან 1900 მ). ზემოწელში მიედინება სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ ღრმა, ტყიან, ხოლო სოფ. [[ტბისი]]დან - ვიწრო, კლდოვან ხეობაში, [[მარნეული|მარნეულთან]] კი გამოდის ვაკეზე [[მტკვარი|მდ. მტკვარს]] ერთვის მარჯვნიდან, სოფ. [[ქესალოს]] მახლობლად. საზრდოობს წვიმის, თოვლისა და მიწისქვეშა წყლით. წლიური ჩამონადენის დაახლოებით 45 %-ს შეადგენს წვიმის, 25 %-ს - თოვლის, 30 %-ს მიწისქვეშა წყალი. წყალდიდობა გაზაფხულზე და ზაფხულის დამდეგს იცის, წლის სხვა დროს წყალმცირეა. ჩამონადენის მინიმუმი ოქტომბერშია. გაზაფხულზე მოდის წლიური ჩამონადენის თითქმის 48,1 % ზაფხულზე - 32,4 %, ზამთარში - 11,6 %, შემოდგომაზე - 7,9 %.▼
 
▲მანგლისი მდებარეობს მდინარე ალგეთის მახლობლად. მდინარის სრული სიგრძე 108 კმ, აუზის ფართობი 763 კმ². სათავე აქვს [[თრიალეთის ქედი]]ს სამხრეთ კალთაზე, კლდეკარის კლდეების მახლობლად (ზღვის დონიდან 1900 მ). ზემოწელში მიედინება სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ ღრმა, ტყიან, ხოლო სოფ. [[ტბისი]]დან - ვიწრო, კლდოვან ხეობაში, [[მარნეული|მარნეულთან]] კი გამოდის ვაკეზე [[მტკვარი|მდ. მტკვარს]] ერთვის მარჯვნიდან, სოფ. [[ქესალოს]] მახლობლად. საზრდოობს წვიმის, თოვლისა და მიწისქვეშა წყლით. წლიური ჩამონადენის დაახლოებით 45%-ს შეადგენს წვიმის, 25%-ს - თოვლის, 30%-ს მიწისქვეშა წყალი. წყალდიდობა გაზაფხულზე და ზაფხულის დამდეგს იცის, წლის სხვა დროს წყალმცირეა. ჩამონადენის მინიმუმი ოქტომბერშია. გაზაფხულზე მოდის წლიური ჩამონადენის თითქმის 48,1% ზაფხულზე - 32,4%, ზამთარში - 11,6%, შემოდგომაზე - 7,9%.
 
გარდა მდინარე ალგეთისა მანგლისის ხევებში არსებობს რამდენიმე მცირე ზომის მდინარე, თუმცა ისინი ძირითადად [[წვიმა|წვიმის]] შემდეგ ჩნდებიან. ხშირია მეწყრები ე.წ. „პალანას დასახლების“ გზაზე, რის გამოც ამ გზაზე ასფალტირებული გზის დაგება ფაქტობრივად შეუძლებელია. ერთ-ერთმა ამგვარმა მეწყერმა გამოიწვია მამა არსენის გამოქვაბულიდან გამავალი საიდუმლო გვირაბის ჩამონგრევა.
Line 107 ⟶ 104:
<div class="tright" style="clear:none">[[ფაილი:Manglisi spring.JPG|thumb|none|197 px|upright|მანგლისის ერთ-ერთი წყარო - [[ცხრა ძმა ხერხეულიძე|9 ძმის ქუჩის შესახვევში.]] ]]</div>
 
მანგლისი გამოირჩევა მცირე წყაროთა სიმრავლით. წყაროთა ზუსტი რაოდენობა უცნობია, თუმცა წყალუხვად 2 წყარო ითვლება - [[მანგლისის სიონი]]ს გვერდით მდებარე წყარო და 9 ძმის ქუჩაზე მდებარე წყარო . ამავდროულად ხევებსა და მთებზე უამრავი მცირე ზომის წყაროებია. ერთ-ერთი მათგანი ფიჭვის ჭალაში (დიდ როშაში) მდებარეობს. [[1990]]-იან წლებში ადგილობრივი მოსახლეობა ამ ხევს ნაგავსაყრელად იყენებდა, თუმცა [[2006]] წელს ხევი ნაგვისგან გაიწმინდა და მასში განათება დამონტაჟდა. მანგლისის შემოგარენში ასევე უამრავი წყაროა - საკმაოდ წყალუხვია მამა არსენის გამოქვაბულთან არსებული წყარო. ბევრი წყაროა ე.წ. პალანის დასახლებაში და დასახლებასთან მიმავალ გზაზე. არსებობდა ასევე წყარო სოფელ ბუდიონოვკაში, ეკლესიის გვერდით, თუმცა ეს წყარო დაშრა.
 
== იხილეთ აგრეთვე ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/მანგლისი“-დან